Azərbaycan fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi elmlər assosiASİyasi
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 66 Məqalədə müasir türk fəlsəfəsinin gənc xanım nümayəndəsi Könül Bünyadzadənin əsas fəlsəfi görüşləri təhlil edilmişdir. Burada gənc müəllifin irrasional təfəkkür, ən yeni İslam fəlsəfəsi və gənclik fəlsəfəsi haqqındakı düşüncələrinə xüsusi diqqət ayrılmışdır. Bünyadzadənin bir tərəfdən Qərb və ümumdünya düşüncəsi ilə irtibat quraraq, digər tərəfdən isə İslam mütəfəkkirləri ilə əlaqələri qoparmadan milli bir fəlsəfə qurma təşəbbüsü yüksək qiymətləndirilir. Məqalədə irrasional fəlsəfələrin və təmsilcilərinin tanıdılması Bünyad- zadənin xidmətlərindən biri kimi göstərilir. Belə ki, Qərb fəlsəfə tarixində bu istiqamətdə əhəmiyyətli addımlar atıldığı və dəyərli əsərlər yazıldığı halda Şərqdə bu barədə ciddi boşluqlar vardır. Bünyadzadə bu mövzuda ilk dəfə əsər yazan və öz əsəri ilə belə bir xidmətə imza atan düşünür olaraq dəyərləndirilir. Açar sözlər: Könül Bünyadzadə, Türk düşüncəsi, İslam fəlsəfəsi, Şərq-Qərb. Suleyman Hayri BOLAY Konul Bunyadzade: a woman representative of contemporary philosophy (abstract) The basic philosophical ideas of Konul Bunyadzade, a woman repre- sentative of modern Turkish thought are analyzed in this article. Here is attributed a special attention to the young author's views on irrational contemplation, newest Islamic philosophy and philosophy of youth. Likewise Bunyadzadeh’s initiative in order to establishe a national philosophy by providing contacts with the Western and world thought, and without breaking relations with Muslim scholars is approved. Fəlsəfə tarixi və müasirlərimiz 67 In the article, the presentation of irrational philosophies and their representatives are presented as one of the services of Bunyadzade. Namely, in spite of the important steps and valuable works in this direction in the history of the Western philosophy, there is a big gap in this regard in the East. Bunyadzadeh is assessed as a thinker who has written a book on this issue for first time and signed such a service by her work. Keywords : Konul Bunyadzade, Turkish thought, Islamic philosophy, East-West. 68 Sosial fəlsəfə Azərbaycan və Türkiyə türkcəsinə “Kültür”, “Mədəniyyət” və “Sivilizasiya” Səlahəddin Xəlilov Türk dilində “mədəniyyət” kimi qəbul olunmuş və indi “sivilizasiya- nın” sinonimi kimi istifadə olunan bu söz İsmayıl Qaspiralının (1851-1914) və Əhməd Ağaoğlunun (1869-1939) vaxtında daha çox sinkretik mənada iş- lənmiş, həm “sivilizasiya”, həm də “kültür”ü bir yerdə əhatə etmişdir. Bu gün Azərbaycan türkcəsində “mədəniyyət” sözünün “sivilizasiya” mənasından daha çox, “kültür” mənasında işlənməsi də təsadüfi deyil. Bu, bir tərəfdən, Ə.Ağaoğlunun “mədəniyyət” anlayışını cəmiyyətin durumu və həyat tərzi mənalarında işlətməsindən irəli gəlir. Digər tərəfdən, din və əxlaqın sivilizasiyaya, yoxsa kültürə aid olması kimi mübahisəli məsələlər bizdəki “mədəniyyət” termini ilə sanki aradan qalxmış olur. Lakin problem üstüörtülü qalır. Ziya Gökalpda terminlər ayrılsa da, bu iki hadisənin mahiyyət fərqi açılmamış qalır. Yeri gəlmişkən, A.Toynbi də “sivilizasiya” anlayışını məhz Ə.Ağaoğluda olduğu kimi, sinkretik şəkildə işlədir və müxtəlif mədəniyyətlər konsepsiyasından çıxış edir. Əhməd Ağaoğlu Toynbidən xeyli əvvəl (1919) yazdığı “Üç mədə- niyyət” əsərində buddizm, xristianlıq və islama uyğun olan mədəniyyətləri (sivilizasiyaları) nəzərdə tuturdu. Amma o, dinlərə görə bölgü aparsa da, Sosial fəlsəfə 69 sivilizasiyanın əsas mənbəyini, hərəkətverici qüvvələrini dinlə bağlamır və haqlı olaraq ictimai təşkilatlanma formalarının təhlilindən çıxış edir, sivil dəyərlərin ailədən dövlətə qədər bütün ictimai və ictimai-siyasi təsisatlarda necə təzahür etdiyini və necə paylandığını araşdırırdı. 1 A. Toybinin yanaş- ması da çox az fərqlənir. Ümumiyyətlə, onun bir çox ideyaları konseptual baxımdan Ə.Ağaoğlunun “Üç mədəniyyət” kitabındakı ideyaları sanki tək- rar edir. Sadəcə olaraq üç əvəzinə iyirmi bir mədəniyyət sadalanır. Amma bu sadalanma şərti, təxmini və xeyli dərəcədə subyektiv xarakter daşımaq- dan əlavə, bəlli bir ideya-siyasi kursun tarixə transformasiyasından ibarətdir. Yaxşı ki, bu cəhət türk müəlliflərinin də diqqətindən kənarda qalmamışdır. 2 Bizcə, sivilizasiyaları sadalamaqdan öncə bu anlayışın öz mahiyyəti, struktur və məzmunu aydınlaşdırılmalıdır. Diqqətlə yanaşdıqda, elmi-fəlsəfi ədəbiyyatda sivilizasiya anlayışının iki fərqli mənada işlədildiyi aydın olur. Öncədən sivilizasiyalara məhz lokal sivilizasiyalar kimi yanaşan tədqi- qatçılar bu müxtəlifliyin kökünü də təkcə intellektual inkişaf səviyyəsində, biliklərin və qabiliyyətlərin fərqli səviyyələrində deyil, dillərin, dinlərin, adət-ənənələrin, mənəvi mədəniyyətlərin fərqində axtarmışlar. Əslində intel- lektual inkişaf bütün xalqlar və bölgələr üçün eyni olduğundan, hamı eyni məntiqi mexanizmlərlə düşündüyündən fərqin məhz dildə, dində və mənəvi mədəniyyətdə axtarılması daha ağlabatan görünürdü. Ona görə də əksər təd- qiqatçılar məhz bu cəhətləri ön plana çəkmişdir. Yəqin bu səbəbdən də A. Toynbiyə görə, “sivilizasiyaların üslubu onların dinindən irəli gəlir... din si- vilizasiyalar üçün onları meydana gətirən və 3000 ildən artıq onlara dəstək olan həyat mənbəyi idi...”. 3 S. Hantinqton da din amilinə istinad edir, amma o, sivilizasiyanın ilkin mənbəyi və aparıcı qüvvələri sırasına dili də əlavə e- dir. Onun fikrinə görə, “istənilən mədəniyyət və ya sivilizasiyanın (kursiv 1 Ağaoğlu Ə. Üç mədəniyyət. B., “Mütərcim”, 2006, s. 101 - 117. 2 Bax, məsələn: Canan İ. Arnold J.Toynbee ve eserleri haqqında // Arnold Toynbee. Tarihçi açısından din. İstanbul, Ufuk Kitapları, 2008, s. 19. 3 Диалог Тойнби — Икеда. Человек должен выбрать сам. М.: ЛЕАН, 1998, с. 369. Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|