Azer-dili 4s Derslik 2017 Layout 1
Yüklə 45,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TƏBİƏT DÜŞÜNÜR Ç ÇOXBİLMİŞ DÜŞÜNDÜRÜR 1.
- Teymur Elçin çəmən – луг dolça – кружка tel – прядь волос SÖZLÜK seyrə çıxmaq – прогуляться bulağın gözü – исток родника SÖZ EHTİYATI
- Çap üçün deyil İlkin qarşıdakı meşəliyi
- Sözlər: enmək, başlamaq, itirmək, yönəlmək, gəlmək, ucuzlaşmaq, yağmaq, azalmaq 78
- Rafiq Yusifoğlu 9.
- SÖZLÜK Çap üçün deyil
TƏBİƏT DÜŞÜNÜR Ç ÇOXBİLMİŞ DÜŞÜNDÜRÜR 1. Şeiri oxuyarkən üzərində ulduz işarəsi qoyulmuş sözləri yazıldığı kimi tələffüz edin. 2. Şeirdən nə nəticə çıxardınız? Şair bizləri nəyə dəvət edir? Müzakirə edin. 3. Necə düşünürsünüz, dağlara gəzməyə çıxanda şair niyə xalça götürməyi lazım bilmir? Bəs su içmək üçün dolça götürmək, görəsən, niyə məsləhət deyil? 4. Təbiətdə kamanı, tarı, qavalı nə əvəz edir ki, şair onları götürməyi lazım bilmir? Təbiətdə nəğmə oxuyan nəğməkar kimdir? Fikirlərinizi əsaslandırmağa çalışın. 5. Səhərlər güzgü yerinə niyə gölə baxmaq tövsiyə olunur? İzah edə bilərsinizmi? 6. Tapmacanı oxuyun, cavabını tapın, çətinliyə düşsəniz, Çoxbilmişi köməyə çağırın. YAŞIL AYNA Uşaqlar* moruqla* dolu vedrələri yerə qoyub sevincək pillələri yenidən aşağı düşdülər. İradənin anası da onların dalınca düşürdü, özü də teztez deyirdi: – Ay uşaqlar, yavaşyavaş düşün, tələsməyin. Uşaqlar* pilləkənləri düşüb dayandılar. Artıq hava qaralmağa başlayırdı . Göl də bir dənə də olsa, qayıq yox idi. Qa yıqların* hamısı sahilə yan almışdı. Göl elə sakit idi ki, sanki yuxuya dalmışdı. 77 Gəl çıxax*seyrinə uca dağların, Çəmən olan yerdə xalça nə lazım, Gözünnən* su içək buz bulaxların*, Lilpar olan yerdə dolça nə lazım. Nə kaman götürək, nə tar, nə qaval, Orda nəğmə də var, nəğməkar da var. Yarıp* bulutdarı* dinəndə qartal O səsə bərabər bir səs harda var. Torpağın ətrini fikirrəşəndə*, İpəy tellərinə çiçəy taxarsan. Səhərrər* yadına güzgü düşəndə, Maral baxan gölə sən də baxarsan. ...Gəlin təbiyəti* biz də düşünək, O özü hər şeyi düşünən kimi. Hüseyn Arif Ucauca evlərə Salxımlara yığıram; Pilləkənsiz çıxıram, Rəngləyirəm: ağ, qara, Günəşi damcıdamcı Verirəm uşaqlara uuuu . Teymur Elçin çəmən – луг dolça – кружка tel – прядь волос SÖZLÜK seyrə çıxmaq – прогуляться bulağın gözü – исток родника SÖZ EHTİYATI nəğməkar – певец qaval – бубен yarmaq – здесь: рассекать lilpar – лилия torpağın ətri – запах земли Çap üçün deyil İlkin qarşıdakı meşəliyi göstərib dedi: – İradə, bax, moruğu ordan yığmışıq. Lalə tez dillən di. – Orda çoxlu çiyələk də var. Anası gölün suyundan bir ovuc götürüb İradəyə göstərdi: – Bir bax, gör necə də durudur. Göl lap yaşıl aynaya oxşayır. İlkin: – İradə, gölün necə əmələ gəlməsini bilirsənmi? – deyə soruşdu. İradə çoxbilmiş adamlar kimi dilləndi: – Vaxtilə buradan çay axırmış. Bir gün zəlzələ olub, dağlar uçub, həmin çayın hər tərəfini kəsib . Sonra da Göygöl əmələ gəlib. İlkin onun sözünə əlavə etdi: – Həmin çay elə Ağsu çayıdır. Axşam düşürdü . Onlar bir az üşüdülər də. Tələsik pilləkənləri çıxmağa başladılar. Həyətə çatanda artıq hava qaralmışdı . Xalidə Hasilova ÇOXBİLMİŞ DÜŞÜNDÜRÜR 1. Mətni oxuyun, səhnələşdirin. 2. Suallara cavab verin. Hansı suala cavab tapmadınız? 1) Göldə niyə qayıq yox idi? 2) Uşaqlar moruğu haradan yığmışdılar? 3) İradənin anası gölü niyə yaşıl aynaya oxşatdı? 4) Göygöl necə əmələ gəlib? 5) Göygöl hansı dağın uçması nəticəsində yaranıb? 6) Uşaqlar niyə üşüdülər, axı onlar gəzməyə yay tətilində getmişdilər? 3. Maşınlar, fabrik və zavodlar, canlılar təbiətə külli miqdarda karbon qazı buraxır. Canlıların tənəffüs etməsi üçün isə oksigen lazımdır. Sizcə, bəs bu necə tənzimlənir (регулироваться)? 4. Havanın çirklənməsinin qarşısını necə almaq olar? Müzakirə edin. 5. Necə bilirsiniz, “Uşaqlar pilləkənlərlə düşürdülər “ və “Axşam düşürdü” cümlələrindən han sında “düşmək” sözü əsas mənasında işlənib? Hər iki cümlədə bu sözü yaxınmənalı–sinonim söz lərlə əvəz edin və cümlələri yenidən oxuyun. Nəticə çıxarın: bu sözə çoxmənalı demək olar mı? 6. Çoxbilmiş deyir ki, “atdan düşdü, qaçaqaç düşdü, soyuqlar düşdü, həvəsdən düşdü, hörmət dən düşdü, işıq düşdü, kölgə düşdü, qiyməti düşdü, yolu düşdü, yağış düşdü” birləşmələrində “düş mək” sözünü aşağıdakılardan hər hansı biri ilə əvəz etmək olar. Yoxlayın. Sözlər: enmək, başlamaq, itirmək, yönəlmək, gəlmək, ucuzlaşmaq, yağmaq, azalmaq 78 bir ovuç – горсть moruq – малина vaxtilə – когдато ayna – стекло, зеркало SÖZLÜK yan almaq – причалить yuxuya dalmaq – уснуть axşam düşürdü – вечереет əmələ gəlmək – образоваться SÖZ EHTİYATI Çap üçün deyil 7. Çoxbilmişin dediyinə inanmaq istəmirsinizsə, 6cı çalışmada verilmiş birləşmələrin hər birini cümlələrdə işlədin. 8. Moruq kolda yetişir, yoxsa ağacda? Bilmək istəyirsinizsə, şeiri oxuyun. BÖYÜRTKƏN KOLU Mən böyürtkən koluyam, Meyvə ilə doluyam. Dəymişlərim kömür tək, Qırmızılar köz kimi. Üstümdəki meyvələr Sayrışır ulduz kimi. Tikanlar düzülsə də, Donuma, üstbaşıma. Uşaqlar pərvanə tək Fırlanırlar başıma. Rafiq Yusifoğlu 9. Hansı kol bitkilərini tanıyırsınız? Adlarını sadalayın. Hərdən Çoxbilmiş istəyirdi ki, dostlarına dilimizin gözəlliyini öyrətməklə yanaşı, onlara yeri gələndə vətənimizin heyvanlar aləmi, təbii sərvətləri, gəzməli, görməli yerləri barədə də söhbət etsin. Bu dəfə də onların bitkiləri necə tanımalarını yoxlamaq istədi. Bunun üçün Dənizlə bitki aləmi barədə söhbətə başladı. Onların dialoqunu siz də rollar üzrə oxuyun. DİALOQ – Dəniz, deyirsən ki, güllər, çiçəklər, tərəvəzlər, kollar hamısı bitkidir. Bəs deyə bilərsənmi, yer üzündə nə qədər bitki növü var? – Doğrusu, unutmuşam. Deyəsən, biz onu “Həyat bilgisi”ndən oxumuşduq. – Elədir. Alimlər yer üzündə yarım milyona yaxın bitki növü olduğunu söyləyirlər. – Görəsən, bu bitkilərin hamısına bizim ölkəmizdə rast gəlmək olur? – Bunu deyə bilmərəm. Doğrudur, ölkəmizin iqlimi və bitki örtüyü çox zəngindir. Ancaq inan mıram ki, bütün bitki növləri bir ölkədə bitsin. Görünür, bunu öyrənmək üçün çox oxumaq la zım dır. İndi isə mənim sənə sualım var: – Buyur, cavab verməyə hazıram. – Yaxşı, onda de görüm, dirrik bitkilərini bostan bitkilərindən fərqləndirə bilirsən? – Əlbəttə, bunu bilməyə nə var ki?! Mən sayım, sən də qulaq as: qarpız, yemiş, qabaq, ona balqabaq da deyirlər, bostan bitkiləridir. Pomidor, xiyar, badımcan, kələm, bibər, soğan, kartof, turp, sarımsaq, müxtəlif növ göyərtilər dirrikdə yetişdirilir. Bəs sən ağac və kolları biribirindən ayıra bilirsən? – Alma, ərik, şaftalı, heyva, gavalı, armud, gilas, xurma, qoz, palıd, tut, çinar... Yenə sayım? – Yox, yox, lazım deyil, görürəm ki, ağacları yaxşı tanıyırsan. Deməli, kol bitkiləri haqqında da kifayət qədər məlumatın var. Çoxbilmiş, görürəm ki, çox özündən razısan. Hər şeyi bildiyini düşünürsən. De görüm yazda ən tez çiçəkləyən bitkilər hansılardır? 79 kömür – уголь böyürtkən – ежевика dəymiş – поспевший sayrışmaq – мерцать köz – пылающие угли pərvanə – ночная бабочка tikan – шип fırlanmaq – крутиться üstbaş – наряд, одежда SÖZLÜK Çap üçün deyil Yüklə 45,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|