Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
29
divan vəziri kimi cahan işlərinin həlli və əqdi (həyata keçirilməsi - Ş.F) ilə məşğul olmuş, onları tənzimləmişdi". 49
İsgəndər bəy Münşinin dilində çoxlu türk sözləri və ifadələri də vardır. Məşhur dövlət xadimi, vilayət hakimi və qoşun başçısı olan azərbaycanlı Fərhad xanın Şah Abbasın əmri ilə qətl olunması hadisəsi ilə bağlı oxuyuruq: "Açıq-aşkar görünən sübutlar hümayun şahın xan barəsindəki fikrini qətiləşdirdi, onun şüurunun işığı bu məqsədə yönəldi və xan şaha olan etibarı ələn verdi. Nəticədə qəzavü-qədər icraçıları onun qətlinə hazır oldular. Allahverdi xana, bəzi əmirlərə və qulamlara bu işin yerinə yetirilməsi tapşırıldı, onlar da onun evinə gedərək işini bitirdilər. Allahverdi xan əlini uzadıb onun xəncərini belindən çıxararkən, xan artıq məsələnin nə yerdə olduğunu anladı. Fərhad xan türk ibarəsi ilə təkcə belə deyə bildi: "Beləmi oldu? ", yəni "Mənim işim beləmi oldu?" (farscası "Karema çenin şod? "). 50
Yuxarıda bildirildiyi kimi, "Tarixe-aləmaraye-Abbasi" əsərinin dili mürəkkəb və rəngarəngdir, həmçinin "Qurani Kərim"dən gətirilən ayələr, 51 müxtəlif hadisələrdən misallar və zərbülməsəllərlə zəngindir. Əsərin I cildində bir dibaçə (ön söz), 52 94 başlıq, 110 yarımbaşlıq, 607 misra şer parçası, II cildində 153 başlıq, 207 yarımbaşlıq, 546 misra şer parçası, III cildində isə bir dibaçə, 88 başlıq, 20 yarımbaşlıq və 280 misra şer parçası vardır. Beləliklə, İsgəndər bəyin əsərində üç dibaçə, 335 başlıq, 337 yarımbaşlıq, 1423 misra müxtəlif şerlərdən nümunələr, habelə bir xatimə (son söz) nəzərə çarpır. Biz İsgəndər bəy Münşinin əsərinin adı haqqında da bir neçə kəlmə deməyi münasib bilirik. Fars dilindəki izafət tərkibli sözlərin sıralanmasına görə bu kitab "Abbasın dünyanı bəzəyən tarixi" adlanmalıdır, lakin İsgəndər bəy öz salnaməsini "Tarixe-
49 Tarixe-aləmaraye-Abbasi (İrəc Əfşar nəşri), II kitab, səh. 722; Bax: "Şərq" tərcümə toplusu, Mbl, Bakı, 2004, səh. 26-27. 50 Tarixe-aləmaraye-Abbasi (İrəc Əfşar nəşri), II kitab, səh. 575. 51 Əsəri tərcümə etdikcə orada müəllif tərəfindən Qurandan gətirilən onlarla surə və ayələrin adlarının göstərilməməsi / "Zəlzələ" surəsindən başqa/ işimi bir qədər çətinləşdirdiyindən mənim xahişimlə onların ərəb dilindən tərcüməsi ərəbşünas dostum Valeh Tağı vasitəsilə həyata keçirildi ki, ona bir daha minnətdarlığımı bildirirəm. 52 Əsərin hər üç cildinin əvvəllində "dibaçə" sözü yazılmayan dibaçələr mövcuddur. 30
aləmaraye-Abbasi"dən başqa "Tarixe-aləmara", yəni "Dünyanı bəzəyən tarix" (1095-ci səhifədə) və "Aləmara" ("Dünyanı bəzəyən") da (46, 92, 541, 765, 939, 995, 1052, 1094-cü səhifələrdə) adlandırmışdır. Beləliklə, bir neçə tarixçi tərəfindən "Abbasın dünyanı bəzəyən tarixi" kimi tərcümə edilən (məsələn, İ.P.Petruşevski, O.Ə.Əfəndiyev və N.S.Musalı) və kitabın müəllin tərəfindən "Dünyanı bəzəyən" kimi adlanmasına görə onu "Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi" şəklində də tərcümə etmək olar zənnindəyəm, çünki İsgəndər bəy Münşinin bu tarix kitabı aləmi bəzəyən Abbasın tarixidir. İsgəndər bəy 1560-cı ildə doğulub. İndi isə 2010-cu ildir. İsgəndər bəyin təvəllüdündən 450 il keçir. Bəli, möhtəşəm bir tarix əsəri yazan bu bəy hələ də yaşayır. Uzunömürlüdür İsgəndər bəy. 1560-cı ildən başlayan yaş hələ də davam edir. Dünya durduqca davam edəcək bu yaş. Əlbəttə, həyalda iz qoyan şəxslər çox olmuşdur. İsgəndər bəyin pozulmaz izi var - kitab izi. Yeri gəlmişkən, İsgəndər bəy Münşi özü öz qüvvəsinə bələd tarixçi kimi, hələ tamamlamadığı, yazmaqda olduğu kitabının qiymətini yaxşı bilirdi və belə yazırdı: "Əgər o ali nəsəbli vəlinemət [Şah Abbas] öz diqqət işığını bu şərif nüsxənin tamamlanmasına saçardısa, mənim bəhanə gəzən təbim zaman fərmanverəninin fərmanı önündə başını aşağı əyər, asiman qüdrətinin yardımı və mənalar bazarında dükan bəzəyənlərin köməyi sayəsində söz məclisini daha da hərarətləndirər və bu rəmzləri şərif ibarələr və lətif istiarələrlə (metafora, məcazi mənada işlənən söz, ya ifadə - Y.M.) yazı İpinə düzər, onu münasib, qiymətli şeirlərlə bəzəyər, təbiət üzgücüsü (qəvvas), təbiətin qüvvəsi (fetrət) və himayəsi (paymərdi) ilə bilik dənizindən sahilə qiymətli (səmin) ləllər və zəngin mənalar çıxarardı, beləliklə, bu uca məqamlı padşahın yaratdıqları dövranın sultanları üçün dəsturüləməl olduğu kimi, bu müflis (ur) şəxsin (İsgəndər bəy Münşinin) yazdığı kitab fəzilət şüarlı, istedadlı adamlardan ötrü zərbülməsələ çevrilərdi:
Əgər indi mənə bəxtim olsa yar, Ədəb mücrüsündən qıfılı açar. Cavan şahzadəyə bəsləyib inam, Alimlik mülkündə təxt ucaldaram.
31
Məna güllərindən yığıb rəngbərəng, Hikmət dükanına verərəm bəzək. Çoxlu dürr çıxarıb elm bəhrindən Caham dürr ilə dolduraram mən ". 53
Qələmim "Tarixe-aləmaraye-Abbasi" üzərində tərcümə işimi bitirdikdən sonra İsgəndər bəyə bir qəsidə də yazdı. Qədim şairlərin yazdıqları qədim şerlər üslubunda bir qəsidə. Məncə, bu kiçik qəsidə böyük tarixçimizin həyatı haqqında yazılan ilk şerdir. Ola bilsin ki, gələcəkdə onun kitabını tərcümə edən və canında şairlik cövhəri olan mütərcimlərdən kimsə ona şer yazacaq. Bu isə o böyük tarixçiyə həsr olunan ilk şerdir. Yaşa, İsgəndər bəy Münşi. Yaşayacaqsan!
Hədərə verməyərək bir anı İsgəndər bəy Etdi təsvir Azərbaycanı İsgəndər bəy.
Çox kitab yazmış olan çoxlu yazar var, amma Bir kitab ilə tapıb ad-sanı İsgəndər bəy.
İranın tarixinə nəsr ilə "Şahnamə " yazıb Bir də tərif elədi İranı İsgəndər bəy.
Əllərində qələmi tutması məlum məsələ, Həm də tutmuşdu qılınc-qalxam İsgəndər bəy.
Var idi bir neçə tarixçi Həsən Rumlu kimi, Oldu tarixçilərin aslanı İsgəndər bəy.
Qazi Əhməd var idi, vardı Budaq Qəzvini, Yaxşı ki, qoymadı boş meydanı İsgəndər bəy.
Topladı tarixi məktublarını şahlərin, Münşi təkyazdı neçə fərmanı İsgəndər bəy.
53 Tarixe-aləmaraye-Abbasi (İrəc Əfşar nəşri), I kitab, səh. 4, Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|