Azer-dili 4s Derslik 2017 Layout 1
Yüklə 45,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SÖZLÜK Çap üçün deyil TAĞI ƏMİDƏN ÖYRƏNDİKLƏRİM ÇOXBİLMİŞ DÜŞÜNDÜRÜR
- SÖZLÜK süzmək – здесь: парить fərq qoymaq – различать alıcı quş – хищная птица əmələ gəlmək – возникать, происходить SÖZ EHTİYATI
– Yaxşı, onda de görüm, heyvan deyəndə hansı canlılar başa dü şülür? – Bilirəm ki, heyvanlar dənizdə, meşədə, dağda, hətta torpağın altında yaşayırlar*. Axı heyvanların qrupları çoxdur, hansını sa yım?! – Səncə, arı və ya hörümçəyə heyvan demək olarmı? – Bunlar birbirinə oxşasa da, ayrıayrı canlılardır*. Cücülər altı, hörümçəklər isə səkkiz ayaqlı heyvanlardır. Mən bilirəm ki, bir çox dostlarımız qurbağaları timsah və ya tısbağadan fərqləndirmirlər. Eləcə də yarasanı quş, balina və delfini balıq hesab edirlər. – Deməli, sən onda bunların ayrıayrı qrupa daxil olduğunu da bilirsən? Afərin, Dəniz! Daha mənim sənə sözüm yoxdur! Bəlkə, onda bu bildiklərini deyəsən, bilməyənlər də eşitsinlər. – Mən bilirəm ki, milçək, arı, kəpənək, parabüzən cücüdür. Əq rəb, hörümçək, dediyim kimi, bunlardan fərqlənir*. Balıqları dostlarımız yaxşı tanıyır və fayda sını da bilirlər. Qurbağalar isə həm suda, həm də quruda yaşadıqları üçün onlara sudaquruda yaşayanlar deyirlər. Tısbağa, timsah, ilan və kərtənkələlər sürünənlərdir. Quşların da növləri çoxdur. İstəyirəm ki, dostlarımız sevdikləri pinqvinin quşlara aid edildiyini də unutmasınlar . Onu da bilsinlər ki, delfin və balina, yarasa və siçan da inək, pələng, fil və meymun kimi məməli heyvanlardır. – Çox sağ ol, Dəniz, sən dostlarımıza heyvanlar aləmi barədə geniş məlumat verdin. İnanıram ki, dostlarımızı heyvanlar aləmi barədə yeni bilgilər əldə etməyə həvəsləndirdin . – Çoxbilmiş, sən də sağ ol, bunları dostlarımızın çoxu bilir, bilməyənlər də səndən soruşub öyrənəcəklər. 10. Dialoqu rollar üzrə oxuyun və göy rənglə fərqləndirilmiş sözlərin düzgün tələffüzünə diqqət yetirin. 11. Tapmacanı oxuyun, cavabını tapın. Zeynal Cabbarzadə 12. Tapmacada göy rəngdə verilmiş sözlərin birbirinə münasibətini müəyyənləşdirin. Özü nüz dən də belə misallar deyin. Misalları rus dili ilə müqayisə edin. 13. Dialoqda üzərində ulduz işarəsi qoyulmuş sözlər quruluşuna görə necə sözlərdir? a) sadə b) düzəltmə c) mürəkkəb 69 Boynum uzundur , Bədənim gödək , Gözlərim iri, Qulaqlarım şək. Görübsünüzmü? Məni bir dəfə? Tapın adımı Nədir? uuuuuu cücü – насекомое əqrəb – скорпион kərtənkələ – ящерица timsah – крокодил yarasa – летучая мышь parabüzən – божья коровка sürünən – пресмыкающиеся heyvanlar aləmi – мир животных, фауна SÖZLÜK__Çap_üçün_deyil__TAĞI_ƏMİDƏN_ÖYRƏNDİKLƏRİM_ÇOXBİLMİŞ_DÜŞÜNDÜRÜR'>SÖZLÜK Çap üçün deyil TAĞI ƏMİDƏN ÖYRƏNDİKLƏRİM ÇOXBİLMİŞ DÜŞÜNDÜRÜR 1. Çoxbilmişdən eşitdikləriniz əsasında quşların həyatı və yaşayışları barədə danışın. 2. Aşağıdakı cümlələrdə “oturmaq” sözü hansı sözün əvəzində işlənmişdir? Necə bilirsiniz, bu cümlələrdə “oturmaq” sözü eyni, yoxsa fərqli mənalar bildirir? 70 Mən əvvəllərdə quş ların adlarını, növ lərini, ya şa yış larını , xasiy yət lərini bil məz dim. Ça la ğan ilə quzğuna fərq qoy mazdım. Onları mənə öy rə dən Tağı əmi oldu. Göyün üzün də bir qara nöqtə kimi gö rü nən quşu mənə göstərərək de yərdi: – Bax, o göy üzündə süzən quş qaraquşdur. Ova çıxıbdır. – Tağı əmi, o yuxarıda quş yoxdur. O, nəyi ov edə cək dir? – deyə soruşduqda : – Onun ovu yerdədir. Alıcı quşların gözləri çox iti olar. Onlar yerdə siçan kimi xırda bir heyvanın hərəkət etməyini görərlər . İn di o qaraquş da yerdə dovşanın qaçdığını, ya kəkliyin uçma ğı nı gördükdə, ildırım kimi şığıyıb caynağına alacaqdır. Sonra bir uca dağın başında otu rub yeyəcəkdir, – deyə Tağı əmi mənə cavab verərdi. Mən qaraquş , quzğun, çalağan, qızılquş , qırğı, yapalaq, bay quş, sar kimi ətyeyən vəhşi quşları Tağı əminin vasitəsilə ta nı dım. Alacəhrə , şeyda bülbül, sarıköynək , baltadimdik kimi oxu yan bağ quşlarını təbiətin özündə gördüm. Turac, qırqovul, kəklik, çil bil dir çin kimi ov quşlarını məktəbdə şəkildən yox, hələ uşaq ikən təbiətin özündə, Tağı əminin vasitəsilə gördüm, öyrəndim. Onun müəllimlik vəzifəsi bir bunlarla bitmirdi. Ət ra fımızda gördüyüm şeylərin adlarını , onlarda əmələ gələn dəyişiklikləri yenə də ondan öy rəndim. Süleyman Sani Axundov yaşayış – житье qaraquş – орел şığımaq – налететь caynaq – когти təbiətin özündə – в самой природе SÖZLÜK süzmək – здесь: парить fərq qoymaq – различать alıcı quş – хищная птица əmələ gəlmək – возникать, происходить SÖZ EHTİYATI Çoxbilmiş quşlar, heyvanlar haqqında çox şey bilir. O, öyrəndiklərindən sizə də danışmaq is tə yir, qulaq asın, öyrənin. Çap üçün deyil 1) Sərçə tut ağacının başında oturmuşdu. 2) Qaraquş bir uca dağın başında oturub ovladığı dovşanı yeyirdi. 3. Yanıltmacı oxuyun və tərcümə edin. Ağacdələn ağacı dəldi Ağaca gələndən. Dələnin də acığı gəldi Ağacdələndən. Teymur Elçin ÇOXBİLMİŞ ÖYRƏDİR Uşaqlar, öyrəndiniz ki, sözlər quruluşuna görə həm də mürəkkəb olur. Yəqin, bil mək istəyirsiniz ki, mürəkkəb sözlər necə sözlərdir? Siz belə sözləri tanıyırsınız və nitqinizdə onlardan yeri gələndə istifadə edirsiniz. Mürəkkəb sözlərə aid Çoxbilmişin verdiyi misalları (qızılgül, ağacdələn, qartopu, tu tuquşu, teztez) yadınıza salın. Diqqət yetirsəniz, onların iki ayrıayrı sözün birləş mə sindən əmələ gəl di yini görəcəksiniz: qızılgül = qızıl +gül, ağacdələn = ağac + dələn, qartopu = qar + topu, gecə–gün düz = gecə +gündüz ... İndi, yəqin ki, “Çoxbilmiş” sözünün hansı söz lər dən əmələ gəldiyini siz özünüz asanlıqla müəyyən edə bilərsiniz. Elədirmi? 4. Quşlar barədə Çoxbilmişin danışdığı mətndə bir neçə mürəkkəb söz işlənmişdir. Çox bilmişin izahını başa düşdünüzsə, həmin sözləri tapın. Onların hansı sözlərin va sitəsilə və necə əmələ gəldiyini izah etməyə çalışın. 5. Ətyeyən quşları tanıyırdınızmı? Çoxbilmişdən hansı ətyeyən vəhşi quşların adlarını öyrəndiniz? 6. Qaraquş, quzğun, çalağan, qızılquş, qırğı, yapalaq, bayquş niyə ətyeyən quşlar hesab olu nur? Onlar nə ilə qidalanır? 7. Turac, qırqovul, kəklik, çil bildirçin niyə ovlanır? Bu barədə danışın. 8. Çoxbilmişin adını çəkmədiyi başqa hansı quş adlarını saya bilərsiniz? Quşların faydası haqqında bildiklərinizi danışın. 9. Tapmacanı oxuyun və cavabını deyin. Bəzi uşaqlar ondan qorxurlar. Siz də uuuuuuuu dən qorxursunuzmu? Ayağı beldən uca, Hoppanır uçauça. Ziyan verər əkinə, Deyin görək adı nə? 10. uuuuuuuu əkinə necə zərər vurur? Bu barədə eşitmisinizmi? 71 Çap üçün deyil Yüklə 45,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|