Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Maddi-mə dəni vəziyyət.
353
çatıĢmaması və bunlarla əlaqədar olaraq ictimai maldarlıqda məhsuldarlığın xeyli aĢağı olması ilə bağlı idi. Mərkəz qarĢıya Azərbaycanı və Orta Asiya respublikaların ı "ümu mittifaq bostanına" və ölkə, birinci növbədə Ģimal vilayətləri əhalisinin tərəvəzə artmaqda olan tələbatını ödəmək bazasına çevirmək vəzifəsini qoymuĢdu. Azərbaycanın kənd təsərrüfatı rayonları "beynəlmiləlçi borcunu" ödəmək naminə Rusiyanın Ģimal rayonlarına faraĢ tərəvəz və pomidor Ģirəsi göndərməyə baĢladı, hətta 1940-cı ildə tərəvəz və kartof p lanı xeyli artırıldı. Həmin illərdə yeni kənd təsərrüfatı mütəxəssisləri - aqronomlar, zootexniklər, mal həkimləri, mexan izatorlar hazırlan mıĢdı. 1940-cı ilin baĢlanğıcında respublikanın kənd təsərrüfatında ikı minə qədər mü xtəlif mütəxəssis çalıĢırd ı. Dörd minə qədər azərbaycanlı qadın traktor sürücüsü ixtisasına yiyələnmiĢdi 40 .
təĢkilat-təsərrüfat iĢlərində müəyyən irəliləyiĢlərə baxmayaraq, respublikanın kənd təsərrüfatı istehsalında məsarif var id i. Üçüncü beĢilliyin ilk illərində pambıq plan ı ardıcıl surətdə yerinə yetirilmirdi. 1938-ci ildə respublikada 1937-ci ilə nisbətən 17,4 min ton az pambıq toplan mıĢdı. 1939- cu ildə pambıq planı artıq laması ilə yerinə yetirilmiĢ - 229,3 min ton pambıq yığılmıĢdı. 1940-cı ildə isə pambıq toplanması yenə azalmıĢ, 154,2 min ton olmuĢdu
41 , həmin illərdə buğda məhsulu da xeyli azalmıĢdı. 1940-cı ildə sahələrdən götürülən buğda məhsulu 298 min ton, yəni 1937 -ci ildəkindən 51 min ton az olmuĢdu 42 . Bu, suvarılan buğda əkinləri hesabına texniki və subtropik bitkilər üçün sahələrin geniĢləndirilməsi ilə bağlı id i. Müharibə ərəfəsində Azərbaycanda kənd təsərrüfatı ilə bağlı məsələlərin ço xu tam həll olun mamıĢdı. Respublikanın aqrar sektoru amansız mərkəzləĢdirməyə, in zibatçılığa məruz qalmıĢ, direktiv iqtisadiyyat ın tərkib hissəsinə çevrilmiĢ, faktiki olaraq, müstəqil yaradıcı istehsal fəaliyyətindən və öz torpaqlarının sahibkarı hüququndan məhru m edilmiĢdi. Maddi-mə dəni vəziyyət. Üçüncü beĢilliy in baĢlanğıcında əhalinin məiĢətində müəyyən irəliləyiĢlər var id i. Milli gəlir artmıĢdı, belə ki, Azərbaycan SSR-in dövlət büdcəsinin gəliri 1939-cu ildə 995,3 milyon manat idi və 1937-c i ilə nisbətən 13,1 faiz, 1940-cı ildə isə 1122,9 milyon manat olub, 1939-cu ilə nisbətən 12,8 faiz artmıĢdı 43 . Bu, sosial xərclər fondunun artırılmas ına səbəb oldu. Məsələn, sosial- mədəni xərclər 1940-cı ildə 1937-ci ildəki 486,5 milyon manatdan 734,2 milyon manata çatmıĢdı. Bu, fəh lələrin və qulluqçuların əmək haqqı fondunun və kolxo zçu ların gəlirin in artması demək idi. 1933-1940-cı illərdə fəh lə və qulluqçuların əmək haqqı sənayedə orta hesabla 2,5 dəfə, tikinti və nəqliy yatda 2,8 dəfə, kənd təsərrüfatında isə 2,3 dəfə ço xalmıĢdı 44 . Kolxo zların da gəliri a rtır, 354
yeni-yeni milyonçu kolxozlar meydana çıxırdı. Qasım Ġs mayılov rayonunda Bəsti Bağırovanın iĢlədiyi kolxo zun gəliri milyon manatdan artıq idi 45 . Mingəçevir kənd sovetində bir kolxo z 46 , Kirovabad rayonunda isə beĢ kolxo z milyonçu olmuĢdu. Kolxo zlar ö zlərin in elektrik stansiyalarını tikirdilər, təkcə 1938-c i ildə a ltı be lə ele ktrik stansiyası iĢə salınmıĢdı 47 . BeĢilliy in üç ili ərzində yaĢayıĢ evləri tikintisinə 52,8 milyon manat xərclən miĢ, yəni ikinci beĢliyə nisbətən təxminən iki dəfə artıq o lmuĢdu 48 .
Mənzil haqqı zəh mətkeĢlər üçün çox ölkə lərlə, hə mç inin inq ilabdan qabaqkı dövrlə müqayisədə çox ucuz idi. 1939-cu ildə Bakıda neftçi fəhlənin mən zil haqqı onun ailə büdcəsinin 1,6 fazini təĢkil edirdi, halbuki 1909-1910-cu ildə bu, 20,5 faizə bərab id i 49 . Lakin mənzil proble mi hələ ta m həll olun ma mıĢdı. Ümu miyyətlə, Bakıda yaĢayıĢ evləri tikintisi əhalin in olduqca böyük sürətlə artmasından daim geri qalırdı. Sovet hakimiyyəti illərində mənzil məsələsi bütün ölkədə həmçinin Azərbaycanda da zəhmətkeĢlərin ən kəskin həyat problemlərindən biri kimi qalmaqda idi. BaĢ plan üzrə 1938-1941-ci illərdə Bakın ı nü munəvi Ģəhərə çevirmək üçün onun yenidən qurulmasına baĢlanmıĢdı 50 . BaĢ plan üzrə sənaye tikililəri ilə əlaqədar Bakın ın yaxın lığında yeni Ģəhər-Sumqayıt yaranırdı 51 . 1939-cu ildə Bakıda trolleybus xəttinin layihələĢdirilməsi, höku mət evinin tikilməsi planlaĢdırılmıĢdı 52 .
axırında 1933-cü ildəki 1268-dən 2308-ə çatmıĢdı 53 . Ġctimai yeməkxanalar Ģəbəkəsi dövriyyəsi 1932-ci ilə n isbətən 1940-cı ildə beĢ dəfədən çox artmıĢdı 54 . Bakı ətrafında iri tərəvəzçilik və heyvandarlıq bazaları yarad ılırdı 55 . Əmək Ģəraitinin yaxĢılaĢdırılmasına ayrılan vəsaitdən istifadə olun ması artırd ı. Əmək Ģəraitinin yaxĢılaĢmasına məbləğ ayrılmasının həyata keçirilməsin in böyük təsiri oldu. Əgər 1938-ci ilin b irinci yarısında Azərneft istehsal birliyi ü zrə əməy in müdafiəsi tədbirləri və təhlükəsizlik texn ikası üçün ayrılmıĢ illik məbləğin 15 faizdən azı istifadə olunurdusa, 1939-cu ildə bu, 46 faizə çatmıĢdı 56 . Hökumətin, həmkarlar təĢkilatların ın və baĢqa ictimai təĢkilatların əmək mühafızəsi və texn iki təhlü kəsizlik üzrə nəzarətin güclən məsi nəticəsində iĢ vaxtından kənar iĢlər, əmək qanunlarının pozu lması halları xeyli azald ı. Bununla belə mərkəzi idarələrə tabe olan, xüsusən müdafiə sənayesində, tikintidə və b. sahələrdə iĢ vaxtından artıq iĢlər davam edirdi 57 .
həmçinin fəh lə sinfin in mədəni-texn iki səviyyəsinin yüksəldilməsi sənayenin Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|