Azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ «magġstr hazirliği məRKƏZĠ» Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Bank rəqabətinin formaları
- Satıcılann rəqabəti və alıcılarm rəqabəti
55
imic oriyentasiyasının güclənməsini şərtləndirmişdir. Bu isə artıq, qiymətlə bağlı olmayan rəqabətin inkişaf etməsini göstərir. Lakin qiymət rəqabətinin müəyyən həddi vardır. Üstəlik, xarici iqtisadçıların hesablamalarına görə, qiymət rəqabəti imkanlarını məhdudlaşdıran endogen və ekzogen qüvvələr bank işində iqtisadiyyatın hər hansı başqa sahəsində olduğundan daha artıq təsirə malikdirlər. Əvvələn, faiz dərəcələri dövlət tərəfindən təsirə məruz qala bilər - dövlət onları bilavasitə məhdudlaşdıra bilər (minimal və maksimal faiz dərəcələrinin müəyyən edilməsi, dövlət tərəfindən dotasiya verilən güzəştli kredıtlər üzrə müəyyən kateqoriyalı borcalanlar üçün sabit faiz dərəcələri, mərkəzi bankın kreditləri hesabına ssudalar üzrə marjanın yuxarı həddi və s. vasitəsilə), yaxud dolayı yolla tənzimləyə bilər. Bütün maliyyə-kredit təsisatlarının kütləvi əməliyyatlarının genişlənməsi nəticəsində müxtəlif bank qrupları arasında fərqlər aradan qalxdı, bank fəaliyyəti universallaşdı və nəticə etibarilə bank rəqabəti gücləndi. 60-cı illərdə Avropanın bank bazarlarında rəqabət vəziyyətinin kəskinləş- məsinə ciddi təsir göstərən daha bir proses - kommersiya banklarının fəaliyyətinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsini liberallaşması prosesi başlandı; 80-ci illər rəqa- bətin daha da kəskinləşməsi ilə səciyyəvidir. İnkişaf etmiş ölkələrdə müştərilərin qiymətə həssaslığının artması kredit və əmanətlər üzrə faiz dərəcələri arasında marjanın azalması ilə nəticələndi. Bu fakt, eləcə də əməyin ödənilməsi və bank fəaliyyətinin maddi təminatı ilə bağiı xərclərin artması qiymət rəqabətinin imkan- larını daha da məhdudlaşdırdı. Xüsusən Qərbi Avropada bank xidmətlərinin daxili satış bazarları mahiyyət etibarilə tükəndi, dünyada iqtisadi tərəqqi tempinin azal- ması və kredit risklərinin artması isə bu sahədə vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Müasir bank rəqabəti həm də qlobaliaşma meyli ilə səciyyəvidir. Qlobal- laşma meylli maüyyə bazarlarının XX əsrin 70-ci illərin əvvəllərində fəallaşmış beynəlmiləlləşməsindən ibarət daha ümumi qanunauyğunluqdan irəli gəlir. Bu 56
meyl ölkələr arasında ssuda kapitalı axınının daim artmasında təzahür edir. 90-cı illərdə bu proses üç xüsusiyyətlə əlamətdar olmuşdur. Əvvələn, 70-80-ci illərdə beynəlmiləlşmə prosesi əsasən inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı dövlətlərini əhatə edirdisə, 90-cı illərdə bu proses inkişaf etməkdə olan ölkələrə, ilk növbədə Cənub-Şərqi Asiya və Latın Amerikası dövlətlərinə də yayılmışdı İkincisi, inkişaf etməkdə olan ölkələrin çoxu milli maliyyə bazarlarının təşəkkülünün birinci mərhələsindən keçib onun ikinci mərhələsinə - milli maliyyə bazarlarının fəaliyyətinin liberallaşması mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Bu isə hə- min ölkələrin beynəlxalq maliyyə münasibətləri sisteminə fəal inteqrasiyasını təmin edirdi. Üçüncüsü, maliyyə bazarlarının (xüsusən inkişaf etmiş ölkələrin maliyyə bazarlarının) beynəlmiləlləşməsi prosesində özəl kapitalın - özəl birbaşa investisiyalar və portfel investisyaları, milli maliyyə bazarlarında xarici şirkətlərin emissiya fəaliyyəti, xarici kommersiya banklarının kreditləri get-gedə daha mühüm rol oynamağa başlamışdır. Bu şəraitdə qərb bankları ilk növbədə şərqi Avropa ölkələri ilə təmsil edil- miş yeni satış bazarlarına maraq göstərməyə başladılar. İnkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı ölkələrində bank rəqabətinə xas olan əsas meyllər aşağıdakılardır: •
bankların fəaliyyətinin universallaşması, maliyyə konqlomeratlarının yaranması; •
etməsi; •
kredit təsisatlarının fəaliyyətinin regional və milli sahəsinin genişlənməsi, bank rəqabətinin qloballaşması; •
• rəqabətin dövlət
tərəfindən tənzimlənməsinin liberallaşması. Adları çəkilən bütün tendensiyaların birgə təsiri nəticəsində bank rəqabətinin intensivliyi güclənir.
57
3.2. Bank rəqabətinin formaları Bank rəqabətinin xüsusiyyətlərinin öyrənilməsində növbəti addım - bu rəqabətin formalarını nəzərdən keçirməkdən ibarətdir. Bank rəqabətinin aşağıdakı formaları vardır: 1)
2)
Fərdi rəqabət və qrup halında rəqabət; 3)
Sahədaxili və sahələrarası rəqabət; 4)
Qiymət rəqabəti və qiymətlə bağlı olmayan rəqabət; 5)
Mükəmməl və qeyri-mükəmməl rəqabət. Satıcılann rəqabəti və alıcılarm rəqabəti Rəqabətin tərifinə görə, rəqabət aparan subyektlər eyni zamanda eyni bir məqsədə nail olmaqda maraqlı olmalıdırlar. Başqa sözlə desək, bilavasitə rəqiblər həmişə piştaxtadan bir tərəfdə olur. Onlar ya satıcılardır, ya da alıcılar. Beləliklə, bank rəqabətində iştirak edən bazar subyektlərindən asılı olaraq rəqabətin aşağıdakı növlərini fərqləndirmək olar: 1)
2)
bank xidmətlərinin alıcılarının rəqabəti. Satıcıların rəqabəti - bazarda malların qiymətinin və onların təklif edilən həcminin müəyyən edilməsi ilə əlaqədar satıcılar arasında qarşılıqlı münasibətlərin bir tipi olub onların malları (bu halda bank xidmətlərini) ən səmərəli şərtlərlə satmaq və bu əsasda maksimum mənfəət əldə etmək uğrunda rəqabətində təzahür edir. Alıcıların rəqabəti - bazarda qiymətlərin və tələbatın həcminin formalaşması ilə əlaqədar qarşılıqlı münasibətlərin bir tipi olub zəruri mallardan istifadə edə bilmək və ən səmərəli alış şərtləri uğrunda onların arasında gedən yarışda üzə çıxır. Bu formaların hər ikisi müəyyən şəkildə əlaqələnməklə yanaşı mövcud ola bilər. Hər bir konkret bazarda onların nisbəti satıcıların və alıcıların bazar qüvvəsi Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|