Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

39 

 

8 

 

Füzuli 

 

8/23/1993 

 

28,506 

 

115,992 

 

9 

 

Qubadlı 

 

8/31/1993 

 

9,146 

 

34,945 

 

10 

 

Zəngilan 

 

10/30/1993 

 

10,605 

 

38,907 

 

11 

 

 

Cəbhə xəttinə  yaxın  yaĢayıĢ  məntəqələrindən   

geri  çəkilən  əhalinin  sayı 

54,837 

 

 

192,120 

 

 

  

Cəmi: 

 

207,901 

 

788,950 

 

(Mənbə:21.səh-122) 

Ermənistan  silahlı  qüvvələrinin  təcavüzü  nəticəsində  Azərbaycanın  ümumilikdə  

900 yaĢayıĢ məntəqəsi iĢğal  olunmuĢ, dağıdılmıĢ, yandırılmıĢ və talan edilmiĢdir. 

ĠĢğal  olunmuĢ  ərazilərimizdə  əsasən    turizm,  kənd  təsərrüfatı,  təbii  sərvətlər  ölkə 

iqtisadiyyatı  üçün ən əhəmiyyətli  gəlir  mənbələri  idi. 

Ġstirahət  insan  həyatının  ayrılmaz  bir  hissəsidir.  Turizm  isə  insan  istirahətə  olan 

tələbatıının  ödənilməsində  baĢlıca  yerlərdən  birini  tutur.    Respublikamızda 

minlərlə  turizm  və  müalicəvi    komplekslər  mövcuddur.  Lakin  bu  komplekslərin 

böyük  əksəriyyətində  Ermənistanın  təcavüzü  nəticəsində  öz  yurd  yuvalarını  tərk 

etmiĢ  qaçqın  və  məcburi  köçkünlərin  məskunlaĢdığından,  uzun  illərdir  ki,  nə  əhali 

gəlir  əldə edə bilir,  nə də  bu sahəni iflic  etmiĢdir. 

Ġçğal  nəticəsində  ən  böyük    zərər  turizm  sektoruna  dəymiĢdi.  Həm  ölkənin  əsas 

turzim  regionu  iĢğal  altına  düĢmüĢ,  həm  də  qaçqın  və  məcburi  köçkünlər  digər 

bölgələrdəki  turizm  və müalicəvi   komplekslərə  yerləĢdirilmiĢdi.    

Qarabağın  əsas  turizm  potensialı  ġuĢa  və  Ağdamda  cəmləĢsə  də,  regionun  bütün 

bölgələri  müalicə  və  istirahət  üçün  yararlı  idi.  ġuĢada  UĢaq  Müalicə  və  istirahət 

mərkəzi(1939),  sanatoriyaya(1970),  çevrilmiĢ  pansionat(1964),  ġuĢa  sanatoriya  və 

Kurort birliyi,  ġəfa turizm  bazası və s. fəaliyyət göstərirdi.( Məmbə:21.səh141) 

---

40 

 

1316  yerlik  ġuĢa  sanatoriya  və  Kurort  birliyinin  nəzdində  540  yerlik  ana  və  uĢaq 

istirahət  və  müalicə  mərkəzi  ,  460  yerlik  böyüklər  üçün  istirahət  və  müalicə 

mərkəzi,  316  yerlik  istirahət  evi  daxil  idi.  O  dövrdə  bu  kompleksin  imkanlarından 

yaz,  yay  payız  ayları,    ilin  təxminən  8  ayı  istifadə  olunurdu.  Hər  il  minlərlə  insan 

ġuĢaya  istirahətə  gəlirdi.  Təkcə  ġuĢadakı  TurĢsu  bazası  1970  ci  ildən  baĢlayaraq 

yay-payız  aylarında  10 000  nəfərdən  çox  turist  qəbul  edirdi.  Ümumilikdə  ,  hər  il 

ġuĢada  33  minə  yaxın  turist  dincəlirdi.  Bundan  dövlət  büdcəsinə  hər  il  bugünkü 

bazar  qiymətləri  ilə  10  milyonlarıa  manat  vəsait  daxil  olurdu.  Bu  da    yerli  əhalinin 

həyat  səviyyəsinə  və    keyfiyyətinə  müsbət  təsir  edirdi.  Minlərlə  çox  rayon  sakini 

mənzillərini  kirayə  verib, gəlir  əldə edirdi.  

Turizm  sahəsində  inkiĢaf  rayon  mədəniyyət  müəssisələrinin  gəlirlərinə  də,  orda 

çalıĢıanların həyat əviuyyəsinə  də müsbət təsir göstərirdi.( Mənbə:21.səh141) 

Kinoteatrlar,  muzeylər,  rəsm  qalereyaları,  klublar,  mədəniyyət  evlərinin  bir  qismi 

turistlərə  pullu  xidmət  göstərməklə  büdcələrinə əlavə  vəsait  cəlb edə bilirdilər. 

ġuĢanın  iĢğalı  əhalinin  bütün  bu  gəəlir  nmənbələrindn  məhrum  olmasına  və  həyat 

keyfiyyətinin  aĢağı  süĢməsinə  səbəb  oldu.  OxĢar  vəziyyət  iĢğala  uğrayan  digər 

rayonlar  üçün də xarakterikdir. 

Kiçik  Qafqazın  tapdaq  altında  olan  hissəsi  kənd  təsərrüfatının  bitkiçilik  və 

heyvandarlıq  sahlərinin  geniĢ  inkiĢafına  imkan  yaradır.  Kənd  təsərrüfatının 

tərkibində 

taxılçılıq,  yemistehsalı,  üzümçülük,  tütünçülük,  kartofçuluq, 

pambıqçılıq,  ətlik-südlük  heyvandarlıq  və  xüsusilə  qoyunçuluq  daha  üstün  yer 

tuturdu. 

Azərbaycan  SSRĠ-də  istehsal  edilən  taxılın 14,1%-1, üzümün 31,5%-i, ətin 14,5%-

i,  südün  17,1%-i,  yunun  19,3%-i  və  baramanın  17%-i  iĢğal  olunmuĢ  rayonların 

payına  düĢürdü.  1989-cu  ildən  baĢlayaraq  Azərbaycan  ərazilırinin  Ermənistan 

tərəfindən  iĢğal  olunması  nəticəsində  645,5  min  ha  kənd  təsərrüfatına  yararlı 

torpaqlar,  185,5  min  ha əkin yerləri, 40 min ha bar verən cavan üzüm plantasiyaları 

sıradan  çıxarılmıĢdı.  Hər  il  orta  hesabla  79,4  min  ton  taxıl, 20,5 min ton pambıq, 

324,3  min  ton  üzüm,  23,5  min  ton  kartof    və  s.  kimi  bitkiçilik  məhsulları  toplana 

---

41 

 

bilməmiĢ,  313,1  min  baĢdan  çox  iri  buynuzlu  və  keçi  qarət  edilmiĢ,  həmçinin  20 

min  ton  ət,  75,5  min  ton  süd,  846  ton  illik  heyvandarlıq  məhsulları  itirilmiĢdir. 

Azərbaycan yay otlaqlarının 70%-ni  itirmiĢdir.  ( Mənbə:21.səh-152) 

Ġndiki  vəziyyəytdə  bu  sahə  üzrə  zərərin  miqdarı  Xocavənd,  Kəlbəcər,  Füzuli, 

Cəbrayıl,  Ağdam,  Ağcabədi  rayonları  və  Naxcıvan  MR  üzrə  1 726 944 074  AZN 

dir. ( Mənbə:21.səh-153) 

ĠĢğal  olunmuĢ  sahələrdə  1988-cilə  qədər mövcud olan n qalan 311 kənd təsərrüfatı 

müəsisəsi,145  yeni  yaradılmıĢ  və  müasir  texnika  ilə  təchiz  olunmuĢ  üzümçülük-

Ģərabçılıq  savxozu,  319  kolxoz  və  92  digər  təyintlı    sovxoz  ermənilər  tərəfindən 

dağıdılmıĢdır. Onların içərisində  dillərə dastan Qarabağ cins-cıdır atları yetiĢdirən 

Ağdam atçılıq savxozu da olub. (Mənbə:21.səh150) 

Kənd  təsərrüfatının  maddi-texniki  bazasını  təĢkil  edən  və  fermerlərin    hazırki 

qiymətə  satın  almaq    imkanları  olmayan  1365  avto-qoĢqu  nəqliyyatı,  3425 

müxtəlif  əkin,  qoĢqu  traktorları,  taxıl  və  pambıq  yiğan  kombaynlar  və  s.  çıxarıla 

bilmədiyindən  iĢğal ərazilərində  qalmıĢdır. (Mənbə:21.səh150) 

 

CƏDVƏL.2.22.  İşğal  olunmuş  rayonların  kənd  təsərrüfatı  müəssisələri  və 

onların texnikası(1988-ci il məlumatı) 

S/S

 

İşğal  

olunmuş 

rayonlar

 

Kənd 

təsərrüfatı 

müəssisələri

 

Sovxozlar

 

Kolxozlar

 

Təsərrüfatlar 

arası  müəssi- 

sələr

 

Avto- 

nəq- 

liyyat

 

Traktorlar

 

1 

DQMV 

99 

43 

49 

7 

800 

2254 

2 

Laçın 

30 

28 

- 

2 

60 

70 

3 

Kəlbəcər 

37 

4 

30 

3 

28 

32 

4 

Ağdam 

34 

1 

10 

6 

257 

392 

5 

Füzuli 

44 

25 

15 

4 

94 

265 

6 

Cəbrayıl 

24 

7 

14 

3 

77 

145 

7 

Qubadlı 

25 

10 

12 

3 

- 

109 

8 

Zəngilan 

18 

10 

5 

3 

49 

158 

9 

Cəmi 

311 

145 

135 

31 

1365 

3425 

---