Asoslari va muammolari ilmiy tadqiqot markazi biznes muhiti: nazariya va amaliyot

Kompaniya buxgalteriyasida berilgan 
balans 
Kompaniya balansi qayta 
baholangandan so‘nggi holati 
Jami aktivlar 
266 091 
Jami aktivlar 
274 638 
Jami joriy 
aktivlar
98 215 
Jami joriy 
aktivlar 
74 046 
Naqd pul 
11 655
Naqd pul 
11 655 
Debitorlik qarzi 
15 876 
Debitorlik qarzi 
10 051 
Tayyor mahsulot
56 523 
Tayyor mahsulot
39 261 
Xomashyo 
8 574 
Xomashyo 
7 492 
To„langan sug„urta 
5 587 
To„langan sug„urta 
5 587 
Jami o„zgarmas 
aktivlar 
167 876 
Jami o„zgarmas 
aktivlar 
200 592 
19
Remy Magneir-Watanabe, Entrepreneurship & Small Business Development, 2018, University of Tsukuba 

---

49 
Yer 
24 000 
Yer 
36 900 
Bino 
89 500 
Bino 
125 500 
Ofis mebellari 
5 601 
Ofis mebellari 
4 486 
Zavod uskunalari 
31 235 
Zavod uskunalari 
22 346 
Avtomobillar 
17 540 
Avtomobillar 
11 360 
Jami passivlar va 
Xususiy kapital 
266 091 
Jami passivlar va 
Xususiy kapital 
274 638 
Jami joriy 
passivlar
38 383 
Jami joriy 
passivlar
38 383 
Kreditorlik qarz 
19 497 
Kreditorlik qarz 
19 497 
Ipoteka to„lovi 
5 215 
Ipoteka to„lovi 
5 215 
Maosh to„lovi 
3 671 
Maosh to„lovi 
3 671 
Qisqa muddatli 
qarz 
10 000 
Qisqa muddatli 
qarz 
10 000 
Jami uzoq 
muddatli passivlar
114 325 
Jami uzoq 
muddatli passivlar
114 325 
Ipoteka qarzi 
54 542 
Ipoteka qarzi 
54 542 
Uzoq muddatli 
qarzlar 
21 400 
Uzoq muddatli 
qarzlar 
21 400 
Xususiy kapital
151 766 
Xususiy kapital
160 313 
 
Kompaniyaning moliyaviy balansini baholaganda balansda yozilgan qiymat 
bilan emas, real bozor bahosi bilan qiymat hisoblanishi maqsadga muvofiq. 

---

50 
Kompaniyaning 
debitorlik 
qarzlarini 
baholashda 
uni 
undira 
olish 
imkoniyatidan kelib chiqib, qiymati baholanishi lozim. 
5.2-jadval 
Debitorlik qarzlarining real qiymatini baholash
20
Debitorlik 
qarzlarining vaqti 
(kun) 
Qarz miqdori 
(AQSh dollari) 
Qaytarib olish 
ehtimoli 
Debitorlik 
qarzlarining real 
qiymati 
0-30 
40 000 
0.95 
38 000 
31-60 
25 000 
0.88 
22 000 
61-90 
14 000 
0.70 
9 800 
91-120 
10 000 
0.40 
4 000 
121-150 
7 000 
0.25 
1 750 
+151 
5 000 
0.10 
500 
Jami 
101 000 
76 050 
Shuningdek, moliyaviy ko„rsatkichlarni baholashda PV, NPV metodlaridan 
hamda optimistik, pessimistik va bo„lish ehtimoli eng yuqori prognozlardan 
foydalaniladi.
 
5.3. Sinergiya darajasi hamda iqtisodiy masshtab va qamrov darajasini 
baholash. Huquqiy taraflarini tahlil qilish. 
Sinergiya bir nechta omillarning birlashishi hisobiga yuqori naflilik, 
samaradorlilikka erishishdir.
Agar sotib olinayotgan kompaniyadan tashqari sizda boshqa shu sohada 
faoliyat yurituvchi kompaniyalaringiz bo„lsa, unda ularning o„zaro muvofiq, bir-
20
Remy Magneir-Watanabe, Entrepreneurship & Small Business Development, 2018, University of Tsukuba. 

---

51 
birini to„ldirgan tarzda ishlay olishini baholash talab qilinadi. Qanchalik bu xarid 
sinergiya effektini beradi? Masalan: qanchalik iqtisodiy samaraga erishiladi, ya‟ni 
tannarx qanchalik arzonlashadi? Ilmiy tadqiqot, ma‟muriy va boshqa umumiy 
bo„lishi mumkin bo„lgan bo„linmalar hisobiga xarajatlar qanchalik qisqaradi, 
unumdorlik oshadi? Agar u raqobatchi kompaniya bo„lsa, uni xarid qilish hisobidan 
qanchalik bozordagi ulush oshadi, qancha mijoz portfoliosi kengayadi? Strategik 
muhim hududga kirib boriladimi? Muhim litsenziya, patent, nou-xaularga 
erishiladimi? Bu kengayish kompaniyaning umumiy kapitallashuv darajasiga 
qanchalik katta ta‟sir qiladi. Imij reputatsiyaga ijobiy ta‟siri qay darajada va boshqa 
savollar o„rganiladi va tahlil qilinadi. 
Shuningdek, xarid natijasida kompaniya statusi huquqiy jihatdan monopoliya 
yoki olegapoliya statusiga o„tib qolmaydimi? Monopoliyaga qarshi kurashish davlat 
qo„mitasining sanksiyalariga tushib qolmaydimi?
Huquqiy tomonlari tahlil qilinganda: 
─ kreditorlarning sotuvchi bilan qarzdorlik masalasini hal qilish (qarzni yopish 
yoki bu qarzdorlik mas‟uliyatini qonuniy tarzda sotuvchiga yuklatish); 
─ sotuvchining ma‟lum shartnomalarga egalik qilish (mijoz portfoliosi, 
xodimlar bilan shartnomalar, nomoddiy kapital va hokazo); 
─ sotuvchining ma‟lum vaqt mobaynida va hududda siz bilan 
raqobatlashmaslik shartlari. 
Masalan: “South West Airlines” raqobatchisi “Morris Air”ni 1999-yilda sotib 
oladi. Morris Air asoschisi David Neeleman avvaliga South West Airlinesda 
boshqaruv tizimida faoliyat yuritadi, ammo uning agressiv va qo„rs xarakteri sabab 
ishdan bo„shatishadi. David Neeleman South West Airlines ga Morris Air ni sotish 
vaqtida raqobatchilik qilmaslik to„g„risida shartnomasi mavjudligi tufayli 5 yil 
mobaynida aviatsiya sohasida ishlamaydi. Biroq 2003-yildan yangi JetBlue Airways 
kompaniyasini tashkil qiladi va arzon narxda avia qatnovlarni yo„lga qo„yib, yana 
South West Airlines ning to„g„ridan to„g„ri raqobatchisiga aylanadi.