Azərbaycan elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
27
federalizmin bolşeviklər üçün proqrama deyil, taktikə, əsasa deyil, budağa aid bir məsələ olduğunu bir daha isbat etdiyi kimi, bu federalizmin eyni zamanda imperialistcə bir hazırlıq olduğunu da faş etmiş olur. Təfsirə nə hacət? Broyda məqaləsinin sonuda əslində “Yalnız Rusiya Sovet Cümhuriyyətlərinin deyil, beynəlmiləl sovet Cümhuriyyətlərinin ittifaqı əsasını hazırlamaq lazımdır” fikrini açıq surətdə söyləyir. Sovet federalizminin nə mahiyyətdə olduğunu gördük. İndi də “ayrılmaq haqqı”nı tədqiq edək: 1923-cü ilin 6 iyun tarixində qəbul olunan “Sovetlər İttifaqı” təşgilat əsası qanununun 4-cü maddəsinə görə “İttifaqı təşkil edən üzvlərdən hankısı istərsə, ittifaqı tərk etmək haqqına malikdir”. Göründüyü kimi, “İttifaq”a girən üzvün “istiqlal haqqı” mühafizə edilmişdir. Yalnız bolşevik professoru Maxerovskinin dediyi kimi bu, ancaq “xəyali bir istiqlal”dan ibarət olub heç bir dəyərə malik deyildir. Komunist hüquqçularından Dranitsin adlı digər birisi isə “Bu hüququn deklarativ (bəni) mahiyyətdə olub qanuni heç bir əhəmiyyətə malik olmadığını” açıqcasına söylər və “inqilabçı kommunizm nöqteyi-nəzərində ittifaqdan çıxmanın milliyyətçilik və inqilab əleyhdarlığından doğulma bir hərəkət, olduğunu” iddia edir. Bu muhakimədən çıxan məntiqi nəticə “Marksizm və inqilabçı sosializm” adı ilə Sovetlər İttifaqında görülən hər növ ayrılmaq hərəkatını təbii ki, şiddətlə təqib etmək və amansızsa basdırmaqdır. Daha çox “sovet məmləkətlərini daxilinə ala bilmək qayəsi ilə təşəkkül edən və bünövrəsinin təsisində bu istiqamətdəki inkişafına xüsusilə əhəmiyyət verilən bir “ittifaq”dan asanlıqla çıxa bilmək imkanını hankı məntiq qəbul edər!..
IV “SOVETLƏR İTTİFAQI” TƏŞKİLATİ-ƏSASİYYƏSİ
Sovet federalizmini tənqid edən bir professor çox haqlı olaraq deyir ki, “Bütun bu sistemin çox qatı bir mərkəziyyətçi olan bir firqə fərdləri arasında yazılıb tərtiblənmiş bir plandan ibarət olduğunu unutmayaq”. Bu mülahizələrin nə dərəcəyə qədər doğru olduğunu haqqı ilə təqdir edə bilmək üçün Sovetlər İttifatı təşkilati-əsasiyyəsini tədqiq etmək lazımdır. Bu günkü Sovetlər İttifaqını təşkil edən Cümhuriyyətlərin hamısı eyni hüquqi mahiyyətdə deyildirlər. Bunlardan Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan Cümhuriyyətlərindən mütəşəkkil Zaqafqaziya Sovet
sosialist Federativ Cümhuriyyəti ilə Ukrayna Sosialist Sovet Cümhuriyyəti və Belarusiya sosialist sovet Cümhuriyyəti ilə Rusiya Sosialist Sovet Federativ Cümhuriyyətləri birər müstəqil hökumətlər kimi beynəlmiləl müqavilə hökmü ilə birləşmişdilər. Eyni zamanda bu Cümhuriyyətləri tərtib edən ikinci dərəcəli təşəkküllər vardır. Məsələn, Rusiya sosialist sovet Federativ Cümhuriyyəti 9 muxtar Cümhuriyyətdən və 13 imtiyazlı vilayətdən ibarətdir. Bunun kimi Zaqafqaziya Federativ 28
Cümhuriyyətinə daxil olan
Gürcüstanda Acarstan və Abxaz
Muxtar Cümhuriyyətləri ilə Azərbaycanda da Naxçıvan və Dağlıq Ermənistan Cümhuriyyətləri vardır (Əvvəl Rusiya Federativ Cümhuriyyətinə daxil olan Türküstan Cümhuriyyəti 1924-cü ildə Xivə və Buxara Cümhuriyyətlərinin ləğvi üzərinə müstəqil Özbəkistan və Türkmənistan Cümhuriyyətləri ünvanı ilə ittifaqa qəbul olmuşlardır. Bunlar daxilində də Muxtar Tacikistan Cümhuriyyəti ilə Muxtar Qaraqalpaq vilayəti təsis olunmuşdur). Sovetlər İttifaqını idarə edən ən ali müəssisə “sosialist sovet Cümhuriyyətləri İttifaqı Mərkəzi İcraiyyə Komitəsidir” ki, qısası russa “ТСИК”dir. “ТСИК” hər il təşkil olunan Sovetlər İttifaqı - quruluşları fasilələrində ildə üç dəfə yığıncaq edər. “Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi” müstəqil yığıncaq edən iki böyük sovet müəssisəsinin (kamerasının) müştərək şəkildə yığıncaq etmələri nəticəsində təşəkkül edər. Bunlardan biri “İttifaq Şurası”, digəri də “Millətlər Şurası”dır. İttifaq Şurası ildə bir dəfə Cümhuriyyətlər daxilindəki vilayətlərdən (Cümhuriyyətlərdən deyil), ümumi əhaliyə nisbətlə seçilmiş olunan nümayəndələr tərəfindən toplanan sovetlər qurultayında seçilmiş 371 üzvdən ibarətdir. 1924-cü il statistikasına görə 131,5 milyon əhalidən 96 milyonunun Rusiya Federativ Cümhuriyyətinə, 26 milyonunun Ukrayna, 3,9 milyonunun Belorusiya, 5,7 milyonunun da
Zaqafqaziyaya aid
olduğunu nəzərə
alırsaq, Rusiya Federasyonunun bu kombinasiyada nə kimi bir əksəriyyət təşkil etdiyi aşkar olur. Görülür ki, burada qətiyyən federasyon prinsipi və milli əsas nəzərə alınmamışdır. Bu əsasa “Millətlər Şurası” deyilən ikinci “kamera”da riayəti olunmuşdur. “Millətlər Şurası” yalnız ittifaq müqaviləsi bağlayan müstəqil cümhuriyyətlərin deyil, muxtar cümhuriyyətlərdən ibarət vilayətlərin, yəni dövlətlərin deyil də, millətlərin nümayəndələrindən təşəkkül eyləmişdir. Qanuna görə müstəqil və müqaviləli cümhuriyyətlər bu şuraya beş-beş üzvlər verdiyi kimi, muxtar cümhuriyyətlər də beş-beş üzvlər verir. Seçilmiş vilayətlərdən dəxi birər üzvlər göndərilir. Belə ki, Qafqasiya, Ukrayna və Belorusiya üçü birlikdə 35 üzv göndərdikləri halda Rusiya federasyonu 9 muxtar cümhuriyyəti və 13 seçilmiş vilayəti ilə birlikdə şurada 63 nümayəndə qazanmış olur. İsveçrə və Amerika federasyonlarında böyük-kiçikliyinə baxmadan hər cümhuriyyətdən bir cüt deputat almaq surətilə təşəkkül edən Federal Şura “yerinə qaim olmaq üzrə vücudə gətirilən bu müəssisədə dəxi Rusiya Cümhuriyyəti öz üstünlüyünü bu surətlə təmin etmiş deməkdir. Türkistan Cümhuriyyətlərinin də Sovetlər İttifaqına mahiyyətcə və bilavasitə qəbul edildiklərindən sonra Millətlər Şurası üzvlərinin miqdarı 114 deputata çatmaqdadır. Millətlər Şurasının təşəkkülü əsnasında Rakovski başda olmaq üzrə Qafqasiya və Ukrayna deputatlarından bir qismi bu sistem əleyhində bulunmuş, digər federal cümhuriyyətlərdə olduğu kimi muxtar cümhuriyyətlərin bərabər surətdə həqqi-təmsilə malik olduqlarını müdafiə etmişlərsə də, bu təklif Stalinin icrarı üzərinə rədd olunmuşdur. Stalin, Almaniya ittihadında Prusiyaya Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|