Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti

306 

 

DEKOMPOZİSİYA ÜSULUNUN XƏTTİ 

PROQRAMLAŞDIRMA MƏSƏLƏLƏRİNİN HƏLLİNƏ 

TƏTBİQİ

 

Magistr: 

Əbilov Elçin Müslüm oğlu 

II kurs, qrup A6416 

            Elmi rəhbər: 

            dos. Qasımov S.Y. 

 

Böyük ölçülü xətti proqramlaşdırmanın bəzi məsələləri 

elə quruluşa malik olurlar ki, onların ənənəvi üsullarla həlli çox 

çətin  olur.  Ona  görə  də  onların  optimal  həllini  tapmaq  üçün 

dekompozisiya üsulu tətbiq olunur. Bü üsulun mahiyyəti ondan 

ibarətdir ki, böyük ölçülü məsələ bir-birindən asılı olmayan elə 

kiçik ölçülü məsələlərə parçalanır ki, onların həlli kifayət qədər 

asan olur [3].

 

 

Əgər 

 

 

                

  ilə  istehsalın  texnoloji  matrisini, 

 ´

 

 ilə uyğun dəyişənlərlə əlaqəli vektorları işarə edək. Tutaq ki, 

bu müəssisədə istifadə olunan ehtiyatların həcmi 

 ´

 

 vektoru ilə 

verilib.  Onda  asılı  olmayan  hər  bir  blokunu  aşağıdakı  şəkildə 

yazmaq olar [4] :

 

---

307 

 

 

 

 ´

 

   ´

 

, 

               

 

 

  ilə  firmadan  j-cu  istehsal  sahəsinin  tərkib  hissəsi 

kimi baxılan texnoloji matrisi, 

 ´

 

 ilə uyğun maddi ehtiyyatların 

həcmi  ilə  əlaqəli  vektoru  işarə  edək.  Onda  ümumi  qrupun 

məhdudiyyət şərtləri [1] :

 

 

 

 ´

 

   

 

 ´

 

       

 

 ´

 

   ´

 

 

şəklində göstərmək olar.

 

Əgər  istehsalın  j-cu  sahəsi  üçün  məqsəd  funksiyasının 

əmsallarını 

 

 

  ilə  işarə  etsək,  onda  baxılan  məsələni  aşağıdakı 

kimi şərh etmək olar:

 

     

 

 ´

 

   

 

 ´

 

       

 

 ´

 

     

(1)

 

məhdudiyyət şərtləri [1] :

 

 

 

 ´

 

   

 

 ´

 

       

 

 ´

 

   ´

 

 

 

 

 ´

 

                                            ´

 

 

          

 

 ´

 

                                   ´

 

 

...

 

           

 

 ´

 

        ´

 

 

 ´

 

    

 

 

---

308 

 

İNTERNETDƏ İNFORMASİYA TƏHLÜKƏSİZLİYİ 

PROBLEMLƏRİ 

Magistr:                                                      Elmi rəhbər: 

Məhərrəmzadə Məhiş Rəhman oğlu          dos.V.Ə.Kərimov 

II kurs, qrup A6416 

 

İnternetin  sürətini    və  gələcək  inkişafını  müəyyən  edən 

əsas  problemlər  şəbəkə  protokollarının  çatışmazlığı,  şəbəkə 

mühitində işləyən proqramların təhlükəsizlik tələblərinə cavab 

verə bilməməsi, bir sözlə, İnternetdə informasiya təhlükəsizliyi 

problemidir. Son illərdə informasiya təhlükəsizliyi problemləri 

xüsusilə kəskin şəkildə artmışdır. Hər il şəbəkə qurdlarının və 

epidemiyaların  təsiri  nəticəsində  çoxlu  sayda  kompüterlərə 

ziyan  dəyir.  Belə  ki,  İnternetin  DNS  serverlərinə  xakerlər 

tərəfindən 

edilən 

hücumlar 

şəbəkə 

infrastrukturunun 

pozulmasına səbəb olur. 

2000-2004-cü  illər  ərzində  İnternetdə  informasiya 

təhlükəsizliyinin  pozulması  ilə  bağlı  bir  sıra  qabaqcıl  şirkətlər 

tərəfindən  proqnozlar  irəli  sürülmüşdü.  İDC,  Kaspersky  Lab, 

1SS və s. kimi şirkətlərin verdiyi proqnoza görə 2005-2010-cu 

illər  ərzində  İnternetin  funksionallığını  pozacaq  çox  təhlükəli 

hücumlar  olacaq.  Həqiqətən  də  verilmiş  proqnozlar  özünü 

doğrultdu.  Bu  proqnozlardan  sonra  İnternetdə  informasiya 

texnologiyalarının  səmərəli  və  təhlükəsiz  istifadəsinin 

zəruriliyi məsələsi meydana çıxdı. Nəticədə qeyri-kommersiya 

təşkilatları,  məsləhət  orqanları,  elmi-tədqiqat  laboratoriyaları 

və  digər  orqanlar  tərəfindən  mütəmadi  olaraq  şəbəkədə 

informasiya  təhlükəsizliyinin  müxtəlif  aspektləri  ilə  bağlı 

tədqiqatlar aparılmağa başlanılmışdır. 

Son  dövrlərdə  İnternetdə  informasiya  təhlükəsizliyi 

məsələləri  ayrı-ayrı  ölkələrin  milli  təhlükəsizlik  səviyyəsi 

həddinə  gəlib  çatmışdır.  2003-cü  ilin  fevral  ayında  ABŞ 

konqresi “Kiberməkanın təmin edilməsi üzrə milli strategiya”nı 

qəbul  etmişdir.  Bu  strategiya  ABŞ-ın  milli  təhlükəsizliyi  üçün 

---

309 

 

İnternet  vasitəsilə  terror  hücumları  təhlükəsinin  ciddiliyini 

göstərir və informasiya məkanını qorumaq üçün qarşıya bir sıra 

vəzifələr  qoyur:  kiber  hücumların  qarşısını  almaq,  cəmiyyətin 

belə  hücumlara  qarşı  olan  zəifliyini  minimuma  endirmək  və 

dəymiş  zərərləri  azaltmaq.  Bundan  başqa  Cənub-Şərqi  Asiya 

Ölkələri  Assosiasiyası  (ASEAN)  2005-2006-cı  illər  ərzində 

kompüter piratçılığı və viruslara qarşı mübarizə üçün vahid bir 

qurum  yaratmaq  niyyətini  açıqlamışdır.  Yeni  yaradılacaq 

şöbənin  vəzifəsi  kompüterin  təhlükəsizlik  sistemlərində 

yaranan  zəifliklərin  aşkarlanması,  virus  və  xaker  təhdidlərinin 

qarşısının alınmasından ibarətdir. 

 

İSTİLİKKEÇİRMƏ TƏNLİYİ ÜÇÜN BİR SƏRHƏD 

TƏRS MƏSƏLƏSİNİN ƏDƏDİ HƏLLİ 

 

Magistr:   

 

 

      Elmi rəhbər: 

İsmayılova Zəminə Elxan qızı        dos. S.İ.Hüseynov 

II kurs , qrup A6426 

 

İşdə

 

                   

 

 

  

  

 +f(x,t)=

 

 

 ,   0

 T                 (1) 

tənliyini 

                   U(x,0) = 

 (x), x [0,l] 

başlanğıc  

                   

 

 

(0,t)=g(t)

   

 

 

      (3) 

                  

 

 

(l,t)=v(t)   ,    t

 [0,T]                      (4) 

                   və  

U(

 

 

, 

 

 

)=

 

 

, U(

 

 

, 

 

 

)=

 

 

 ,     

 

  

 

 

 

  [0,l],   

 

 

  [0,T]     (5) 

 

əlavə  şərtlərindən  U(x,t)  ,  g(t),  v(t)  funksiyalarının  tapılması 

məsələsinə baxılır. 

Məsələnin həllinə parametrik aproksimasiya üsulu tətbiq 

olunur,  bunun  üçün  qeyd  olunmuş  g(t),  v(t),  funksiyalarında 

(1)-(4)  sərhəd  məsələsi  Qrin  funksiyası  üsulu  ilə  həll  edilir. 

---