Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Tərcümə Şahin Fazilindir).
26
müraciət etmişdir. Tarix elmləri namizədi Ş.K.Məmmədova üzərində işlədiyi "Xülasətət-təvarix" əsərinin müəllifi Qazi Əhməd Quminin məlumatları əsasında İsgəndər bəy Münşinin həyatı və fəaliyyəli haqqında maraqlı qeydləri nəzərə çatdırmışdır. Belə ki, "Xülasətət-təvarix" Azərbaycan tarixinin mənbəyi kimi" kitabında oxuyuruq: "Qazi Əhmədin yazdığından aydın olur ki, məşhur Azərbaycan tarixçisi, "Tarixe-aləmaraye-Abbasi" əsərinin müəllifi İsgəndər bəy Münşi hələ kiçik yaşlarında onun şagirdi olmuşdur. Qazi Əhməd Qumi "Gülüstani-hünər"də İsgəndər bəy Münşi haqqında ətraflı məlumat verir: "İsgəndər bəy Münşi mənim övladım kimidir. Onun xoşagələn xasiyyəti və gözəl keyfiyyətləri vardır. Əvvəllər şahın dəftərxanasına getmişdi və şəriət dəftərxanasında yazıçılığa başladı, təliq xəttini gözəl yazırdı. Elə ki, həmin dəftərxananın işi mənə həvalə olundu, mən sənədləri və işləri ona tapşırdım. Bir müddət səfərlərdə bir yerdə olurduq. Onda böyük istedad müşahidə etdiyimə görə bəzi hökmlərin və müxtəlif hadisələrin yazılmasını ona tapşırdım. Mənimlə olan dostluğu sayəsində inşa işlərində, şahların hökmləri haqqında, kitab yazmaq sahəsində get-gedə püxtələşdi və bu işə alışdı. Bir-iki ildən sonra Divanın vəzarətindən azad olaraq Darül-İnşaya getdi. Onun kimi sayaq (siyaq - Ş.F.) elmində mahir şəxs, xoşnevis və münşi az tapılır. Sənədlərin tərtibi və tarixi kitabların yazılması indi ona tapşırılıb. [İsgəndər bəy Münşi] sürətlə və zərif kitablar yazmaqda dünyada yeganədir". 43
Yuxarıda işarə olunduğu kimi, həm İsgəndər bəyin özü, həm də onun qardaşı oğlu Məhəmməd Saleh şer yazmaq məharətinə malik şəxslər olmuşlar. Ç.A.Stori yazır: "İsgəndər bəy Münşinin qardaşı oğlu Məhəmməd Salehin yazdığı üç maddeye-tarix (xronoqramma) "Tarixe-aləmaraye Abbasi"də xatırlanır (İrəc Əfşar nəşri, II hissə, səh. 837, 968, 1013)". 44 Ç.Stori Məhəmməd Saleh tərəfindən yazılan "İnşa" adlı əsərin Tehran Universitetində mikrofilm şəklində saxlandığını da bildirir. 45 Həqiqətən də, İsgəndər bəy bu qardaşı oğlunu qiymətləndirmiş və onu "Əziz fərzənd" ("Fərzənde-ərcomənd"), əsərinin iki yerində isə "bu vərəqlər
43 Şükufə Məmmədova. "Xülasətət-təvarix" Azərbaycan tarixinin mənbəyi kimi, Bakı, 1991, səh. 11-12. 44 Ç.A.Stori. Göst. əsər, III hissə, səh. 1471. 45 Ç.A.Stori. Göst. əsər, III hissə, səh. 1471. 27
müəllifinin qardaşı oğlu fərzənd Məhəmməd Saleh" kimi qələmə vermişdir. İsgəndər bəy Münşinin şairliyinə gəldikdə isə, deyə bilərik ki, o, əsərində təsvirini verdiyi Dəmdəm qalasının möhkəm bürclərindən birinin "Hatəm bəy Ordubadi tarəfindən alınmasını və həmin tutulan bürcün bu qalanın fəthi demək olduğunu bildirərək özünün bir rübaisini oxucunun nəzərinə çatdırır. 46
Gəncəvi bir neçə dəfə xatırlanmış, onun şerlərindən misallar gətirilmişdir. Kilabda həmçinin oxuyuruq: "Şah [bundan sonra] çıxıb Ordubada yollandı. O vilayətin havası əlahəzrətin külək sürətli atının qopardığı tozanaqdan ətirləndi. Məşhur söz ustadı (soxənvəre- nami) Şeyx Nizami həmin məmləkətin vəsfində demişdir:
"Turac, kəklik salıb elə qaraltı, Quşlarla doluydu ağaclar altı. 47
İsgəndər bəy Münşi Ordubadda olarkən fars poeziyasının görkəmli nümayəndələrindən biri olan Hafiz Şirazini (1325-1390) xatırlayaraq yazır: "Ordubad olduqca ürəkaçan və ürəyəyatan bir qəsəbədir. Onun şimal tərəfindən Araz çayı axır ki, Şirazın söz sahibi Xacə Hafiz o yerin gözəl sahillərinin mədhində buyurmuşdur:
Ey səba, keçsən Araz sahillərindən sən əgər, Torpağından busə al ki, qoy ətirlənsin nəfəs". 48
(Tərcümə Şahin Fazilindir).
Yaxud başqa bir misal: "Tarixe-aləmaraye-Abbasi"nin müəllifi öz kitabında Xacə Nəsirəddin Tusi və Hatəm bəy Ordubadidən, habelə bir daha Ordubaddan söz açaraq, bu "cənnətməkan yer" haqqında şair Əli Nəqi Kəmrəinin şeirindən bir beyt gətirməklə belə yazır:
46 Tarixe-aləmaraye-Abbasi (İrəc Əfşar nəşri), II kitab, səh. 808. 47 Yenə orada, səh. 878. 48 Tarixe-aləmaraye-Abbasi (İrəc Əfşar nəşri), II kitab, səh. 722; Bax: "Şərq" tərcümə toplusu, № l, Bakı, 2004, səh. 26. 28
"Ordubad Qapan (Qafan - Ş.F.) dağının ətəyində yerləşmişdir və suyunun təmizliyi, bağ-bağatının meyvəsi, çeşmələrinin gözəlliyi ilə bütün aləmdə məşhurdur. Dünyada elə bir yer və ölkə yoxdur ki, bu lətafətdə və şirinlikdə su çeşmələrinə malik ola bilsin. Oranın camaatı möhkəm təşəyyəxislətdirlər (qatı şiədirlər - Ş.F.), kəramətli səfəviyyə xanədanına sadiq olmaları ilə məşhurdurlar. Belə ki, məhz buna görə də rumiyyənin (osmanlıların - Ş.F) ağalığı vaxtı bir neçə dəfə qətliam olunmuşdur. O zaman həmin cənnətməkan yer dağıldı, əhalisinə, xüsusilə ustadül-bəşər və nəsirül-millət və din (bəşər ustadı və millət və dinin himayəçisi - Ş.F) olan Xacə Tusinin ali nəsriyyə-tusiyyə təbəqəsinə böyük sədəmə dəydi. Həmin pərişanlığın iqbal qüvvəsi ilə aradan qaldırıldığı bu vaxtlarda Ordubad şahanə inayətə layiq görüldü, bütün divan vergilərindən azad olundu, Azərbaycan vilayətində oraya bənzər başqa bir yerə bu imtiyazlar verilmədi. Cəm (Cəmşid padşah - Ş.F) iqtidarlı etimadüddövlə (dövlətin etimadlı adamı, yəni baş vəzir - Ş.F) Hatəm bəy də o ali silsiləyə mənsubdur. Bu sətirlərin müəllifi uzun müddət həmin fələk ehtişamlı alicənab şəxsin məclislərində iştirak etdiyindən və onunla həmsöhbət olduğundan, o ali sülalə üzvlərindən bir neçəsi barədə məlumat verməyi məqsədə müvafiq sayır. Xülasə, o uca təbəqə öz ulu babalarının fəzilət və əqli üstünlüklərindən bəhrələnmişdir. Həmin iqbal sahibləri barədə Şeyx Əli Nəqi Kəmrəi nəzm yazmış, gözəl beytlər və ürəkaçan mənalı sözlər söyləmişdir:
"Ordubad torpağının hətta tikanlıqları da Daima fəzlü hünər meyvəsinə sahibdir" (Tərcümə Şahin Fazilindir). Onların (Hatəm bəy Ordubadi nəslinin - Ş.F) əksəriyyəti göfünüşcə gözəgəlimli, pəhrizkar, daxili qabiliyyətə və istedada malik, nəfsi tox, gözəl əxlaqlı olduqlarından o diyarın bütün camaatı tərəfindən həmişə sevilmişlər. O da (Hatəm bəy Ordubadi - Ş.F) yüksək rütbəli dövlət xadimi olub, təmiz əxlaqlı, nəfsi tox, xalqın yaxşılığını istəyən adam idi və qabiliyyəti, işgüzarlığı ilə məşhur olduğundan ali divanın vəziri rütbəsi ilə şərəflənərək, iyirmi ilədək Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|