Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Maska haradasa donuq, ölü üz deməkdir.
- Maska simvoldur, işarədir, bildiricidir.
- Maska (və eyni zamanda ipli kukla) ölümün ən fəci, ən müdhiş görkəmli ifadəçisidir.
- Maska şərti Atadır, Əcdaddır.
- Kukla ölülər dünyasının sakitliyinin və mütiliyinin bədii
- Portret dirinin əcdadlığa olan iddiasıdır.
- Maska ölümün dirilər arasında mövcudluq rəmzidir, ölüm haqqında vizual yaddaşdır
- MASKA HƏDİR Maska həmişə ruhun tarixidir... Bədənlə maskanın, əslində, heç bir əlaqəsi yoxdur.
8 saxlamaq adəti vardı. Əslində bu nəsnə üzün güzgüvari əksindən başqa bir şey deyildi. Bu mənada qədim misirlilərin bütün portretləri həqiqidir, orijinalı olduğu kimi görükdürür. Orijinal isə qədim Misirdə bir qayda olaraq ölü üzü idi. Digər tərəfdən o da faktdır ki, insan öləndə onun üzü üzlükdən çıxıb maskalaşır, yəni donuqlaşır, ifadəsizləşir, statikləşir. Sanki onun simasında əbədi bir qorxu daşlaşıb qalır. Maska haradasa donuq, ölü üz deməkdir. Misirlilər də eləməyib tənbəllik həmin bu
maskalardan panteon
düzəldirdilər və güman edirdilər ki, nə vaxtsa bədəndən uçmuş ruh geri dönərkən çaş-baş düşməyib öz əvvəlki üzünün, təzahür cismiliyinin simvolu arxasında rahatlanacaq. Maska simvoldur, işarədir, bildiricidir. Məhz
buradaca yeni
maraqlı düşüncələrə təkan verəcək başqa bir paralel ortaya çıxır. Qədim
Şərq məmləkətlərində, həmçinin Yunanıstan və Romada ipli kukla bir növ maskanın ekvivalenti kimi qavranılırdı. Bu mədəniyyətlərin kontekstində ipli kuklalar ölüləri və lalları eyhamlaşdırırdı. Maska (və eyni zamanda ipli kukla)
Heç şübhəsiz ki, (əgər müsəlman dünyaduyumundan çıxış eləsək) maska və ipli kuklada nəsə bir bayquşluq, sonsuz bir hüzn nişanəsi var. Maska totemin, yəni əcdadın ölümündən sonra guya ki onun ruhunun köçüb məskunlaşdığı heyvanın, simvoludur, ayrı cür desək, totemik heyvanın şərti vizual obrazıdır. Avstriya psixoanalitiki Z.Fğoyd (ruslar bu soyadı “Freyd” kimi yazıb oxuyurlar) özünün “Totem və yasaq” risaləsində totemin meydana gəlməsini Öcül (potensial ata) və onun oğulları konfliktinin sürü intizamını dağıtması ilə
bağlayır. Gərçi biz bu versiyanı qəbul eləsək, o zaman ilk maskanın yaranma tarixi bəşər miqyasında ilk qətl hadisəsilə əlaqələnir. Məhz öcül-atanın
9 ruhunu yaşadan totemik heyvan tezliklə maskalaşır. Artıq maska qadağa, yasaq işarəsidir: o həm totem olmuş heyvanı obrazlaşdırır, həm də Atanın ruhuna hörməti hifz edib aktuallaşdırır. Bu kontekstdə maska kollektiv şüursuzluğun sonucudur, fərdiyyətin təntənəsinin tarixi faktıdır. Deməli, maska totemin
üzüdür, ətini
yemək yasaq
buyrulmuş müqəddəs heyvanın kəllə
görünüşünün üçölçülü formada təzahürüdür. Maska şərti Atadır, Əcdaddır. Ölülərin üzündən qədim
mədəniyyətlərdə maska
çıxarmaq və onlardan panteon yaratnaq ənənəsi də elə burdan gəlir. Yapon No(h) teatrosunun maskaları da panteon xislətlidir. Onlar da müqəddəs sayılır. Aktyor maskanı üzünə taxmamışdan öncə hökmən sake, düyü və duzla qüsl eləməlidir (sake içilir, düyü maskanın üzünə səpilir, duz çiyinlərin üstündən arxaya atılır). No(h) teatrosunda maska həmişə nə vaxtsa ölmüş qəhrəmanın ruhunun maskasıdır. Kukla da maska variantıdır, sanki ölülər dünyasından geri dönmüş bir kimsəni nişan verir. Ona görə kukla (maska) hərəkətsiz, statik vəziyyətdə bu qədər hüznlü, məğmun, çarəsiz görünür. Kukla ölülər dünyasının sakitliyinin və mütiliyinin bədii obrazıdır. Kukla (yaxud kölgə) teatrının tarixilə bağlı əfsanələrə müraciət etsək görərik ki, bu, həqiqətən belədir. Rəvayətə görə Çin imperatoru sevimli arvadının ö l ü m ü n d ə n sonra çəkdiyi xiffət ucbatından xəstlənib üzgün bir hala düşür. Onun dərdinə heç kim əlac tapa bilmir. Nəhayət, Budda təriqətinin Şau Vey adlı müdrik yolçularından biri imperatoru sağaldacağını vəd edir; tapşırır ki, imperatorun otağına bir ağ pərdə çəksinlər. Şau Vey bir şam (və ya çıraq) götürüb bu pərdənin arxasına keçir, başmaqları (və ya barmaqları) ilə imperatorun ölmüş xanımının kölgə-obrazını yaratmağa çalışır, hətta səsini də bu qadın kimi cingildətməyi unutmur. Belə xoş
bir hədiyyə
10
imperatorun tezliklə sağalmasına səbəb olur. Bəzi mənbələrdə bu, kukla,
bəzilərində isə
kölgə teatrosunun yaranma əfsanəsi kimi təqdim edilir. Beləliklə, həmin bu rəvayət bir daha təsdiqləyir ki, kukla (kölgə) da maska kimi o biri dünya ilə, ölülər səltənətilə ilişkilidir. Portret də ölüm barəsində məxfi informasiya daşıyır. Bu yöndən yanaşdıqda maska, kukla və portret vahid semantik cərgəyə sığışır. Gərçi maska qədim mədəniyyətlərdə ölünün üzündən çıxarılırdısa, portret diri üzündən çıxarılan maskadır, üzün kətan-güzgüdə inikasıdır. Bu kətan-güzgüdə üz əbədi qalmaq şansı qazanır. Portret dirinin əcdadlığa olan iddiasıdır. Bu
iddiadan isə
əbədiyyət boylanır. Nədən ki, maska da, portret də özünü əbədi saxlamaq, öz görkəmini konservləşdirmək formasıdır. Ona görə də maska və portret ölümə qarşıdurum kimi qavranılır. Lakin paradoks ondan ibarətdir ki, əbədiyyət ölümlə birgə gəlir: ölüm əbədiyyət evinin açarıdır. Əbədiyyət də ölüm qədər statikdir. Maska ölümün dirilər arasında mövcudluq rəmzidir, ölüm haqqında vizual yaddaşdır. Portret də maska kimi. Qərinələr ötüşdükcə maska da öz ilkin funksiyasını itirib, yerini verib portretə, özü isə tamam yeni keyfiyyətlərdə təzədən zühur edib.
əvəzinə verilmiş təbii yuvadır. Mağara torpağın bətnidir. Makrodünyanın bətni kahalardır, mağaralardır. Bir vaxt insan mağara dışına çıxdıqda Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|