Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu

201 

 

toplaĢmıĢdılar

118

.  Qurultayda  262  qadın,  o  cümlədən  Azərbaycandan  133 

nümayəndə iĢtirak edird i. Quru ltaya gələnlərin sayı o qədər ço x idi ki, onların bir 

hissəsi birinci sıradan qabaqda sərilmiĢ xalçaların üstündə oturmuĢdular.  

Qurultayda  Ko mintern in  beynəlxalq  qadınlar  katibliyinin  nü mayəndəsi 

Arborerolli  "Sovet  Rusiyasında və  bütün  dünyada  qadın  hərəkatının  inkiĢafı  və 

Beynəlxalq  qadın  katib liy inin  vəzifələri"  mövzusunda  məruzə  ilə  çıxıĢ  etmiĢdi. 

Həmin möv zu üzrə əlavə  məru zəçilər Həmid Su ltanov, Flora  Vardanyan, Mariya 

OraxelaĢvili  idi.  Elə  həmin  gün  Genuyadan  qayıdan  Nəriman  Nərimanov 

qurultayda "Genuya konfransının yekunu barədə" məru zə ilə çıxıĢ etmiĢdi.  

Qurultay  Zaqafqaziyada  qadın  hərəkatının  daha  da  geniĢlənməsinə, 

qadınların  istehsalata,  ölkənin  ictimai-siyasi  həyatına  cəlb  edilməsinə, 

Zaqafqaziya  respublikalarının  hamısında  bu  istiqamətdə  iĢin  inkiĢafına  güclü 

təsir göstərdi. 

Azərbaycanlı  qadın larının  istehsalat  fəaliyyətinə  geniĢ  cəlb  edilməsi 

məqsədilə  qadın  klublarında  artel  və  emalatxanalardan  baĢqa  milli  ənənələrə, 

müsəlman qadınların ın spesifık ailə Ģəraitinə uyğun olan texniki-peĢə məktəbləri 

açılırd ı.  Təkcə  1924-cü  ilin  yazırıda  Bakı  və  onun  mədən  rayonlarında  500 

Azərbaycanlı qadını b irləĢdirən  16 əmək arteli, 47 emalatxana var idi

119

. Dövlət 

onların  ehtiyacları  üçün  xüsusi  fond  -  1,5  milyard  manat  ayırmıĢdı.  Qəzalarda 

tikiĢ,  yun-sap,  xalçato xu ma,  kənd  təsərrüfatı  artelləri  təĢkil  olun muĢdu.  1925-ci 

ilin  əvvəllərində  qəzalarda  artellərin  sayı  21-ə  çatırd ı  və  onlarda  320  iĢçi  qadın 

çalıĢırdı

120

. 

Artel və ema lat xanalar ö z iĢlə rin i onları la zımi  materiallarla təchiz edən 

və  hazır  məhsulu  alan  təsərrüfat  və  kooperativ  təĢkilatların  ehtiyacları  ilə  sıx 

uzlaĢdırırd ı.  Azərbaycanlı  qadınlar  tədricən  sənaye  sahəsinə  də  cəlb  olunurdu. 

1927-c i  ilin  əvvəllərində  bu  cür  isçi  qadınlarının   sayı  dörd  min  nəfə rdən  artıq  

idi

121

. 

Azərbaycanlı qadınlarda təhsilə marağın artması müĢahidə olunurdu. Ġlk 

dövrdə Ģəxsi  təhsil  dərnəkləri,  qadın  savad  məktəbləri  yarad ılırd ı.  1923-cü  ildə 

onların sayı  15-ə çatmıĢ və burada 400 nəfərdən artıq Azərbaycanlı qadın təhsil 

alırdı

122

.  Bunlar  azərbaycanlı  qadınlarının  savadsızlığ ını  ləğv  etməyə,  yeni 

məiĢət  uğrunda  mübarizəni  asanlaĢdırmağa  imkan  verirdi.  Bu  cəhətdən 

çoxarvadlılığı  və  erkən  nikahları  qadağan  edən  yeni  nikah  hüququnun  tətbiqi 

(mart, 1923-cü il) a z əhə miyyət kəsb etmədi.  

Qadınlar  arasında  geniĢ  maarifçilik  iĢinin  aparılmasında  Xəd icə 

Ağayeva, Rəhilə Hacıbababəyova, Həmidə CavanĢir-Məmmədquluzadə,  Gövhər 

Qayıbova, ġəfiqə Əfəndizadə, Mədinə Qayıbova xüsusilə fərq lənird ilər.  

Qadın  hərəkatında  nümayəndə  iclasları  yeni  hadisə  id i.  Nü mayəndə 

iclasları  Bakıda,  qəza  mərkəzlərində  keçirilirdi.  Nü mayəndə  iclaslarının  

---

202 

 

fəaliyyəti  həm  Ģəhərdə,  həm  da  kənddə  bütün  ictimai-siyasi  təĢkilatların  iĢi  ilə 

sıx  uzlaĢdırılırdı.  1925-ci  ildə  bütün  Azərbaycan  üzrə  2826  nəfər  qadın 

nümayəndə  seçilmiĢdi.  Onlar  üçün  sovet,  təsərrüfat  və  mədəni  quruculuq 

məsələlərinə  dair  xüsusi  dərnəklər  təĢkil  edilirdi

123

.  Nü mayəndə  qadınlar  əməli 

olaraq  sovet  iĢinə  cəlb  edilir,  uĢaq  müəssisələrinə,  məktəblərə,  kooperativ lərə, 

VVA Q  idarələrinə,  xalq  məh kəmələrinə  və  s.  təhkim  edilird ilər.  Azərbaycanlı 

nümayəndə qadın fəalları sovetlərdə, kooperasiya, həmkarlar orqanlarında rəhbər 

iĢə  irəli  çəkilird ilər.  1927-ci  ilin  sonunda  Azərbaycanda  14846  nəfər  qadın  

həmkarlar  Ġttifaq ının,  2504 nəfər  isə sovetlərin ü zvü idi, 3349 nəfər qadın ali və 

orta  məktəblərdə,  texn iku mlarda  təhsil  alırdılar

124

.  Onlardan  bir  ço xu  rəhbər 

sovet,  təsərrüfat  və  həmkarlar  Ġttifaqı  iĢinə  irəli  çəkilmiĢdi.  1927-ci  illər  kənd 

soveti sədrliy inə doqquz qadın seçilmiĢdi, A zərbaycan MĠK-in və Dairə  icraiyyə 

ko mitələrinin hər birinin tərkibinə on bir qadın daxil idi 

125

.

  

Azərbaycanda  qadın  problemi  mürəkkəb,  spesifik  Ģəraitdə  həll  edilirdi. 

Azərbaycanlı  qadın ların  qurtuluĢu  sovet  və  partiya  iĢçilləri  içərisində   gizli 

rəqiblərlə,  mühafizəkar qüvvələrin açıq  müqaviməti ilə  mübarizədə əldə edilird i. 

Ko mmunist  partiyası  hər  cür  maneələri  dəf  edərək,  qadın  məsələsini  özünün 

"sosializm  ideyalarına"  sadiq  olan  fəal  qadın  kadrlar  yetiĢdirmək  və  tərbiyə 

etmək doktrinasına uyğun Ģəkildə həllinə hər vəchlə nail o lurdu.  

 

 

§ 3. KADRLARIN HAZIRLANMAS I. ELM 

 

Texniki  peĢə  təhsili.  Azərbaycan  sənayesinin  bərpası  və  inkiĢafı 

ixtisaslı  iĢçi  qüvvəsinin  hazırlan masını  tələb  ed irdi.  Sovet  hakimiyyətinin  

qurulması  ərəfəsində  Bakıda  yalnız  2  texniki-peĢə  və  dənizçilik  məktəbi

126

, 

Gəncə  və  Zaqatalada  isə sənət  məktəbləri  var  idi

127

.  Onlarda  dərslər  yaln ız  rus 

dilində  aparılırdı,  praktiki  olaraq  bu  məktəblər  yerli  əhalidən  ayrı  düĢmüĢdü. 

Neft  iĢinə  xid mət  edən,  texniki  sahədə  çalıĢan  ixtis aslı  azərbaycanlı  fəh lələrin  

sayı  həddindən  artıq  az  idi.  Bu  cəhətdən  kənd  təsərrüfatında,  habelə 

iqtisadiyyatın digər sahələrində vəziyyət daha ağır idi.  

1920-c i  il  avqustun  5-də  Azərbaycan  Ġnqilab  Komitəsi  respublika  xa lq  

təsərrüfatının  bərpası  üçün  ixtisaslı  iĢçi  kadrları  hazırlamaq  məqsədilə  texn iki-

peĢə təhsili Ko mitəsi təsis etdi

128

. 

Respublikada  gənclər  texn iki-peĢə  təhsilin i  dörd  tip  tədris 

müəssisələrində  -  fab rik-zavod  Ģagirdliy i  (FZġ)  məktəbləri,  peĢə  məktəbləri, 

peĢə  kursları  və  texniku mlarda  alırdılar.  Onlar  müvafiq  olaraq  texniki-peĢə 

təhsilinin  aĢağı,  orta  və  ali  pillələrin i  təĢkil  edirdi.  Azərbaycan  gəncləri  ibtidai 

peĢə təhsilini peĢə  məktəbləri və fabrik-zavod Ģagirdliyi  məktəblərində alırdılar. 

---