Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xeyir
357 ġəkər (an.) – “Xosrov və ġirin”də obraz adı. Xosrovun Mər- yəmdən sonra aldığı arvadının əsl adı. ġəkər farsca Ģirin de- məkdir. ġair təqdim edərkən, bu adın apelyativ mənasını da tez - tez xatırlayır. Biri dedi: “ġahım lütf etsə əgər, Ġsfahanda vardır bir nazlı ġəkər (Xġ-224). Məqsədi alverdi, bazarı Ģəkər,
Gülab dolu camla gəldi o nigar, Ağzı Ģəkər dolu, gözləri xumar Adı ġəkər, özü Ģəkər o idi, Ġsfahan nabatı məgər o idi? (Xġ-226).
bənzədir. ġirinə min cürə söz dürrü saçdın, Ancaq orucunu ġəkərlə açdın (Xġ-268). ġəkər, Xuzistan (qoĢa məc. on.) – Xuzistan (bax) Ģəkər qamıĢının vətəni kimi Ģöhrət qazanmıĢdır. Buna görə də ġərq ədəbiyyatında Ģəkər rəmzi kimi tez -tez adı çəkilir.
Xosrovun dilindən söylənilən bu beytdə ġirin metaforik Ģəkildə Ģəkərə, Bərdə isə Xuzistana bənzədilmiĢdir.
məhəlləni Ģair məhz belə adlandırmıĢdır. “ġəkərin yaĢadığı mə- həllə” mənasında iĢlənmiĢdir.
Yenə Qəsri-ġirin oldu Ġsfahan (Xġ-226). ġəkər, ġirin (müq. an.) – ġirin özünü ġəkərlə müqayisə edir. Adam göndərəydin, kəsdirib kəbin, Bunlara layiqdir ġəkərtək ġirin... Sən gedib ġəkərlə keyf məclisi sür, ġirinlə yox, ġirin ondan güclüdür. ġəkər bəsdir sənə ĢabaĢ üçün, al, ġirinsə bir baldır, özü də xam bal (Xġ-247 – 248). 358 ġair ġirin və ġəkər adları ilə yanaĢı, onların leksik (apelyativ mənalarını da müqayisə edir.
Çəmənlər boĢ qalar yəqin nəsrinsiz, ġəkər acı dadar, inan, Ģirinsiz,
(bax) çənəsini və gözəlliyini eyni vaxtda ġəki almasına (Gö- rünür, Ģairin dövründə Quba yox, ġəki alması məĢhur imiĢ) və Məkkə qumuna bənzədir. ġəki almasıtək çənəsi vardı, Məkkə qumundan da çox yandırardı (LM-234). ġəmira (an.) – Bərdə hökmdarı Məhin Banunun əsl adı. ġə- mira çox qədimlərdən bəri Assuriyada, Babildə, Urartuda, eləcə də Azərbaycanda dillərdə gəzən məĢhur əfsanə qəhrəmanı dul hökmdar ġammuramatanın reallaĢdırılmıĢ, sadələĢdirilmiĢ forma- sından baĢqa bir Ģey deyildir... Müxtəlif xalqlarda bu əfsanəvi hökmdar müxtəlif adlarla ĢöhrətlənmiĢdir ki, bunlardan məlum olanları ġammuramata, SammuramiĢ, Semiramida, ġamran və ġəmiradır (Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. I c. B., 1960. səh. 31-32). Yəqin elə buna görə də, Ģair “Xosrov və ġirin” poemasında bu qadının yadda qalan müsbət obrazını yaratmıĢdır. ġəmira adlanır o göyçək qadın, Böyükdür mənası bu gözəl adın (Xġ-63). ġəmmas (an.) – Hərfən GünəĢə qulluq edən deməkdir. Rə- vayətə görə, atəĢgah tikən atəĢpərəst olmuĢdur. ġəmmas məbədindən çıxıb kənara, Abbasilər kimi geyinib qara (YG-184). Burada Bəhram Gur eyni vaxtda həm ġəmmasa, həm də Abbasilərə bənzədilmiĢdir. 359 ġəmsəddin (an.) – Atabəy Əbu Cəfər Məhəmməd Eldəgizin (bax) dini fəxri adı. “ġəmsəddin” ərəb sözüdür və “Dinin GünəĢi” deməkdir. Dünya və din ġəmsi adlandığından Hamıya nur saçan günəĢdir, inan! (Xġ-36). Atabəy Məhəmməd Cahan Pəhləvanın atası Eldəgizin də “ġəmsəddin” dini fəxri adı olmuĢdur və tarixi mənbələrdə o, çox vaxt “ġəmsəddin Eldəgiz” adı ilə adlandırılır. ġəmsəddim Məmməd (an.) – Ġlk dəfə Qızıl Arslanın qapı- çısı kimi təsvir olunan Ģəxs, çox güman ki, hökmdarın vəziridir. Məmməd – əsl Ģəxs adı, ġəmsəddin isə onun dini fəxri adıdır. Ən yüksək dini fəxri adlardan biri olan “ġəmsəddin” – vəzirlərə, atabəylərə, ümumiyyətlə hökmdarlara verilərdi.
XoĢ tale zahidi hüzura gətir” (Xġ-367). Burada Ģairin özü “xoĢ tale zahidə” bənzədilmiĢdir.
razı çox düzgün xarakterizə edir. Adın ġər, özün də xalq üçün Ģərsən, Xisləti adından pis bir bəĢərsən... (YG-252). ġər Xeyri tanıdıqdan sonra, ölümdən xilas olmaq üçün Ģirin dilini iĢə salır: BaĢımız üstündə dönən fələklər Sənə Xeyir demiĢ, mənə isə ġər. Nələr eylədimsə o zaman sənə, Bütün eylədiyim halaldır mənə. Nələr bacarırsan, mənə, durma, et, Et, ancaq özünə, adına nisbət (YG-252). Xeyir və ġər adları mənalarına görə antonimdir. Bədii ədəbiyyatda obrazın özü və adının eyniləĢdirilməsi sırf poetik səciyyə daĢıyır. Bu, eyni zamanda qədim Azərbaycan ad sistemi ilə əlaqədardır. Çünki “Dədə Qorqud” dastanlarında olduğu kimi keçmiĢdə əsl ad Ģəxsə xarakter və fəaliyyətinin, yetkinləĢdiyi mərhələdə göstərdiyi igidlik və ya qəhrəmanlığı ilə əlaqədar ola- Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|