Azərb ay can miLLİ elmlər akademiy asi folklor institutu cəlal bəYDİLİ (MƏMMƏdov)
Yüklə 162,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türk şaman kosmologiyası və ruh həyatı ilə əlaqəli obraz-anlayışların strukturu
Türk şaman kosmologiyası və ruh həyatı ilə əlaqəli obraz-anlayışların strukturu Təbiətin və ağlm sirbrini özündə gizlədən «şamanizm» anlayışınm bütövlükdə nəyi təcəssiim etdirdiyi sualına hər kəsin asanlıqla qəbul edə biləcəyi bir cavab tapmaq hələ ki çətindir. Çox sayda mövcud ədəbiyyatda bu sualm эп miixtəlif cavablan verilir. Bu gün şamanizm haqda yazılanlar bütöv kitabxana təşkil edəcək ölçüdədir. Ümumi cizgiləriylə şamanizm mediasiyaya söykənən, inamşlardan ibarət dini və müalieə yönlü praktik fəaliyyot növüdtir. Təbiətə sayğı dolu dünyagörüşü kimi şamanizmin başlıca özəllikbrindən biri aləmdə ııə varsa hamısmı canlı gözündə gömıəkdir. Bir şamanm söylədiyi: «Var olan hər şey canlıdır» - sözləri bu dini dünyagörüştinün mühürn yönünü aydın səciyyəbndirir. Şamanizmi psixologiya ilə biologiyanm sərhədində dayanan hadisə olaraq öyrənən S.M.Şirokoqorovun ona şaman düşüncəsinin, təhtəlşüurunun və soyun kollektiv psixikasmm qarşılıqh təsir sistemi kimi baxması bu fıkirlərdə müasir psixologiya və psixoterapiyadakı transpersonal istiqamətin ilkin tezahürbrini görmək imkam verir [349, s.114]. Yen gəlmişkən, S.Şirokoqorov beb hesab edirdi ki, şamanizmin zahiri yönbrini qabardaraq onunla psixozlar arasında bağlılıq qurmalan Avropa etnoqraflarmın əslində özbrindən ötrü yabançı mədoniyyətbrə reaksiyalarmın təzahürüdür [уепэ orada, s.l 12]. V.İ.Xaritonova şamanizmin nəzəri aspektlərinə dair tədqiqatmda qeyd edir ki, şamanizmi din dərəcosiııə yüksəltmək cəhdi şamamn başlıca fiınksiyalarmı və özünoınoxsusluqlarmt unudaraq, onun araşdınlmasında çox məsəbləri dolaşığa salmışdır... Lakin diqqət yetirəıı oimamışdır ki, şamanlann homişə və hər yerdo başlıca fəaliyyəti təbiblik, baxıcılıq və qeybdən xəbərvermə olmuşdur, onun kahinlik funksiyası (əgər bu da bəlli tarixi mərhəlodə о xalqın mədəniyyətinə xas cəhət idisə) sonrakı hadisədir [384, s.100]. Bəzi tədqiqatçılara görə, şamanizm bir din deyil, görünməz ruhlar abm iyb bağlıhğı qorumaqdan ibarət ekstaz halı və ya terapevtik metodlar məcınuyudur. Bu günəcən elmi şəkildə araşdırılması ilə ən çox antropoloqlann məşğul olduğu şamanizmin psixoloji yönbrdən öyrənilməsinin gərəkliliyi fıkri də vurğulanmaqdadır. Son vaxtlar isə şamanizmb bağlı ədəbiyyatlarda şüurun dəyişik hallan kimi bir anlayışa daha çox üz tutulur, ondan ümumiyyətb, transpersonal səviyyədə antropoloji fenomen, bəşər tarixində ilk yaradıcılıq fəaliyyəti deyə bəlıs olunur, qayaüstü rosmbrdə məhz qədirn şamanların təsvir olunduğu iddiası ortaya atılır, beləcə, bəzoıı osil ıııahiyyətindən getdikcə uzaqlaşdırılaraq ondan bütün dünya xalqlarma məxsus, ənənəbrdə konkret təzahürii olmayan bir dünyagörüşü, universal, ümumbəşəri və эп ııəhayət, az qala bütövlükdə mücərrəd hadisə kimi danışılır. Görünür, bir də bunlann təsiri ilədir ki, bir çox ənənəbrin şaman praktikasmda yüz il öncə yer alan atributlar deyil, şamanizmlə əlaqəsi olmayan atributlardan şaman ayinbriııdo artıq istifadə olunmaqdadır. Gerçəkdən də iııdi hər zamankmdan daha çox dəbdə olan şamanizm hadisəsi lıər lıansı etnik özünəmoxsıısluğunu, etnoqrafık cizgibrini itirmiş kimidir. Şamanlann istifadə elodikbri metodlan öyrənməklə kimsə şaman ola bilməyib, bununla beb etnoqrafiya və xalq təbabotinə dair bilgibr qovuşuğunda yazılaıı, şamanizmin praktikasmı müasir insandan ötrü cəlbedici hala gətiron elıni- kütbvi nəşrlər də var. 1990-cı illərdən isə fəlsəfi anlamlar qazandınlan şamanizm Sibiıdə yenidən dirçəldilir. Artıq bir neoşamanizm hadisəsindəıı beb bəhs olunur. Şamanizmin araşdmcılarından çoxusu problemi öz baxış bucağı alttnda öyrənmişdir. D.Şröder bu üzdən yarıciddi, yarızarafat aynca elm sahəsindən - şamanologiya məsələsindən danışır [347, s.6] ki, bu «yanaşmanm» özündə də həqiqət payı yox deyıldir. Yəni problem о qndər qarışıq salınıbdır ki, hotta bir müasir din araşdıncısı haqlı olaraq soruşur: «Görən, doğrudan da, şamanizm deyibn bir hadisə var, yoxsa bu, sadəcə termindir?». Bu mənada dünyagörüşü kimi şamanizmin ırahiyyoti, kökbı i ilə bağlı fıkirbrəksər halda fərziyyə olmaqdan irəli geda bilnıir. Araşdıncılann doğru olaraq qeyd etdikbri kimi, oski şamanların yaşantılan əslində şamanizmin kosmologiyasım ardıcıl və nıəntiqi şəkildə əks elətdirir. Yəni şamanizmdəki mistika lıeç də xosto şüurıın vo aldanışların məhsulu deyil. Bıına görə do şizofreniya, epilepsiya, psixoz, isteriya vo b. psixopatoloji hallar heç hansı halda şamanizınb bir sırada tutula bilməz. İndilik тйэууэп edilmişdir ki, şüurun dəyişik halından yararlanan ilk эпэпэ e b şamanizm olmuşdur. Şamanizm hom də psixoterapiyamn ilkin şaklidir. Lakin bunlarm da şamanizm haqqmda son və qərarlaşmış fıkir olduğuna güman azdır. Özlüyündə təbiətə qarşı çox diqqotcillik göstorəıı şamanizmdən bıı güıı bir kompleks olaraq universal hadiso kimi çox damşılır. Psixopatoloji yöııdən, özü də olduqca geniş planda araşdınlması isə əsliııdə yarardaıı çox zoror verorək şamanizmin öyronilınosi problemi üstiinə problem gətirmişdir. Burada, əlbəttə, din düşüncəsinə şübhəçi münasibət bəsləyən psixoanalizin də günahı yox deyildir. Şamanizmin termin kimi тэп а ölçiibri Yüklə 162,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|