Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Taqi-Kəsradan
- Tamğaçı
366 ġiruyə (an.) – “Xosrov və ġirin”də obraz adı. Xosrovun Məryəmdən olmuĢ oğludur. Atasının arvadı (analığı) ġirinə aĢiq olmuĢ və atasını öldürmüĢ, özü isə cəmi doqquz ay hökmdar olmuĢdur. ġiruyə adı bu obrazın səciyyəsi ilə tam uyğun gəlir. “ġiruyə” adı Ģir və ru(farsca üz, çöhrə) sözlərindən olub, “ġir üzlü”, “ġir təbiətli” deməkdir. Məryəmdən olmuĢdu bir kal övladı, ġir kimi qorxulu, ġiruyə adı. Beyni xərçəng dolu, zorba bir eĢĢək, Ürək bulanırdı üzünü görcək... (Xġ-332). ġiruyə də Ģirtək taxta əyləĢdi (Xġ-334). ġiruyə, Pərviz (xat. an.) – Ġstedad və bacarığı olmayan, la- kin Ģahların gözünə girməyi bacaran Ģəxslərə hökmdarlar bəzən çox yüksək qiymət vermiĢlər. ġair filə qarıĢqa deməyi, milçəyə isə Cəbrayıl (bax) rütbəsi verən hökmdarları məzəmmət edərkən ġiruyə ilə Pərvizi xatırlayır. Qoyma qoca Ģaha gənc üstün gələ, ġiruyə, Pərvizi öldürdü belə. Qocaman ağaca miĢar çəkmə sən, Zöhhak bunun üçün düĢdü təxtindən (Ġ-424). Qocaman ağac sözlərində PiĢdadiyan sülaləsinin guya yeddi yüz il padĢahlıq etmiĢ dördüncü Ģahı CəmĢid nəzərdə tutulur. Zöhhak onu taxtdan saldığı üçün öz taxt-tacını itirdi. ġair eyni zamanda burada Xosrovu CəmĢidə, ġiruyəni isə Zöhhaka bənzətmiĢdir. Çünki Zöhhak hakimiyyətə zorla gəldiyi üçün, onu tez də itirdi. ġiruyə də ata qatili olduğu üçün Zöhhak kimi taxt-tacdan salındı və öldürüldü. ġiruyə, ġirin (ana. an.) – Adlarının ilk hissələri eyni səslənən (Ģir, Ģir) bu obrazlar tamamilə bir-birinin əksini təĢkil edir. ġiruyə kiĢi, ġirin qadın, ġiruyə mənfi, ġirin isə müsbət obrazlardır.
olmuĢdur. Ümumiyyətlə, Azərbaycanın təxminən cənubundakı sərhədlər daxilində olan ərazisi ġirvan adlandırılmıĢdır: cənub-
367 dan – Kür çayı, Gəncə və ġəkiyə qədər qalmıĢ, Ģimaldan – Dərbəndə qədər olan yerlər. Bu çətin yollarda heç yorulmadan Ovçu aslan kimi keçdi ġirvandan (Ġ-233). Söhbət Ġskəndər (bax) Zülqərneyndən gedir. O, burada ovçu aslana bənzədilmiĢdir. Mirzəbala “Azərbaycan tarixində türk Albaniya” əsərində göstərir ki, müasir ġimali Qafqasiya ilə ġərqi Avropanın Don – Aral bölgələrini də içinə alan “Asiya Sarmatiyası” birliyindən bəhs edən müəlliflər bu birliyi təĢkil edən 53 millət sırasında hun, xəzər, barslı və masaket türkləri ilə yanaĢı, 44-cü millət kimi “ġirvan”lardan da bəhs edirlər... “ġirvan dövləti”nin öz adının “ġirvan” Ģəhərindən alması haqqında tarixi dəlillər var... “ġirvan”ı farsca “ġir” və ya “ƏnuĢirəvan”a bağlamaq cəhdi heç bir ciddi əsasa söykənmir. Belə ki, bir qəbilə adı kimi “ġirvan” təbirinə ƏnuĢirəvandan (bax) əsrlərcə əvvəl rast gəlirik (“Azər- baycan” jur., №10, 1989. səh.122). ġirvanĢah (an.) – ġirvan dövlətlərinin Ģahlarına verilən titul- dur. Orta əsrlərdə titul, dini fəxri adlar, Ģəxsin əsl adını əvəz et- diyi üçün, oxucuya və sənətkara (danıĢan və dinləyənə) məlum olan hökmdarların adı çox vaxt onun titulu ilə əvəz edilir. ġir- vanĢah dedikdə burada ġirvanĢah Axsitan nəzərdə tutulur. Bir də ki, ġirvanĢah, o baĢ hökmüdar ġirvana, Ġrana olmuĢ Ģəhriyar (LM-48). Burada ġirvan və Ġran toponimləri eyni zamanda epiforik Ģəkillidir.
yerləĢmiĢ qədim Ģəhərlərdən biridir. Bizim eradan əvvəl Suzı adı ilə məĢhur və qədim Ġranın paytaxtlarından biri olmuĢdur. Orta əsrlərdə zərif ipəyi və əla növlü qumaĢı ilə Ģöhrət qazanmıĢdır. Sasanilər sülaləsinin ikinci hökmdarı ġapurun Roma imperatoru ilə apardığı müharibədə təslim etdiyi əsirlər tərəfindən tikilmiĢ məĢhur Qeysər səddi, özünün tikdirmiĢ olduğu su bəndi yalnız Ġranın deyil, eyni zamanda Azərbaycanın sasanilər dövrü mədəniyyətinin ən 368 qiymətli abidələrindəndir. Bu Ģəhər bir sıra alimləri və farsca yazmıĢ azərbaycanlı Ģair Mövlanə Razi ġüĢtərinin vətənidir. Bu Ģəhərə ġüĢtər, ġus, ġuĢ da deyirlər. “ġüĢtər” adlı Azər- baycan muğam havası da vardır. Bir tac ki, gövhərdən almıĢdı zinət, ġüĢtər gəlirindən üstün bir xələt (YG-124). Ticarət mərkəzi olmuĢ bu Ģəhərin gəliri dillər əzbəri olmuĢ- dur.
dilmiĢdir. Toxuyur, əsərkən səhər küləyi, Yer ruĢi, göy isə ġüĢtər ipəyi (Ġ-367). Görünür, Ģairin dövründə ġüĢtər öz ipəyi ilə məĢhur olmuĢdur.
And içdi o taxta, taci-Qeysərə... (Xġ-171). Söhbət Xosrovun arvadı Məryəmdən gedir.
adında böyük yarım dairə Ģəklində olan bir tağ və onun daxi- lində NuĢirəvan(bax) sarayının viranəlikləri görünür.
Qızıl qotaz atla dolmuĢdu hər yan (Xġ-308). Tamğaclı (məc. et.) – Tamğaç (bax) Ģəhərində yaĢayanlar. ġair Rum pəhləvanının kəmərini tamğaclının qaĢına bənzədir. Kəməndi tamğaclı qaĢına bənzər (Ġ-86). Tamğaç – Türküstan Ģəhərlərindən biri kimi də izah olunur. Onlarda qaĢlarını kaman kimi düzəltmək adət idi.
nasında da iĢlənmiĢdir. “Tamğaçı” isə çinli(etnonim) deməkdir. Tamğaçı bağlasın həbəĢi saça ġüĢtər zinətini bağlasın Çaça (Xġ-34). Tanrı (teon.) – Qədim türk və o cümlədən Azərbaycan di- lində “Allah”ın adı. Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|