Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yenilikçilər hərəkatının yaranması. Staxanov hərəkatı.
254
Ġkinci beĢillik plan ZSFSR üçün ölkənin bütün xalq təsərrüfatını geniĢ surətdə elektrikləĢdirmə əsasında kökündən yenidən qurmağı ən mühüm vəzifə kimi irəli sürdü. Azərbaycana aid planda Bakı elektrik stansiyalarının gücünü 154,0 min kvt-dan 277,9 min kvt-də k art ırmaq 4 , əlavə 24 min kvt-lıq Salyan- Muğan istilik stansiyası, 140 min kvt-lıq Tərtər SES, 140-150 min kvt-lıq Mingəçevir SES və 25 min kvt-lıq ġamxo r SES tikmək nəzərdə tutulurdu 5 . La kin respublika üçün çox vacib olan bu obyektlər həmin beĢillik dövründə kağız üzərində qaldı. Mingəçevir və ġamxor su-elektrik stansiyalarının tikintisi isə yalnız Böyük Vətən müharibəsindən sonra baĢlandı. Ġkinci beĢillik plana daxil olan, lakin həyata keçirilməyən tək bu obyektlər deyildi. Azərbaycanda neft sənayesinin və onun tələbatına uyğun maĢınqayırmanın inkiĢafı respublikada metallurg iya sahəsinin də yaradılmasını zəruri edird i. Odur ki, 1931-1936-cı illərdə Gəncədə DaĢkəsən dəmir filizi ilə iĢləyən üç domna peçi, 13 marten peçi, metal və metal boru istehsal edə bilən güclü prokat sexi olan Zaqafqaziya metallurgiya ko mbinatın ın tikilməsi üçtin layihə hazırlandı. Ko mbinatın tikilməsi SSRĠ xalq təsərrüfatı Ġkinci beĢillik planının əsas obyektləri siyahısına salındı 6 . O za man bu kombinatın məh z Gəncədə tikilməsinin real olacağı heç bir Ģübhə doğurmurdu. Q. Musabəyov hələ 1930-cu il 28 apreldə "Kommunist' qəzetində "10 illik nailiyyətlərimiz" adlı məqaləsində yazırd ı: " Gələn ildən etibarən, DaĢkəsən dəmir mədənlərindən istifadə üçün Gəncə metal zavodu quruluĢuna baĢlanır. Bu böyük zavod 130 -150 milyon manata baĢa gələcəkdir. Bundan 20 milyon manatı gələn il üçün buraxılır. Burada yalnız A zərbaycan deyil, bütün Zaqafqaziya üçün əsas sənayeləĢdirmə mərkəzi olacaqdır". Lakin ço x müəmmalı Ģəkildə ko mbinat A zərbaycanda deyil, müharibədən sonra Gürcüstanda - Rustavelidə tikild i. Beləliklə, ko mbinatın məhsuluna ən çox böyük ehtiyacı olan Azərbaycana bu zavoda saflaĢdırılmıĢ filiz vermə k və ondan yarımfabrikat-boru istehsalı üçün mctal pro katı a lmaq qaldı.
Bu ko mb inatın Tikibuli və Tkvarçeli kö müründən istifadə edəcəyi nəzərdə tutulsa da, o, əsasən, gətirilməsi baha baĢa gələn Donbas kömürü ilə iĢləyird i. Ġkinci beĢillikdə əsas yerdə, təbii ki, neft sənayesinin texn iki cəhətdən yenidən qurulmasının davamı - dərin qa zımanın və neft hasilatının daha mü kəmməl üsullarının öyrənilməsi, yeni emal sistemlərinin yaradılması dururdu. Əvvəlki kimi ittifaqda birinci olan Azərbaycan neft və qaz hasilatını 137 faiz artıraraq, bütün ölkənin neft hasilatın ın 1932-ci ildəki 56,7 faizi əvəzinə 1937-ci ildə 64 faizini verməli id i 7 . 255
Hər beĢillikdə Azərbaycanın vəzifəsi, onun "beynəlmiləlçi borclarını" - ölkəyə daha ço x neft və pambıq vermək öhdəliklərin i yerinə yetirməsinə uyğun olaraq, Mərkəz tərəfindən müəyyən edilird i. Ġkinci beĢillikdə neft sənayesi maĢınqayırma zavodlarının geniĢləndirilməsi və müasir texn ika ilə təchiz edilməsi, meliorasiyanın ehtiyacının ödənilməsi üçün Bakıda nasos buraxan zavodun, Gəncədə pamb ıq və pambıqtəmizləmə maĢınları üçün pres, kənd təsərrüfatı, xüsusilə pambıq zərərvericiləri ilə mübarizə üçün preparat istehsal edən yeni hibrid zavodlarının tikintisi nəzərdə tutulurdu 8 : Ölkənin əlvan metallurgiyaya olan ehtiyacı nəzərə alın ır, Zəylik alunit yataqları əsasında alüminiu m sənayesini geniĢləndirmək vəzifəsi qarĢıya qoyulurdu. Hələ 1932-ci ildə Zəylik yatağı bazasında Gəncədə təcrübə zavodu tikilmiĢdi. "Soyuza lü miniu m" Zəylik a lunitindən ildə 150 min ton alü min iu m oksidi (bu, 75 min ton alümin iu ma bərabərdir) istehsal edəcək böyük bir zavodun layihəsini tərtib etmiĢdi 9 .
geniĢləndirməyə xüsusi yer verilirdi. Bakıda kükü rd turĢ usu istehsal edən iki zavodun tikintisi planlaĢdırılmıĢdı 10 .
trikotaj sahələrin in geniĢləndirilməsi və yenidən qurulmasını nəzərdə tuturdu. Bakıda güclü corab-trikotaj ko mbinatı, ġəki, Ordubad və Xankəndində mü xtəlif ipək sənayesi obyektləri tikilməli idi 11 . Yeyinti sənayesində Lənkəran, Ordubad, Xaçmazda konserv zavodlarının, Ba kıda biskvit və kara me l fabriklərinin t ikilməsi gö zlən ilird i. Xalq təsərrüfatın ın in kiĢafının ehtiyaclarına uyğun olaraq Ələt-Culfa, Yevla x-Xankəndi də mir yolla rın ın çəkilməsi p lanlaĢdırılırd ı. Ġkinci beĢilliy in planına daxil edilən on iri yeni magistral hava yollarından biri - Bakı - Krasnovodsk - AĢqabad - DaĢkənd - Alma-Ata xətti idi
12 . Ġkinci beĢillikdə kolxo z təsərrüfatlarının təĢkilati cəhətdən də möhkəmləndirilməsi, kənd təsərrüfatında istehsalın yenidən qurulmasının davam etdirilməsi, məhsuldarlığın artırılması, ilk növbədə "respublikanın SSRĠ -nin güclü pambıq bazasına çevrilməsi, heyvandarlığ ın inkiĢaf etdirilməsi kimi vəzifələr qarĢıya qoyulmuĢdu. Ġkinci beĢillik planla həmçin in zəh mətkeĢlərin maddi və mədəni səviyyəsinin yüksəldilməsi proqramı da müəyyənləĢdirilmiĢdi. La kin ikinci beĢilliyin yerinə yetirilməsi gediĢində konkret planla ra dəfələrlə yenidən baxılmıĢ, vəzifələr ya tamamilə dəyiĢdirilmiĢ, ya da müharibəyə qədər onların həyata keçirilməsi mü mkün olmamıĢdı. Yenilikçilər hərəkatının yaranması. Staxanov hərəkatı. Birinci beĢillik ərzində yaradılmıĢ sənaye obyektlərinin geniĢləndirilməsini davam Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|