Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yeni sənaye müəssisələrinin tikintisi.
226
"təsərrüfat müstəqilliy i" xətti ü zrə in kiĢaf etdirmək cəhdi millətçilik təzahürü kimi qiy mətləndirilirdi. Sənayenin sürəti və üstün istiqamətləri barədə partiya elitasında uzun sürən müzakirə və kəskin mübahisələr onunla nəticələndi ki, 11928/1929 - 1932/1933-cü illərdə SSRĠ xalq təsərrüfatı inkiĢafın ın ÜĠK(b)P-n in XV qurultayı direkt ivlə rinə uyğun planı - birinc i beĢillik plan ha zırlandı. O, XVI partiya konfransında (1929-cu ilin apreli) baxıld ıqdan sonra V SSRĠ Sovetlər qurultayında (1929-cu ilin mayı) təsdiq edildi. Birinci beĢilliyin əsas vəzifəsi SSRĠ-ni aqrar sənaye ölkəsindən sənaye ölkəsinə çevirmək idi. Partiyanın ağır sənayenin üstün və sürətli in kiĢafını istiqamətləndirən baĢ xəttinə uyğun olaraq, beĢillik planda bütün sənayeyə ayrılmıĢ 16,4 milyard manatın 78 faizi onun inkiĢafına yönəldilmiĢdi 2 . Kənd təsərrüfatı məhsullarını 1913-cü illə müqayisədə bir dəfə yarımdan ço x a rtırmaq, dağın ıq xırda kəndli təsərrüfatların ı "sosialist kooperativləĢdirilməsi" yoluna keçirmə k üçün konkret tapĢırıq lar müəyyən edilmiĢdi. BeĢillik planda milli respublikalarda iqtisadiyyat və mədəniyyətin əsas inkiĢaf istiqamətləri müəyyənləĢdirilirdi. UĠK(b)P XV qurultayının beĢillik xalq təsərrüfatı planının tərtib ed ilməsinə dair direktivlərində göstərilird i: "BeĢillik plan geridə qalmıĢ milli ucqarların və geridə qalmıĢ rayonların iqtisadiyyatını və mədəniyyətini yüksəltmək məsələlərinə xüsusi diqqət verməlid ir, onların iqtisad i və mədəni geriliyini tədricən aradan qaldırmaq zəruriyyətini əsas tutmalı və onların ehtiyac və tələbatını İttifaqın ehtiyac və tələbatı ilə uyğunlaşdırmağı nəzərdə tutmaqla, onların iqtisadi və mədəni cəhətdən müvafiq surətdə sürətlə inkiĢaf etməsini əsas götürməlidir" 3 (kursiv - məsul red.). Dire ktiv lər respublikaların iqtisadiyyatını planlaĢdırarkən Ġttifaqın ehtiyac və tələbatını nəzərdə tutmağın vacibliyini vurğulamaq la yerli, milli mənafeləri arxa plana keçirir, Mərkəzin diktəsinə zəmin yarad ırdı. Partiyanın XV və Zaqafqa ziya partiya təĢkilat larının V (1927-ci il 9 noyabr) qurultayları direkt ivlərinə uyğun tərtib edilmiĢ ZSFSR-in beĢillik plan ını V Zaqafqaziya Sovetlər qurultayı (6-11 may 1929-cu il) təsdiq etdi. Planda Azərbaycan neft sənayesinin yüksək inkiĢaf temp ləri nəzərdə tu tulmuĢdu. Neft sənayesinə kapital qoyuluĢunun həcmi əvvəlki beĢ il ərzindəki 432,5 mln manata qarĢı 750 mln manat məbləğində, baĢqa sözlə 1,7 dəfə ço x nəzərdə tutulmuĢdu 4 . Yəni Sovet Ġttifaqında bütün neft sənayesinin inkiĢafına qoyulan 1400 mln manatdan Azərbaycanın payına düĢən məbləğ onun yarısından artıq idi. Azərbaycan AXTġ tabeliyində olan s ənayeyə isə cəmi 66,9 milyon manat ayrılmıĢdı 5 . Bu, hər Ģeydən əvvəl, Azərbaycanın "beynəlmiləl vəzifələri"ni yerinə yetirərək, Sovet Ġttifaqında 1932/33-cü təsərrüfat ilində çıxarılması nəzərdə tutulan 22 milyon ton neftin 6 yarısından çoxunu (13384 min ton) 7
227
verməsi ilə izah edilird i. Birinci beĢillikdə Azərbaycanda 50 milyon ton neft çıxarılması nəzərdə tutulmuĢdu. Neftayırma zavodların ın istehsal gücü beĢilliyin sonuna 10 milyon tona çatdırılmalı idi. BeĢillik planda Azərbaycanda kimya sənayesinin inkiĢafına mühü m yer verilmiĢ, elektrikləĢdirmə sahəsində Gəncə istilik-elektrik stansiyasının Ġkinci növbəsinin, Zurnabad və Nuxa su-elektrik stansiyaları tikintisinin baĢa çatdırılması, 26 kənd elektrik stansiyasının inĢası, toxuculuq sənayesində isə Gəncə toxuculuq fabriklərinin tikintisi və yenidən qurulması nəzərdə tutulmuĢdu. Birinci beĢillik planda Zaqafqaziya respublikalarının, o cümlədən Azərbaycanın kənd təsərrüfatı sahələrinə aid mühü m vəzifələr qoyulmuĢdu. Belə ki, kəndli təsərrüfatları 20 faizdən az olmayaraq, pambıqçılıq rayonlarında isə 50 faizədək kollektivləĢdirilməli, kolxo zların sayı 2150-yə çatdırılmalı idi. Əkin sahələri 1327 min hektaradə k artırılmalı, cəmi 1927/28-ci təsərrüfat ilindəkinə nisbətən 27 min hektar ço x olmalı idi 8 . Kənd təsərrüfatı kooperasiyası sisteminin məhsul satıĢı təyinatı dəyiĢdirilməli, yo xsul və ortabab təbələnin təsərrüfat maraqlarını ödəyən istehsalı kooperativləĢdirmək yəzifəsinə yönəldilməli idi. BeĢillik ərzində ü mu mi ibtidai təhsilin tətbiq edilməsi, 91 o məktəb binası tikintisi 9 , 40 min rad ionöqtə qurulması, mədəni maarif müəssisələri Ģəbəkəsinin geniĢləndirilməsi, habelə zəh mətkeĢlərin maddi rifah halının yüksəldilməsi p lanlaĢdırılmıĢdı 10 .
yeni sənaye nəhənglərinin - Dnepr su-elektrik stansiyası Türküstan - Sibir dəmir yolu (Türksib), Kuznetsk metallurg iya ko mb inatı, Ural və Novo-Kramatorski ağır maĢınqayırma zavodları, Moskva və Qorki avtomobil zavodları, Stalinqrad (indiki Vo lqoqrad), Xa rkov və Çe lyabinsk traktor zavodlarının tikintisi ilə əlamətdar oldu. Onların tikintisində ölkədəki bütün xalqlarla yanaĢ ı, Azərbaycan xalq ı da fəal iĢtirak etmiĢdi. Birinci beĢillik illərində Azərbaycanda yeni neft yataqları - Neftçala, Qala ("Əzizbəyovneft" tresti), Lö kbatan, Qaraçuxu r istismara verild i 11 . Neft
hasilatının artması neftayırma sənayesində mühüm irəliləy iĢə səbəb oldu. 1929- cu ildə SSRĠ-də mühəndislər V.Q.ġu xov və M.A.KapelyuĢnikovun yaradıcılığı sayəsində birinci krekinq sisteminin tikintisinə baĢlandı 12 . 1932-ci ildə ən yaxĢı aviasiya yağı növü almaq üçün Suraxanı neftin in emal bazası olan Caparid ze adına zavod (indiki A zərneftyağ Ġstehsal Birliyi) istismara buraxıldı 13 .
nailiyyətləri əsasında 16 ən yeni krekinq-qurğu 14 , cəmi isə 23 yeni neftayırma qurğusu tikildi və istifadəyə verildi 15 . 1930-cu ilin əvvəlində dövrü üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən 822 km uzunluğunda Bakı-Batum magistral neft kəməri istifadəyə verildi 16 .
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|