Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
47 muş ideya istiqaməti sayəsində müəllifin xüsusi rəğbətini qazanan “Həyat” barədə deyilib. Bu sözlər “Həyat” qəzetinin Azərbaycan xalqının mədəni-mə- nəvi intibahında, eləcə də Rusiya türklərinin milli mü- barizə tarixindəki mühüm rolunu birincilər sırasında Asan Səbrinin qiymətləndirdiyini söyləməyə əsas ve- rir. Yalnız milli-mədəni deyil, həm də ictimai-siyasi istiqaməti ilə seçilən digər mətbu orqanın – Əhməd bəy Ağayevin redaktorluğu ilə çıxan “İrşad”ın fəaliy- yəti də Asan Səbrinin Azərbaycan jurnalistikası ilə bağlı məqaləsində adekvat qiymətini almışdı: “İrşad” da bir sənədən bəri millətimizi ədalət, hürriyyət, mü- savat kibi nemətlərə təşviq və irşad etməkdədir. Bu gün qəzetələrimizin miyanında həqiqətən qəzet deyi- ləcək bir cəridə var isə o da “İrşad”dır” 1 . Bədii-publisist irsinin təhlilindən də göründüyü kimi, Asan Səbri həm nəzəri, həm də praktiki cəhət- dən maarifçi idi: müasiri olduğu Azərbaycan ziya- lılarının çoxu kimi o da, millətin üzləşdiyi əksər prob- lemlərin kütlənin savadlanması yolu ilə aradan qal- dırılacağına inanırdı. Həm də bu məsələdə ilkin mər- hələ kimi uşaqların təhsilinə daha böyük önəm verirdi. Yeri gəlmişkən, məcmuə özünün müxtəlif saylarında onun yuxarıda adını çəkdiyim “Üsuli-tədris və təlim- tərbiyə” kitabının reklamlarını yerləşdirərək əsərin ge- niş dairədə yayılmasına çalışmışdı. Pedaqogika məsə- lələri, xalq təhsilinin təşkili Asan Səbri Ayvazovun 1 Asan Səbri Ayvazov. Krımlılar nə üçün tənqid edilmiyor?, “Füyuzat”, 1906, say 6, s. 95. 48 “Füyuzat”dakı bir sıra yazılarının əsas mövzusunu təşkil edirdi. Bütün türk dünyasının maarif nuruna qərq olma- sını arzulayan Asan Səbri həqiqi bir Krım vətənpər- vəri kimi bu işığı öz kiçik vətəni üçün daha mühüm sayırdı. Müəllifin fikrincə, son 120 il ərzində Krım tatarları çarizmin müstəmləkə əsarətindən yeganə xi- las yolunu yalnız ata-baba torpaqlarını atıb Osmanlı imperiyasına mühacirətdə görmüşdü. Artıq bu acına- caqlı vəziyyətə son qoymaq zamanı gəlmişdi. Asan Səbri səmimi şəkildə inanırdı ki, həmvətənləri yalnız yaxşı təhsil aldıqları, haqlarını müdafiə etməyi bacar- dıqları, yeni dövrün tələblərinə uyğun fəal vətəndaşlar kimi yetişdikləri təqdirdə doğma yurdun həqiqi sa- hiblərinə çevrilə bilərdilər. Belə insanların ortaya çıx- madığı müddətdə isə hər şey əvvəlki qaydada davam edəcəkdi. Aşağıdakı sətirlərin necə bir ürək ağrısı ilə yazıldığını sezməmək çətindir: “Ah, qərib Vətənim! Əcdadımızın xuni-əmiyyəti ilə təxmir olunmuş yaşıl ovaların, bağların, bağçaların bu gün naəhl əlində qalaraq inliyor, bizə lənət oxuyor. Fəqət, çi fayda ki, bu iniltilərə mütəəssir olaraq əlindən iş gələcək bir kimsəmiz yoxdur. Yüz sənədən bəri qoyun sürüsü kibi ələləmya Türkiyəyə hicrət ilə yollarda, vaporlarda, Anadolu yaylalarında ac və səfil olaraq yüz binlərcə tələf olan Krım müsəlmanları arasında qoca İstanbu- lun məktəblərinə, mədrəsələrinə girib ikmali-təhsil edən bir adamımız varmı?” 1 1 Asan Səbri Ayvazov. Krımlılar nə üçün tənqid edilmiyor?, “Füyuzat”, 1906, say 6, s. 95. 49 Asan Səbri Krım tatarlarının düşdüyü acınacaqlı vəziyyəti yalnız Rusiya imperiyasının türk-müsəlman əhaliyə münasibətdə yürütdüyü milli ayrı-seçkilik si- yasətində görmürdü. Təbii ki, bu amilin də rolu güclü idi. Amma digər tərəfdən həmvətənlərinin ana yurdun taleyinə, milli-mənəvi dəyərlərə laqeyd, yabançı mü- nasibəti də müəllifin fikrincə, vəziyyətin daha acı- nacaqlı xarakter almasına təsirsiz qalmırdı: “Əcdadi- üzamımızın mədrəsələri yıxıldı, vəqflər yuduldu, ru- hanilər ilə zadəganlarımız təhti-əsarətində qalan Krım səkənəsi də topraksız, məarifsiz olaraq bir qismi hicrət edərək tələf oldu, bir qismi də bu gün işgəncələr içində sıxılmaqdadır. Vaxtı ilə gülüstanı-mərifət və fəsahət, bəlağət bazarı olan Bağçasaray əlli sənədən bəri əski bir qəbiristan şəklində bulunuyor. Bir çox müqəddəm fazillər, şairlər yetişdirən Bağçasaray bu gün işsiz-gücsüz tənbəllərdən başqa bir şey veremi- yor. Hər addımbaşı bir qəhvəxana (rəzalətxana) açı- laraq lağlağiyyət ilə vaxt keçiriliyor! Yalı boyu isə məhv olmaqdadır...” 1 Krım tatarlarının problemlərini işıqlandırmaq, on- ları hərəkətə gətirmək baxımından “Tərcüman”ın dörddə bir əsrlik fəaliyyəini təqdir etməklə bir sırada Asan Səbri müəllimi saydığı İsmayıl bəyin konsep- siyasına müəyyən tənqidi münasibətini də gizlətmirdi: “Əvət, müəzziz “Tərcüman” bir rübi-əsrdən bəri bağı- rıyor, fəryad ediyor. Fəqət sədası, seyhəsi Krıma əks etmiyor. Çünki Krıma dair, Krım müsəlmanlarına dair 1 Asan Səbri Ayvazov. Krımlılar nə üçün tənqid edilmiyor?, “Füyuzat”, 1906, say 6, s. 95. 50 əhval “Tərcüman”da pək az yazılıyor” 1 . Amma nə- dənsə bu zaman “Füyuzat”ın demək olar ki, eyni yolla getdiyi – öz səhifələrində ən az Azərbaycan türklə- rindən bəhs etdiyi müəllifin diqqətini çəkməmişdi. Bütünlükdə isə, türklərin məskun olduqları digər ərazilərlə bir sırada daha həssas bölgə kimi Krımın müşküllərini üzə çıxarmaq, diqqətdə saxlamaq baxı- mından “Füyuzat” milli mətbuatımızda ardıcıllığı, prinsipiallığı ilə seçilirdi. Bu bir tərəfdən məcmuənin aydın ümumtürk mövqeyi ilə bağlı idisə, digər tərəf- dən də Əli bəy Hüseynzadənin Asan Səbri və digər krımlı müəllifləri məcmuənin işinə yaxından cəlb et- məsinin nəticəsi idi. Türk-müsəlman cəmiyyətində qadınların mövqeyi, milli dəyərlərə əsaslanan sağlam cəmiyyətin təməli kimi ailə institutunun rolu Asan Səbri publisistikasın- da mühüm yer tuturdu. “Millətlər ailələrdən təşəkkül etdiyindən bir millətin tərəqqi və tədənnisinə, səadət və səfalətinə, ittihad və nifaqına ən ziyadə xidmət edən ailələrdir. Ailələrin tərzi-həyatı, üsuli-məişəti münəzzəmsə, təşkil etdikləri millətin həyati-ictimaiy- yəsi və sairəsi də müntəzəm və mükəmməl olur” 2 . “Əcəba, bizdə həyati-ailə nə surətdə cərəyan ediyor, o həyati-ailə ki, həm bir millətin tərəqqi və tədənnisində böyük rolu və cəmiyyəti-bəşəriyyəyə təəllüqi-əziməsi 1 Asan Səbri Ayvazov. Krımlılar nə üçün tənqid edilmiyor?, “Füyuzat”, 1906, say 6, s. 95. 2 Asan Səbri Ayvazov. Həyati-ailə və ailəçilərimiz, “Füyuzat”, 1907, say 10, s. 155-156. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|