Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hicri 1218 (1804)-ci ildə Rusiya sərdarı knyaz Sisianov hücum ilə Gəncəni aldı... İrəvan, Gəncə və Qarabağ əhalisi və əmirlərinin çoxu, Qacar nəslindən olduğu üçün, onlar çox vaxt Şirvan ölkəsində sakin və hökmran olmuşlar. Buna görə Dağıstan əhalisi bu hüdud sakinlərinə indi də Qacar deyirlər. I Şah Abbas Səfəvi 30000 qacar ailəsini buradan köçürdüb, Xorasanın Mərv nahiyəsində və Astarabadın Mübarəkabad qalası ətrafında yerləşdirdi. İranda hökumət sürən indiki şahların sülaləsi Astarabad qacarları nəslindəndir. Doğrudur, "Məasiri-sultaniyyə" müəllifi bu sülaləni Astarabadın qədim qacar sakinlərindən sayır, lakin bunların babalarının Gəncə Şəmkiri ətrafında olmaları xalq arasında məşhurdur. Şəmkir şəhəri xarabalarının aşağı tərəfində, çayın sol sahilində, onların yurdları, ev və səkilərinin yeri Mehdibəyli adı ilə indi də görünməkdədir. Bu sülalədən olan Fətəli xan, Şah Təhmasibin yanında çox cah- calala, əzəmət və iqtidara malik idi. Nadir şah, Şah Təhmasibə yaxınlaşınca, şahın məzacını ondan çevirdi. Hətta hicri 1139 (1726)-cu ildə onun işini bitirdi. Onun iki oğlu qaldı. Biri Məhəmmədhəsən xan idi. Nadir şah dövründə Astarabad nahiyələrində üsyan qaldırıb məğlub oldu və türkmən çöllərində dolanmağa başladı. O, Nadir şah öldürüləndən sonra gəlib Təbəristan, İraq və Azərbaycanı aldı, sərdarlıq ləqəbilə sikkə və xütbə sahibi oldu, Azad xan və Kərim xan Vəkil ilə müharibə etdi. Axırda hicri 1178 (1759)-ci ildə öz nökərlərinin əlində öldürüldü. Kiçik qardaşı Məhəmmədhüseyn xandan iki oğlan qalmışdı: biri Ağa Məhəmməd xan, o biri Hüseynqulu xan. Kərim xan Vəkil girov adı ilə bunları həmişə öz yanında saxlayırdı. Bu böyük əmirin vəfatından sonra Ağa Məhəmməd xan Astarabada gedib, gündən-günə cah-calalını və səltənət büsatını artırdı. Zəndiyyəyə qalib gəlib, tədricən İraq, Təbəristan, Gilan və Azərbaycan ölkələrini fəth etdi. Hicri 1209 (1795)-cu ildə Qarabağı fəth etmək məqsədilə Xudafərin körpüsünü təmir edib Pənahabad (Şuşa qalası) üzərinə yürüş etdi. İbrahim xan İran qoşununun bu tərəfə keçməsinə yol verməmək üçün bu körpünü xarab etmişdi. Ağa Məhəmməd xan Topxana mənzilində yerləşib, qalanı mühasirə etməyə başladı. Təqribən bir aydan sonra Gürcüstana hərəkət etdi. Qətl və qarətdən və Tiflis şəhərini xarab etdikdən sonra qayıdıb Muğanın Çehilnam adlı yerində qışladı. Şirvan, Bakı, Şəki və Dərbənd hakimləri ərizə və 152 hədiyyələr göndərib sədaqət izhar etdilər. Şəki hakimi Məhəmmədhəsən xan Hüseyn xan oğlu, Ağası xanın oğlu Mustafa xanın əleyhinə təbliğat aparmaq üçün öz inanılmış adamı, Hacı Seyid bəy adlı bir nəfəri Ağa Məhəmməd xanın hüzuruna göndərdi. Lakin o, Məhəmmədhəsən xanın özündən şeytanlıq etdi. Sərdar olan Qacar Mustafa xan Dəvəli, Mustafa xanı cəzalandırmaq üçün təyin olundu. Məhəmmədhəsən xan da Şəki qoşunu ilə zahirdə onun köməyinə təyin edildi. Şirvanlı Mustafa xan, Xançobanı tayfasını toplayıb Ağsu şəhərini Fit dağına köçürməyə əmr verdi. Yaşayış vəsaitinin azlığından və soyuğun şiddətindən əhalinin bir çoxu fəlakət və zillətə məruz qaldı, bir çoxu da Qubaya və Dərbəndə dağıldı. Sərdar gəlib şəhərdə qalan malları qarət etdi. Bundan sonra o, Ağdaş mahalına, buradan da Xaçmaz mahalına gəlib, Tərkəş kəndində dayandı. Məhəmmədhüseyn xanın qardaşı Səlim ağa bu hadisədən 8 ay qabaq Cara qaçmışdı. O, Car və avar qoşunu ilə Əliskəndər Hüzzatinin sərkərdəliyi ilə Şəkini almağa hərəkət etdi. Məhəmmədhəsən xanı məğlub edib, şəhəri Gələsən-Görəsən adlanan yerə köçürdü. Məhəmmədhəsən xanın yeddi oğlunu öldürtdü. Bunlardan biri qubalı Fətəli xanın bacısı oğlu idi. Öz bacısını qarabağlı İbrahim xana verib, onun qızını da özü üçün aldı. Məhəmmədhəsən xan yardım almaq ümidilə sərdarın yanına gəldi. Sərdar əksinə olaraq Məhəmmədhəsən xanın gözlərini çıxardıb, dustaq olaraq Təbrizə göndərdi, çünki qabaqcadan Ağa Məhəmməd xan Şəki əhalisinin şikayətinə və Hacı Seyid bəyin böhtan və iftirasına görə, Məhəmmədhəsən xanı kor etmək xüsu-sunda ona fərman göndərmişdi. Bu hadisədən xəbər tutmaq üçün Ağa Məhəmməd xan onu öz yanına çağırdı. O da 200 və ya 300 nəfərlə orduya gedərkən, bir dəstə şirvanlıya rast gəldi. Sərdar döyüşdə öldürüldü. Bu zaman, rus qoşununun gəlməsi xəbəri alındı. Quba, Salyan və Dərbənd hakimi Şeyx Əli xan dərbəndli Xızır bəy Hacı bəy oğlu Qorçunu göndərib, Ağa Məhəmməd xandan kömək istədi. Lakin onun qoşunu azuqə azlığı, heyvanların qırılması və qışın şiddətindən çox pərişan bir halda idi. Həm də, ola bilsin ki, bəzi mülahizələrə görə ruslarla müharibə etmək istəmirdi. Buna görə o, Xorasam almaq məqsədilə Tehrana hərəkət etdi. Rus qoşunu da Şirvana daxil oldu. Bu hadisənin təfsilatı belədir: Nadir şah ilə sülh bağladıqdan sonra Rusiya ilə İran dövlətləri arasında həmişə dostluq əlaqəsi vardı. 153 Rus imperatriçəsi Anna İranovna, hicri 1152 (1740)-ci ildə təşrini- əvvəlin (oktyabrın) 17-də vəfat etdi. Sonra Böyük Pyotrun qardaşının qız nəvəsi III İvan iki aylıq uşaq ikən səltənətə təyin edildi. Anası Anna, oğlunun əvəzində dövlət işlərini idarə etməyə başladı. 7 ay keçəndən sonra Böyük Pyotrun qızı Yelizaveta ona qarşı üsyan qaldırıb, xas bölüklərin köməyilə taxta oturdu. Anna oğlu və əri ilə bərabər həbsə alındı. Yelizaveta 20 ildən artıq ölkənin abadlığına və millətin asayişinə çalışıb, Rusiya padişahı oldu. Hicri 1174 (1761)-cü ildə kanuni-əvvəlin 25-də vəfat etdi. Vəliəhdi, Böyük Pyotrun qızı Annadan olan III Pyotr taxta oturdu. 6 aydan sonra onun arvadı II Yekaterina padişahlığa keçdi. O, ölkənin mülki vəziyyətini və qanunlarını aqilanə bir tərzdə möhkəmləndirdi. Sülh və müharibə işlərini nizama salmaqla, öz dövlətinin əzəmət və iqtidarını artırdı. Qafqazın cənub tərəflərində asayişi bərpa etmiş olan Fətəli xan öləndən sonra hər bir işdə iğtişaş əmələ gəldi. Bu zaman İranda yüksək bir iqtidara malik olan Ağa Məhəmməd xan Qacar bu ölkəni tutmaq fikrinə düşdü. Gürcüstana girib, qətl-qarətə başladı. Hicri 1210 (1796)-cu ildə imperatriçə İran ilə müharibəyə başladı. Qraf Zubovun baş komandası altında güclü bir qoşun göndərdi. General- mayor Sobolev, itaət edib, yanına gəlmiş olan Məhəmməd xan şamxal, Rüstəm xan üsmi və Təbərsəran qadisi Rüstəm ilə bərabər Dərbəndin 8 ağaclığına gəldi. Keçən il Rusiya dövlətinə ixlas göstərmək mərasimini təzələmiş olan Şeyx Əli xandan tabe olmağı tələb etdi. O isə gözlənilmədiyi halda müxalifət göstərdi. General həmin il şübatın (fevralın) 11-də Dərbəndin xaricinə çatıb, şimal-tərəfdən mühasirəyə başladı. Bundan bir zaman keçəndən sonra Şeyx Əli xan, Kürə və Qazi- qumuq hakimi Surxay xan, süvari və piyada olaraq, 20 min qoşun hazırlayıb, rus ordusuna hücum etmək istədilər. General, mühasirəni faydasız görüb, neysanın (aprelin) ikinci gecəsi qayıdaraq, Dərvaq çayı kənarında yerləşdi. Neysanın (aprelin) axırında rus sərdarı qraf Zubov külli qoşunla Dərvaq çayı kənarına yetişdi. Ertəsi gün Dərbənd üzərinə hərəkət etdi. Quba və Dərbənd süvariləri şəhərin bir ağaclığında kazaklarla müharibəyə girişdilər, məğlub olub geri qayıtdılar. Şəhər darvazalarını bağlayıb, qalanı müdafiə etməyə başladılar. Təbərsəran qadisi Rüstəm general-mayor Bulqakovu 10 min qoşunla Təbərsəranın ortasından, Dərvaq dərəsindən və bərk meşəlik yollar- 154 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|