Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sifət və sima üzün maskalıq dərəcələridir.
- Dəlilər instinktiv şəkildə maskadan imtina edirlər.
- MASKA NƏDİR Maska üzün sipəridir: ancaq fiziki üzü yox, ruhu qoruyur. Maskasız üz məhv
17
Sifət bu
fərdiyyətin sərfəli
kompozisiyada təqdimidir. Niyə? Çünki hər bir fərdilik müəyyən mənada pırpızlıqdır. Cəmiyyət isə pırpızlığı, yəni normadan kənar olmağı qəbul etmir. Ona görə ki, insanlar heç vaxt özlərinə bənzəməyənlərin yaşamaq hüququ
və yaşamaq
ehtirasları ilə
barışmaq, hesablaşmaq istəmirlər. Bu da səbəbsiz deyil. İş bu ki, ən
“məsum” individuallığın özündə belə
başqalarına qarşı bir təcavüz gizlənir. Pırpızlıq (qatı
fərdilik, qatı
fərqlilik, başqalarına bənzərsizlik) hər bir formada toplum içrə insan eyibləri sırasındadır, bəlkə
də onların
birincisidir. Nədən ki, individuallıq başqasının azadlığını məhdudlaşdırır, bu azadlığa bir növ təcavüz edir. Hər bir fərdiliyin başlanğıcında müəyyən mənada ayıb dayanır. Və bu ayıbı heç kim cəmiyyətə çıxarıb
camaata göstərmək istəmir; istəmir ki, toplumu təşkil edən tanış özgələrdən seçilsin; istəmir
ki, ona
fərdiliyini nişan
verəcək, başqa sözlə, gözə soxacaq ləqəb qoşulsun. Ondansa tanış özgələrə oxşamaq, hamı kimi olmaq sərfəlidir. “Tanış özgələr” mənim şəhərimin (və ya kəndimin) sakinləri statusunda mənə tanışdırlar. Yəni
şəhərin özüdür. Busa davranış streotipini, deməli, maskanı formalaşdıran amildir. Şəhər (kənd) “mən”in mağarasıdır, maskasıdır. Bu baxımdan ən individual, ən cilovsuz və ən aqressiv adamlar turistlərdir. Çünki onlarda tanımaq və tanınmaq qorxusu sıfra bərabərdir. Məhz bu, turistləri maskasız kimsələrə çevirir. Onlar üçün yalnız özgə bir şəhər və üzsüz, biganə, yabançı bir kütlə mövcuddur. Odur ki, turistlər əksərən yasaqlar dışında davranırlar, daha doğrusu, özgə şəhərdə situativ maskasız keçinirlər, yəni olduqları kimi görünürlər. Həqiqətdə isə turistlərin maskaya heç ehtiyacları
18
qalmır da: belə ki, onlar üzlərini də maskaları ilə birgə öz doğma şəhərlərinin darvazasından asıb yola düşürlər. Üzü olmayana maska da gərək deyil. Məsələ burasındadır ki, üz
də bir
günün içində
formalaşmır. Çağanın üzü hələ üz deyil, onun bədəninin bir nahiyyəsidir. İnsan həyat prosesində “üz bağlayır”. Üz yalan danışmağa başlayanda sifət (situativ maska kimi) peyda olur. Maska isə M.Voloşinin yazdığı kimi “şərti yalan yaradır”.
sima arxasından əsl üzü görmək müşkül işdir. Yalana öyrəşmiş üz sosial-situativ maskadır. Situativ maska iki, - intim, fərdi, subyektiv və gerçək, obyektiv, - dünya arasında yasaq funksiyası daşıyır və bəyanat verir ki, individlə cəmiyyət əl-ələ tutub yanaşı yaşasalar da heç vədə bir-birində “əriyib” harmoniya vəziyyətinə gəlməyəcəklər, sərhədi aşmayacaqlar. Fərd özünü olduğu kimi cəmiyyətə göstərməyəcək, cəmiyyət də həqiqi üzü görmək cəhdində bulunmayacaq. Dəlilər instinktiv şəkildə maskadan imtina edirlər. Əslində isə psixi pozuntular məhz sosial-situativ maska itirildikdə başlayır. Sərsəmlər qorxu və həya bilmədiklərindən yalan danışmırlar. Çünki onlar üçün “fərdi” və “ictimai” anlayışları öz mənasını itirib. Bu anlayışları differensə edən
məhz
situativ maskadır. Dəlilərin situativ maskası yoxdur. Çünki onlar öz necəliklərini heç kimə məxsusi göstərmək istəmirlər. Bilicsizlik maskadanm imtina edir. Maska olmasa fərdin iç dünyası ictimai sərgiyə çevriləcək. Öz iç dünyasından sərgi düzəltməyə isə yalnız dahilər və ruhi xəstələr qabildirlər. Zəmanə “ulduz”ları da bu
siyahıya düşürlər. Çağdaş dünyamızda mətbuat və elektron media məhz bununla məşğuldur. Müasir
aləmdə kütləvi
informasiya vasitələri fasilə bilmədən özünə lazım maskaları yaradır; o maskaları ki onlar satılır, pul və
19
məşhurluq dividentləri gətirir. “Xammal” üz bir qayda
olaraq müğənnilər və siytasətçilər cərgəsindən seçilir və bu “produktiv” üzə imic cizgiləri vurulur, yəni maska düzəldilir. Növbəti məqamsa nümayişdir, sərgidir, defiledir. Dahilərdən və dəlilərdən fərqli “ulduz”ların bu virtual sərgidə özlərinə məxsus heçnələri olmur. Çünki onların daxili və zahiri düşünülüb tapılmış maska- tamaşadır. “Ulduz”lar hətta
da
maskalanırlar, yəni öz imiclərini formalaşdırırlar. Busa ona gətirib çıxarır ki, “ulduzlar”ın “üzü” və “mən”i olmur, yalnız maskası olur və onlar həmin maskanı oynamağa məhkumdurlar... Daha doğrusu, maska elektron medianın təlqiniylə dönüb həqiqi üz statusu alır, əsl insan üzü (bioloji, ruhsal və vətəndaş üz) isə bu “virtual örtük” 2 arxasında gizlənir, görünməz olur. Maska toplumsal oyunların rahatlığının şərtidir. MASKA NƏDİR? Maska üzün sipəridir: ancaq fiziki üzü yox, ruhu qoruyur. Maskasız üz məhv olur, çünki ruh xəstələnir. Ruhi xəstələrin üzündə heç bir ifadə görünmür. Maska ifadə individuallığını hifz edəndir; fərdlə cəmiyyət arasında bəyan edilməmiş sazişdir, kompromisdir. Maska şərti yalandır, ictimai-sosial oyunları tənzimləyən, sahmanlayan yalandır. Absolyut şəkildə yalan danışmayanlar ruhi xəstələrdir, yəni maskasız adamlardır. İctimai strukturlara daxil olmaqdan ötrü maska insanın vəsiqəsidir. Maska münasibətlər tənzimləyicisidir. Maska cəmiyyətdə yazılmamış sosial qanundur. Maska insanın intim yaşantıları üzərinə çərkilmiş pərdədir, örtükdür. NİQAB VƏ MASKA. Dilimizə çoxdan aktiv şəkildə daxil olmuş “niqab” sözünün ərəbcədən tərcüməsi “üz örtüyü, duvaq, yaşmaq, rübənd” kimi eyni praktiki funksiyanı nişan verən anlamları bildirir. Niqab üzü örtən pərdədir, üzə çəkilmiş pərdədir, yəni
Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|