Azərbaycan fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi elmlər assosiASİyasi
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 50 remain beyond the limits of human mind. According to him, only beings in time and space can be issues of mind. Khalilov thinks that the ideal is not a senseable issue, it is within the knowledge of God. Likewise, he redifines space and time in the case of moment and cross-section concepts, and establishes their relation with the idea by a different way, and makes a classification of existence and knowledge. Khalilov has relaited the time and space with the human being and its life. In addition, the relations establishing by Khalilov between language and nation, thought and civilization, as well as his views on mysticism are discussed. Keywords: Idea and existence, time and space, language and thought, philosophy of science and mysticism. Fəlsəfə tarixi və müasirlərimiz 51 Çağdaş felsefenin genç bayan temsilcisi: Gönül Bünyatzade Süleyman Hayri Bolay 1 Temel Düşünceleri İrrasyonel Bilgi İrrasyonel bilgi felsefe tarihinde rasyonel bilgiye oranla daha az araştırılan bir konudur. G. Bünyatzade rasyonel ve irrasyonel bilgi çe- şitlerini idrak sürecinde birbirinin yerine geçen veya biribirini inkar eden ta- raflar olarak değil, sınırları, yöntemleri ve yapısı belli olan, birbirini ta- mamlayan ve mükemmelleştiren aşamalar olarak ele almaktadır: “Biz insa- nın daha büyük bir potansiyelinin, imkanının varlığına öncelik veriyoruz, ona maddi güçlerinin olduğu gibi, ruhunun da yeteneklerini ortaya çıkara- bileceğini ifade etmiştik. ...İrrasyonel bilgi insana daha büyük bir misyon i- çin yaratıldığını ve daha kutsal öze sahip olmasını anımsatmakta ve yol gös- termektedir.” ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 215-216). G. Bünyatzade “koşullara, mekana ve zamana bakmaksızın bazen ras- yonel düşüncenin gölgesinde kalsa bile, kendi varlığını muhafaza eden” ve egemen düşünceye bağlı olarak kimi zaman felsefenin, kimi zaman da dinin etkisiyle gelişimini sürdüren (Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: 1 Prof.Dr., Gazi Universitesi. Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 52 Nurlan, 2006, s. 113) irrasyonel bilgiyi üç istikamette araştırmaktadır: sorunun orta çağ çerçevesinde gelişim yasalarının izlenmesi; Doğu ve Batı dü- şünürlerinin konuyla ilgili düşünceleri arasında karşılaştırma yaparak benzer ve farklı özelliklerin ortaya çıkarılması; irrasyonel bilginin temel özellik- lerini ortaya koyarak onun kateqorilerinin tasnifi. Söz konusu üç istikamet aynı amaca hizmet etmektedir: yeni düşüncenin biçimlenme yollarını belirlemek ve idrak sürecinin tam mükemmel bir modelini ortaya koymak. Bu misyonun Pakistanlı filozof Muhammed İkbal ve Azerbaycanlı filozof Selahaddin Halilov’un başlattığını ifade eden G. Bünyatzade kendi düşün- celerini şöyle değerlendirmektedir: “M. İkbal’in konuyu yalnızca İslam bağ- lamında ele aldığını, S. Halilov’un ise yeni düşüncenin rasyonel istikamette geliştirilmesinden yana olduğunu göz önünde bulundurursak, o zaman bizim araştırmalarımızı bu iki filozof arasında bulunan orta bir yol olarak karakte- rize edebiliriz.” ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 12). Konuyu bizzat orta çağ çerçeveside ve Doğu-Batı bağlamında araş- tıran G. Bünyatzade irrasyonel bilginin gelişim yasalarını takip etmenin ya- nısıra, onun “batılı ve doğulu düşüncesinin ürünü değil, Mutlak Hakikati arayan ve İnsan adının yüceliğini idrak eden İnsana özgü olduğunu, dolayı- sıyla bir kendini idrak yöntemi” ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 13) olduğunu ifade etmektedir. “Çeşitli bölgelerde aynı konu eşzamanlı gelişim aşamaları geçmediğinden, onlar arasında kronolojik bakımdan eşzamanlı karşılaştırma yapmak her zaman mümkün olma- dığından G. Bünyatzade araştırmalarında zaman ve mekanı değil, ideanın, “sorunun kendisinin de gelişim tarihini izlemeye” ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 9) öncelik vermektedir.” O, irrasyonel bil- giyi zamanla ve koşullarla sınırlı kalmayan, kuşaktan kuşağa aktarılan evrensel araç ve varlıkların varoluşu için zaruri olan temel ideaların id- rakinin daha mükemmel yöntemi olarak görmektedir: “irrasyonel bilginin gelişiminin Doğu ve Batı düşünürlerinin felsefi düşüncelerindeki yansı- Fəlsəfə tarixi və müasirlərimiz 53 malarının ortaya çıkarılması, zamana ve koşullara göre değişken olarak de- ğerlendirilmesine rağmen, evrensel manevi değerlerin tarih boyunca kesin- tisiz bir çizgiyle var olduğunun anlaşılmasını sağlayabilir.” ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 15). S. Halilov’un “kesintisiz tarih” ilkesinin farklı bir bağlamda yansıması olan bu idea G. Bünyat- zade’nin En Yeni İslam Felsefesi’ne de temel teşkil etmektedir. G. Bünyatzade’nin irrasyonel bilgiyi rasyonel bilgiyi tamamlayan bir bilgi çeşidi olarak ele alması onun bilgi kateqorileriyle ilgili tutumunda da ortaya çıkmaktadır. Nitekim o, idrak sürecinin temel kategorilerinin – akıl, bilinç ve düşünce – irrasyonel anlamda analizini vermenin yanısıra, onların daha yukarı katmanının mevcut olduğunu ve onların da harekete geçiril- mesinin gerekliliyini vurgulamaktadır. Her bir kategorinin analizinde sevgi ve imanın önemini özellikle vurgulayan G. Bünyatzade onların ikisinin de irrasyonel idrak sırasında – “Yüce Varlıkla irtibatlı ve O’na doğru yönelen tüm süreç boyunca ve sonrası insana eşlik eden, onu geliştiren ve yücelten güç” olarak ele almaktadır ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 43) . Bunun yanı sıra, bazı sorunların çözümünde İslam ve Av- rupa düşüncesi arasında yaptığı karşılaştırmaların daha anlaşılır ve zengin olmasını sağlamak için o, felsefeye yeni kavramlar da kazandırmıştır. Örneğin, Bünyatzade’ye göre, “hurufilik felsefesinin özelliklerini, mahiyet bakımından aynı olarak görülen varlıklar arasında insanın tutumunu ve kendinde (ruhunun yanısıra, maddi bakımdan da) tüm makrokozmosu kapsamasını, ve son olarak, felsefi sisteminin merkezinde insanın bulun- duğunu göz önünde bulundurarak hurufilik felsefesine, antropolojik pante- izm ismini vererek onun temel ilkelerini daha açık bir şekilde betimlemiş oluruz.” ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 140). Veya, Sühreverdi’nin aydınlanma felsefesinde tasavvufu bir metot olarak kullanmasını ve bu felsefenin vahdet ul-vücud’un nur vasıtasıyla ifadesi olduğunu göz önünde bulundurarak, vahdet’ul-işrak veya vahdet’un-nur Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|