Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
363 Ģəklini dəyiĢmiĢ, nəhayət, tarixi Ģəxsiyyət Xosrovla bağlanmıĢ xalq yaradıcılığı inciləridir (Azərbaycan ədəbiyyatı arixi. I c.Bakı, 1960.s.31). ġair buna görə də “Xosrov və ġirin poemasında onun ölməz bədii obrazını yaratmıĢdır. Məhin Banunun qardaĢı qızı. Üzü nəsrin kimi, qoxusu nəsrin, Dodağı Ģirindir, adı da ġirin. Gözəl söz deyənlər ona can deyir, O, Məhin Banunun caniĢinidir (Xġ-65). Deyirlər ĢirinmiĢ dilinin dadı, ġirin qoyulmuĢdur odur ki, adı... Qulağına çatsa onun bir sözü, Tez huĢdan gedərdi Əflatun özü (Xġ-184). ġair böyük sənəkarlıqla ġirin adını mənalandırmıĢ və bu adı obrazın bütün xarakter xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirmiĢdir. Azərbaycan dilçisi mərhum VoroĢil Qukasyan “Bir qəsidənin izi ilə” adlı məqaləsində yazır: “Sasani imperiyasının son böyük ĢahənĢahı Xosrov Pərviz hakimiyyətə gəldiyi gündən etibarən diĢini Arana qıcıdır. 603-cü ildə onun imperiyasına qarĢı üsyan etdilər. Musa Qalakətli “Alvan tarixi” əsərində yazır ki, həmin üsyana dövrünün görkəmli dövlət xadimi, müdrik filosofu, mahir diplomatı, Varaz Qriqorun (CavanĢirin atası) yaxın dostu Viro baĢçılıq edirdi. Üsyanı qəddarcasına boğan Xosrov, Aranın iki incisini girov apardı, bunlardan biri 570 il keçəndən sonra dahi Nizaminin ölməz “Xosrov və ġirin” poemasının baĢ qəhrəmanı olacaq Ġran gözəli ġirin, digəri isə özünün hikmətli hekayələri ilə məĢhur olan Viro idi” (“Azərbaycan” jur. №11. 1986.səh.174). ġair əfsanəvi ġəmira və xalq yaradıcılığında mövcud olan qadınlarımızın müsbət xüsusiyyətlərini ümumiləĢdirmiĢ, tarixi Ģəxsiyyət olan ġirinlə birləĢdirmiĢ və Ģərq ədəbiyyatında ilk dəfə olaraq bu cür hərtərəfli müsbət qadın obrazı yaratmıĢdır. Əsərin adı “Xosrov və ġirin” adlansa da, Ģair əsərin lap ilk səhifəsində yeni yazacağı əsərin ġirin haqqında olmasına iĢarə edir.
364 Demək, Xosrov, ġiruyə, Məryəm, ġəkər və digər obrazlar ġirin obrazının daha canlı, daha hərtərəfli olması üçün bir vasitə rolunu oynamıĢdır. Tarixi mənbələrə görə və Nizaminin “Xosrov və ġirin” poema- sında Ģairin öz fikirlərinə əsaslanaraq Seyidağa Onullahi “ġirin türk qızıdır, müsəlmandır” adlı məqaləsində qeyd edir ki, N.Gəncəvi çox düzgün olaraq ilk qaynaqlara söykənərək ġirini türk qızı kimi təsvir etmiĢdir. Xosrov Pərviz də türk olduğu (Xosrov Pərvizin babası ƏnuĢirəvan Adil Xəzər xaqanlığı ilə əlaqələri möhkəmlən- dirmək məqsədilə onun qızı ilə evlənmiĢ və oğlu Hörmüz də “türk Ģahzadəsi” kimi tanınırdı. Xosrov Pərviz də türk xalqlarına böyük rəğbət və məhəbbətlə yanaĢan Hörmüz Ģahın oğludur – A.P.) və özü də “türk Ģahzadəsi” – türkzadə adlandığı üçün onunla evlənir və tərcüməsiz bir-birilə danıĢmıĢlar. ġirin müsəlman, Xosrov isə atəĢpərəst olduğu üçün onların kəbini atəĢpərəstlərin adət və ənə- nələri ilə kəsilir. ġirin ömrü boyu Xosrova islamı qəbul etməyi təhrik etmiĢdir (“Azərbaycan müəllimi” q. 06.03.1991). ġirin (məc. an.) – Xosrovun eĢqinin Ģirinliyi ġirinin Ģirinli- yinə bənzədilir. ġahın ürəyində olduqca ġirin, EĢqi ġirin kimi olurdu Ģirin (Xġ-117). “ġirin” (xat. id.) – ġair bu adı “Xosrov və ġirin” poeması mənasında iĢlətmiĢdir. ArĢimidesin sevgilisinin ölümünü təsvir edən Ģair “Xosrov və ġirin” poemasını qurtardığı vaxt vəfat edən həyat yoldaĢını xatırlayır. “ġirin”in halvasın qurtaranda mən Bir halvaçalanım getdi əlimdən (Ġ-447). Burada “halvaçalanım” sözünü isə Ģair “arvadım” mənasında iĢlətmiĢdir. Beytin mənası: “Xosrov və ġirin” əsərini yazıb qur- taranda, öz ġirinimi – Afaqımı itirdim.
olan “acı” sözü ilə qarĢılaĢdırır. Mənim hər oyunum Ģirindir, Ģirin, Odur ki, adımı qoyublar ġirin... Adım ki, ġirindir, sözlərim əgər
365 Acı olsa belə, bundan nə zərər? (Xġ-275). ġirin, Gülgün (qoĢa on.) – ġirin ġəbdiz adlı atı Xosrova ba- ğıĢladıqdan sonra həmiĢə Gülgünü minərdi. Odur ki, poemada bu qoĢa addan çox istifadə etmiĢdir.
aĢiq və məĢuq kimi onların adları çox yerdə yanaĢı iĢlədilir. Nə ayrı düĢürdü ġirindən Pərviz, Nə gecə bilirdi Gülgündən ġəbdiz (Xġ-116). Çünki ayrılmırdı Xosrov ġirindən (Xġ-116).
təkrar edir. Burada onun hissi, həyəcanı və ġirinə münasibəti öz əksini tapır. Üzülüncə əli o dildarından “ġirin! ġirin!” deyib yazıq verdi can (Xġ-208).
antonim mənalı təyinlərin əlavə edilməsi necə də təsirli və mənalıdır. AlqıĢ bu ölümə, əhsən ġirinə! Öldürən ġirinə, ölən ġirinə! (Xġ-343).
“Xosrov və ġirin” poeması yox, ən çox ġirinlə bağlı hadisələr nəzərdə tutulur.
ġirin olduğundan uddum dilimi (Xġ-51). ġirinin əfsanəsi (id.) – ġirin haqqında mövcud olan əfsa- nələrə iĢarə olunur. O gözəl ġirinin əfsanəsindən, Qulağına bir az pıçıldadım mən (Xġ-51). ġirinin qəsri (məc. top.) – Xacənin bağında olan hovuz ġirinin qəsrində olan süd arxı ilə müqayisə olunur. ġirinin qəsrində süd arxı ki, var, Belə hovuzlardan yollanıb axar (YG-261). Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|