Azərbaycan elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
31
Fəqət bu gün təxirə salınan bu proqramın sabah “milliyyət məsələ və zehniyyətinin ovunması” üzərinə təkrar meydana gəlməyəcəyi naməlum. Zatən bu proqram bəzi vilayətlərdə (məsələn Uralda) qismən tətbiq belə olunmuşdur.
İqtisadi məzhəblər sırasında bolşevizmdən bəhs edərkən iqtisad üləmasından, məşhur Şarl Jid, Lenin anarxizm ilə kollektivizmi birləşdirmiş, bu iki bir-birinə zidd olan sistemdən “bolşevizm” məsləkini qəbul etmişdir - deyir. Görülür ki, iqtisadi sistemlər sahəsində bir yerə sığmadan iki ziddi bir araya toplayan bolşevizm siyasətində dəxi sentralizm ilə federalizm kimi bir-birini inkar və rədd edən iki düşmən əsası bir araya gətirmişdir. Biri digərinə tabe olmadıqca iki ziddin bir araya gəlməsi təbiətcə qabil deyildir. Bunun üçün də bolşevik nəzəriyyatı ilə tətbiqatı arasında daimi bir mücadilə və səmimiyyətsizlik mövcuddur. Bu mücadilədə üstünlüyün şübhəsiz kommunizmdə əsil olan mərkəziyyət və hakimiyyət tərəfində qalacağını anlamaq müşkül deyildir. Lenin, “Dövlət və inqilab” adlı klassik əsərində xəyali kommunizmi anarxistlər kimi hökumətsiz və səbri qüvvətdən azad, tamamilə sərbəst insanlar səmiyyətindən ibarət bilərək hökumətin “getdikcə ölməyə məhkum olduğunu təlim etdiyi halda, “Proletariya hakimiyyəti” adını verdiyi dünyanın ən şiddətli və ən müstəbid bir hökümət sistemini işə salmış və əməli şəkildə təsis eyləmişdir. Milliyyət məsələsində də öylə: hər milləti tamamilə sərbəst və öz müqəddəratına şəxsən hakim qəbul edərək, sözdə sovet sisteminin ana əsasları daxilində federalizmə mühüm bir mövqe ayırdığı halda, işdə dünyada tayı olmayan bir sentralizm vücudə gətirmişdir. “Sovet Rusiyasında millətlərin hüquqi məsələsi” adlı məqaləsində rus sosialistlərindən Timaşov sovet federalizminin yapmacıqlarını təhlil edərkən ilk nəzərdə görünən anlaşılmaz xüsusiyyətləri izah edə bilmək üçün sovet dövlətinin çox da məchul olmayan xüsusiyyətini qeyd edir. O deyir ki,. “Sovet hökuməti hakimiyyəti ikiləşmiş dövlətlər tipində bir təşkilatdır. Əski Romanın miladdan sonra iki əsr müddətincə davam edən halı da bu şəkildə idi. Senat bütün o rəsmiyyəti ilə prinsinin mütləqiyyətini pərdələyirdi. Mervinq xanədanına mənsub krallar zamanında Frank monarxiyası dəxi hüquqi hakimmiyyəti Mayordomlara tərk eyləmişdi. Yaponiya iki əsrdən çox rəsmi şan-şöhrətin kamilən dini hökmdar Mikadoya aid olduğu halda, hüquqi hakimiyyətin dünyəvi imperator Şiyoqonlara aid olduğuna şahid olmuşdur”. Bu təşbihlərə o, bir də müasirlərdən Mussolini diktatorluğunu əlavə edir. İtalya bir tərəfdən rəsmi surətdə konstitusiyalı idarəni mühafizə eyləmiş, digər tərəfdən də bütün hakimiyyəti kiçik bir dəstənin əlinə 32
vermişdir. Bunlara biz də islam tarixindən bir çox misallar əlavə edə bilərdik. Bunlardan yalnız birisini qeyd edək: Abbasilər zamanında hökumət rəsmən xəlifələrin ikən, felən bir zaman iranlı bərməkilərin, bir zaman da türk əmirlərin əlində qalmışdı. Müasir Rusiya dəxi bu qəbildən bir hökumətdir. Rəsmən “Sovet hökuməti” ünvanını daşıyan bir hökumət adı ilə idarə olunur ki, hüquqən “zəhmətkeşlər” tərəfindən seçilən əsaslara istinad edər. Halbuki, həqiqətdə tamamilə kommunist firqəsinə və bu firqənin başında duran məhdud diktatorlar zumrəsinə məhkum və tabedir. Federalizm pərdəsi altında sentralizm çöhrəsini saxlayan sovet sistemini haqqıyla anlaya bilmək üçün Timaşov tərəfindən təsbit olunan bu xüsusiyyətin zikri mühümdür. Sovet hökumət təşkilatlarında tərkib və təşkiledici bir prinsip halında olan federalizm əsasına müqabil, Kommunist firqəsi sistemində çox mühüm bir rola malik olan qatı sentralizm əsasına qarşı qoyulmaqdadır. Sovet hökuməti bugünkü halını buluncaya qədər müxtəlif şəkillərə girmiş, Sovetlər İttifaqını tənzim edən müqavilələr haldan-hala keçmişlərdir. Halbuki, Kommunist firqəsində hakim olan mərkəziyyətçilik heç bir zaman zəiflədilməmişdir. Bu gün artıq “İttifaqlar Kommunist Firqəsi” adını daşıyan bolşevik firqəsinin 1925 sənəsinə qədər Sovetlər İttifaqından Rusiya ismi rəsmən qaldırılmış ikən daşıdığı isim Rusiya Kommunist Firqəsi idi. Bu gün müxtəlif cümhuriyyətlər daxilində hər nə qədər Gürsüstan, Azərbaycan, Özbəkistan və sairə kimi adca “milli” kommunist firqələri təşəkkül eyləmişsə də, felən bu firqələrin vəziyyəti Rusiya Kommunist Firqəsinin birər vilayət komitəsi vəziyyətindən fərqli deyildir. Bunlar ən kiçik xüsusiyyətə varıncaya qədər təlimatlarını Moskvadan, Kommunist Firqəsi Mərkəzi heyətindən alırlar. Bu “Kommunist Firqələri”nin baş katibləri mərkəzdən təyin olunur. Onların Üçünsü İnteriasionalda müstəqil yerləri də yoxdur. Onlar, burada Rusiya Kommunist Firqəsi şəxsiyətində təmsil olunmuş hesab edilirlər. Üçüncü İnternasionalda bir alman, bir fransız, bir bolqar kommunist firqəsi varkən, bir Qafqaz, bir Türkistan və ya bir Ukrayna Kommunist Firqəsinə yer yoxdur. Buna lüzum da görülməyir. Çünki, hələ çarlar zamanından bəri bütün bu vilayətlər Rusiya Kommunist Firqəsi tərəfindən təmsil olunmuş və bu firqə heç bir zaman öz daxilində “istiqlala deyil, azacıq bir mərkəziyyətsizliyə belə dözməmişdir. Rusiya şəraitində və kommunist firqəsi içərisində tətbiq olunan bu müdhiş mərkziyyət Lenin və şagirdləri tərəfindən eyni zamanda Üçünsü İnternasional firqələrinə də sirayət etmişdir. Zatən Lenin tərəfindən tənzim olunub da Üçüncü İnternasionala mənsub kommunist firqələri üçün tətbiqi lazım görülən təlimat arasında Drakon (mürtəce - A.R.) qanunlarını andıran tələblər vardır. Özlərimi az- çox bilir, Avropa kommunistlərindən mühüm bir qismi vaxtilə Moskvanın bu amiranə ədasını çəkməmiş, İnternasionaldan çıxmışlardır. Bu çıxanlardan birisini təşkil edən fransız kommunistlərindən Frossar 1923-cü ildə nəşr eylədiyi bir risaləsində Rusiya Kommunist Firqəsinin bütün cahan kommunistləri üzərində təsis etmək istədiyi diktatorçu idarəni, bu Moskva hakimiyyətini çəkə Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|