Azərbaycan fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi elmlər assosiASİyasi
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 76 əyyən edən əsas hadisələrdən biri olmuşdur. Axı, Ellin sivilizasiyasının çök- məsi təkcə xarici təsirlər hesabına deyil, ilk növbədə sivilizasiyadaxili ça- tışma hesabına baş vermişdir. Belə ki, mahiyyəti etibarı ilə Şərq hadisəsi o- lan xristianlıq qəbul olunduqdan sonra antik sivilizasiyanın dəyərləri ilə yeni əqidə və həyat tərzi arasındakı ziddiyyət bu çöküşün ən əsas səbəblərindən biridir. Eləcə də on əsr davam edən və sivilizasiyanın qarşısını alan bu çə- kişmə müəyyən bir formada həllini tapdıqdan sonra, yəni elm xristianlığın buxovundan və dövlətlər Kilsənin hakimiyyətindən azad olduqdan sonra, yeni bir sivilizasiya – indi Qərb sivilizasiyası adlandırılan hadisə pərvəriş tapdı. Yəni həlledici olan daxili ziddiyyətlərdir. Və Şərq-Qərb bölgüsü də, çatışması da bölgələr arasında deyil, bölgələrin öz daxilində aparılmalıdır. Bəs Hantiqtonun bəhs etdiyi “çatışma” hansı tərəflər arasındadır? İlk baxışda elə bir fərq yoxdur: söhbət yenə də Qərb sivilizasiyasının digər si- vilizasiyalarla çatışmasından gedir. Amma hansı miqyas və hansı formatda? Əslində ölkələrin daxilində gedən bir proses indi ölkələr və bütöv bölgələr arasında gedirmiş kimi təqdim olunur. Bu bölgüdə sivilizasiyanın dəyər- lərini müstəqil surətdə mənimsəmək yolunu tutmuş Şərq ölkələri də bəri başdan guya Qərbə alternativ olan qarşı tərəfdə yer alır. Yəni onlara Qərb si- vilizasiyasının daşıyıcıları kimi yanaşılmır. Niyə? Məgər Qərb bu ölkələrin sivilizasiya yolunu tutmasına tərəfdar deyilmi? Bax, bu məqamda Qərbin əsl mövqeyi ortaya çıxır. Bu mövqeyə görə, qeyri-Qərb ölkələri sivilizasiyanın məhsullarını Qərbdən hazır şəkildə alma- lı (yəqin ki, təbii və mənəvi sərvətlər hesabına), amma özləri sivilizasiya ya- ratmaq, sivilizasiyaya malik bir ölkə olmaq iddiasına düşməməlidirlər. Yəni hansı isə raket, süni peyk, qırıcı təyyarə, hətta atom reaktoru Qərb öl- kələrindən hazır şəkildə alına bilər, amma onların istehsalına çalışmaq üs- tüörtülü şəkildə məqsədəuyğun sayılmır. Bu cür münasibətin metodoloji əsası isə yenə də ümumbəşəri sivili- zasiyanın ideoloji cəbhədə Qərb tərəfindən özününküləşdirilmiş olması və Şərq ölkələrinin də bu gizli, üstüörtülü, ideoloji manevrlə bir növ razılaşmış Sosial fəlsəfə 77 olmasıdır. Halbuki, hər bir xalq o zaman millətləşə bilər ki, o, sivilizasiya quruculuğunu öz gücü ilə həyata keçirmiş olsun. Bu yol isə genişmiqyaslı maarifçilik və dünyəvi təhsil sistemindən keçir. Həm Azərbaycanda, həm də Türkiyədə belə bir fikir geniş yayılmışdır ki, biz öz mənəviyyatımızı, mədəni-mənəvi dəyərlərimizi qorumağa çalış- malı, Qərbdən isə ancaq onların elmi-texniki dəyərlərini, müasir texno- logiyaları götürməliyik. Bu, ilk baxışda çox optimal bir variantdır, amma eyni zamanda, çox sadəlövh fikirdir. Əslində bunu o zaman etmək olar ki, söz sahibi sən özün olasan. Yəni nəyi vermək və nəyi almaq məsələsini də özün müəyyənləşdirəsən. Halbuki baxılan halda qüvvətlər nisbəti Qərbin xeyrinə olduğuna görə, verən də, alan da Qərb özüdür. Yəni o bizə nəyi ver- mək istəyirsə, onu da verir və bizdən nəyi almaq istəyirsə onu da alır. Elmi- texniki sahədə aldıqlarımızın bədəlini, sən demə, mənəviyyatımızla ödə- yirmişik. İndi gəlin, məsələyə Qərbin gözü ilə baxaq və anlamağa çalışaq ki, Qərb üçün nə daha sərfəlidir? Bəli, bizim mədəni-mənəvi dəyərlərimiz, da- yanıqlı ailə münasibətləri bir üstünlükdür və Qərb bunun qiymətini bilir. Qərb bizə sadəcə olaraq kompüteri, yaxud televizoru transfer etmir. O həm də televiziya verilişlərinin məzmununa və internet vasitəsilə ötürülən infor- masiyanın çeşidinə də ya birbaşa, ya dolayısıyla təsir edir. Qərb bizim ma- raq dairəmizi də, zəif cəhətlərimizi də bizdən daha yaxşı bilir. Çünki bizi kənardan və məqsədyönlü surətdə seyr edir. Bizcə, “sivilizasiya”nın konsepsiyasını hazırlayan Qərb ideoloqları aş- kar və ya qeyri-aşkar şəkildə məsələni elmi məcradan çıxararaq ideoloji məcraya salmış və bir qədər də fikirlərin manipulyasiyasına nail olmuşlar. Ona görə də hər şeydən əvvəl, məsələnin qoyuluşu və anlayışlar özü ye- nidən nəzərdən keçirilməlidir. A.Toynbi sanki mədəniyyətlərin gerçək tari- xindən çıxış etmiş, ilk baxışda induktiv metodla mükəmməl bir sivilizasiya konsepsiyası ortaya qoymuşdur. Onun yazdığı tarixlə və apardığı ümu- miləşdirmələrlə tanış olanlar burada çox müxtəlif xalqların qədim köklərini Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 78 və sivilizasiya quruculuğunda iştiraklarını görə bilərlər. Tək türklərdən baş- qa. Necə olubsa, türklərin qədim varlığı “yaddan çıxmış”, ancaq Osmanlı dövründə hansı isə “köçəri xalqın oturaq xalqları idarə etmələrindən” bəhs edilmişdir. 1 Halbuki, böyük rus alimi Lev Qumilyov sivilizasiyanan təmə- lini qoyan xalqlar içərisində türklərin rolunu xüsusi qeyd edir. 2 Yaxud Mir- cea Eliade göstərir ki, dünyanın ən qədim və fərqli, orijinal mədəniyyət- lərindən biri də qədim türklərə məxsus şaman mədəniyyətidir. 3 Müasir dövrdə yalnız türklər deyil, bütün qeyri-Qərb xalqları eyni problemlə üzləşirlər. Özlərininin yarımçıq qalmış sivilizasiyalarını inkişaf etdirə bələrlərmi? Yəni bugünlərini öz keçmişlərinin davamı kimi qura bi- lərlərmi Yoxsa artıq irəli çıxmış xalqlardan sadəcə məhsullarını, sonuclarını hazır şəkildə transfermi etməlidilər? Başqasından hazır məhsulları satın almaq və ya onları təqlid etmək yolu ilə nə “sivil olmaq”, nə də millətləşmək mümkündür. Maləsəf, “yarışda” nisbətən geri qalmış xalqlar (ölkələr) indi sivilizasiyaya yiyəl- ənmək prosesində müstəqil qala bilmirlər. Çünki qloballaşma şəraitində i- rəlidə olanların təsirinə məruz qalmamaq, artıq hazır olan texnoloji məhsul- ları yenidən ixtira və istehsal etməkdənsə, daha asan satınalma şirnik- lənməsindən yaxa qurtarmaq həm iqtisadi, həm ideoloji, həm də psixoloji baxımdan çox çətindir. Son vaxtlar böyük Qərb dövlətlərinin sivilizasiya es- tafetində nisbətən geri qalmış ölkələrin daxili işlərinə qarışması açıq-aşkar şəkildə dünya miqyasında gedən ümumbəşəri sivilizasiyalaşma prosesini də əngəlləyir. Nəticədə həmin ölkələr üçün millətləşmə prosesi də əngəllənmiş olur. Əslində, keçən əsrin əvvəllərində müasirləşmə ilə bir növ sinonim o- lan millətləşmə indi haçalanmış və müasirləşmə daha çox dərəcədə kosmo- polit təfəkkürlə, milli məfkurə isə dinçiliklə ittifaqa girmişdir. XVII-XVIII 1 Тойнби A.Дж. Исследование истории: Возникновение, рост и распад цивилизаций. М., АСТ: АСТ Москва, 2009, с. 657. 2 Л.Н.Гумилев. Древние тюрки. М., Кристалл, 2003 3 Mircea Eliade. Shamanism: Archaic Techniques of Ecstasy. Princeton, 1951 Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|