Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Süleyman
339 Süleymandan özgə olmasın gərək, Məni onda ara zaman-zaman sən (YG-32). Yəni: Hər Ģey Süleymanın buna vuracağı möhürdən asılıdır. Əgər Süleyman əsəri bəyənsə, deməli, poema uğurlu alınıb, yox, əgər rədd etsə, deməli, əsər zəifdir. ġair üzərində heç bir arının qonmadığı muma iĢarə etməklə göstərmək istəyir ki, poemaya hələ heç kimin əli dəyməyib, onu ilk dəfə Süleyman oxuya- caqdır (YG-8). “Yeddi gözəl” əsərinin ithaf olunduğu hökmdarın Süleyman Ģah və ya Körpə Arslanın olması haqqında vaxtilə həm sovet, həm də xarici ĢərqĢünaslar müxtəlif fikirlər söyləmiĢlər... Gör- kəmli nizamiĢünas Rüstəm Əliyev faktlarla göstərir ki, Ģair əsəri Süleyman Ģahın sifariĢi ilə yazmıĢdır (YG – 5-16). Biz isə bu problemə onomastik nöqteyi-nəzərdən yanaĢmağı daha üstün tuturuq. Bizcə, bu problemin həllinə “Xəmsə”nin öz onomastik üslubu ilə yanaĢmaq daha düzgün olar. Çünki hər bir sənətkar özünə məxsus üslub xüsusiyyətləri ilə bir-birindən fərqlənir. Nizami də bütün ġərq və ümumiyyətlə dünya ədə- biyyatında öz dəsti-xətti, üslubu ilə fərqlənən dahi sənətkardır. Onun onomastik üslub xüsusiyyətləri də xüsusən diqqəti cəlb edir. Obrazın təqdim üsulları, adların mənalandırılması üsulu, zəngin məcazi, xatırlama adlardan istifadə üsulu, ümumi adların xüsusiyə və əksinə bənzətmə üsulları “Xəmsə”nin onomastik üslubunu səciyyələndirir. ġair hər hansı bir Ģəxsi (istər obraz, istərsə də müasiri olan hökmdarlar olsun, onun üçün fərqi yoxdur) ilk dəfə təqdim edərkən onun haqqında həmin Ģəxsi səciyyələndirən geniĢ mə- lumatlar verir, onun özü, ata-babası, nəsli, övladı, dini fəxri ad- larını xatırlayır, onu ġərq ədəbiyyatında rəmzi məna daĢıyan ən qüdrətli ad sahibləri ilə müqayisə edir və s. ġair “Sirlər xəzinəsi” əsərinin ithaf etdiyi Davud oğlu Məlik Fəxrəddin Bəhram Ģahın atası, özü, dini fəxri adı haqqında tam və dəqiq məlumat verir və onu digər qüdrətli hökmdarlara bənzət- məklə yanaĢı, Süleyman üzüklü, Süleyman Ģöhrətli Ģah adlandırır. 340 “Xosrov və ġirin” poemasının ithaf olunduğu Atabəy Əbu Cəfər Məhəmməd Eldəgizin özü, atası, oğlu, dini fəxri adı (ġəmsəddin), ləqəbi (Məhəmməd Cahan Pəhləvan) və s. haq- qında ətraflı məlumat vermiĢdir. ġair onun haqqında da “Sü- leymanda üzük vardır, səndə din” deyir. Əsərdə onun qardaĢı və Ģairin Ģəxsən görüĢdüyü Qızıl Arslan haqqında da həm kitabın əvvəlində, həm də sonunda kifayət qədər məlumat vardır. “Leyli və Məcnun” əsərinin ithaf olunduğu Axsitanın atası (Məlik Mənuçöhr), fəxri adı (Əbülmüzəffər), oğlu haqqında da məlumat verilmiĢdir. “ġərəfnamə” əsərinin həm əvvəlində, həm də sonunda Nüsrətəddin Əbubəkr padĢah haqqında da ətraflı danıĢılmıĢdır. “Ġqbalnamə” əsərinin əvvəlində Nüsrətəddin Əbubəkr, sonunda isə Məlik Ġzzəddin mədh edilmiĢdir. “Ġqbalnamə” əsərində olan bu ikili xüsusiyyət xüsusilə diqqəti cəlb edir. “Yeddi gözəl” poemasında “Kitabı yazmağımın səbəbi”ndən sonra Ģair əsəri ithaf etdiyi Marağa hakimi Əlaəddin Körpə Arslan Ģah və onun oğlanları (Əhməd və Məhəmməd) haqqında dəqiq məlumatlar verir. Kitabın “ġaha səna və kitabın xətmi” hissəsində onun adı çəkilməsə də, hadisələrin təsviri, Marağa yaxınlığında tikilən Ruyindiz qalasının və digər xüsusi adların çəkilməsi “ġahın” Körpə Arslan olmasına Ģübhə oyatmayır. “Kitabı yazmağımın səbəbi”ndə isə adı çəkilən Süleyman, Mülki – Süleyman (Süleyman mülki, Süleyman sarayı) kimi adlar isə, bizə elə gəlir ki, qüdrətli hökmdar rəmzi olan Süley- man peyğəmbərlə əlaqədardır. Klassik ədəbiyyatda olduğu kimi, Nizami də bu addan bənzətmə və xatırlama ad kimi geniĢ isti- fadə etmiĢdir. “Xəmsə”də elə bir hökmdar yoxdur ki, Süley- mana bənzədilməsin. ġair “Əlaəddin Körpə Arslan Ģaha səna” hissəsində də Körpə Arslanı Süleyman peyğəmbərə bənzədir, “Gülsün qoy Süleyman mülkündə bəxti” deyir. Demək, kitabın əvvəlində Ģair “Süleyman mülkü” dedikdə, Körpə Arslan Ģahın mülkünü nəzərdə tutmuĢdur. Körpə Arslan Ģah metaforik Ģəkildə Süleymana, onun sarayı isə Mülki-Süleymana bənzədilmiĢdir.
341 Süleyman (an.) – “Süleyman və qoca əkinçi” hekayəsində obraz adı. Süleyman söylədi ki: “Tamahlanma, ay qoca, Nemətini, ruzini gəl eyləmə zay, qoca (SX-82). Bu addan “Kəniz satan padĢahın hekayəsi”ndə (“Yeddi gözəl”) də obraz adı kimi istifadə olunmuĢdur. Elə ki, Cəbrayıl gəldi yanına,
bərin oğludur. Atasının ölümündən sonra e.ə. 1016-cı ildə səl- tənət taxtına çıxmıĢdı. Rəvayətə görə, onda elə bir fitri istedad varmıĢ ki, bütün quĢların, balıqların, heyvanların dilini bilərmiĢ. Ġstədiyi vaxt onları səsləyib hüzuruna gətirərmiĢ. Guya yel (kü- lək) də Süleymanın ixtiyarında imiĢ. Səyahət edərkən taxtını və ordusunu yelə bağlayıb gedərmiĢ. Süleymanın möhürü (üzüyü) varmıĢ ki, o, bu üzüyün vasitəsilə bütün aləmə hökm edərmiĢ. Beytülmüqəddəs (bax) – Qüds (Yerusəlim) Ģəhəri onun zamanında rövnəq tapmıĢdı. Süleyman Qüdsü paytaxta çevirmiĢ, orada bir sıra istehkamlar, gözəl saraylar tikdirmiĢdi. Qırmızı dəniz vasitəsilə ticarət edən tacirlərin gətirdikləri cavahirat, ti- kinti avadanlığı və s. ilə öz paytaxtında böyük quruculuq iĢləri apararaq Ġsrail dövlətinin maddi – mədəni inkiĢafında mühüm rol oynamıĢdı. Ona bu iĢdə Asəf adlı müdrik vəziri də yaxından kömək etmiĢdi. Süleyman öz zamanında ədalətli bir hökmdar kimi Ģöhrət qazanmıĢdı. Səba Ģəhərinin hakimi Bilqeys (bax) onun bu Ģöhrətini eĢidərək Qüdsə səyahət etmiĢ, belə bir insanla evlənmək qərarına gəlmiĢdi. Süleyman eyni zamanda “Əğani” adlı lirik Ģeirlər və əxlaqi fikirlər təlqin edən hikmətli sözlər kitabının müəllifidir. O, ġərq ədəbiyyatında ədalətli hökmdar kimi tərənnüm olunmuĢdur. Elə buna görə də Nizami bu addan məcazi və xatırlama ad kimi geniĢ istifadə etmiĢdir. Süeyman (məc. ag.) – Məhəmməd peyğəmbərin məzarından əsən külək Süleyman peyğəmbərin hərəkətə gətirdiyi və ətrafa ətir saçan küləyinə bənzədilir.
Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|