Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu

yasının həyata keçirilməsi, Cənubi Qafqaz ölkələrində demokra- 
tiyanın  zəif  olması,  demokratik  stnıkturlann  yenicə  təşəkkül 
tapması, peşəkar siyasətçilərin az olması, bu ölkələrin MDB-nin 
üzvü  olması  ilə  izah  edilir.  Ona  görə  də  Qərb  dünyasmın, 
ABŞ-ın, Türkiyənin, İngiltərənin, Avropa Birliyinin bu regionda 
fəaliyyətinin genişləndirilməsi zəruridir (179,79-83).
TRASEKA proqramı üzrə layihələrdən bəhs  edərkən Cənubi 
Qafqazda  və  Mərkəzi  Asiyada  strateji  cəhətdən  möhkəmlən- 
шэуэ  çalışan İran və Türkiyə kimi  qonşu dövlətlərin bu proble- 
min həllindəki  mövqelərinin  öyrənilməsi  də  mühütn  əhəmiyyət 
kəsb  edir.  Bu  prosesdə,  təbii  ki,  ABŞ  hökuməti  Türkiyəyə 
Cənubi  Qafqazda  və  Mərkəzi  Asiyada  türk  xalqlannı  birləşdi- 
гэсэк demokratik, dünyəvi hakimiyyət modelini tətbiq edəcək bir 
qüwə kimi baxır. Vaşinqtondakı Türk araşdumalan İnstitutunun 
direktoru Səbri Sayari  1994-cü ildə nəşr etdirdiyi “Türkiyə Qaf­
qaz  və  Mərkəzi  Asiya”  məqaləsində  yazmışdı:  “İkinci  cahan 
müharibəsi dövründən başlayaraq SSRİ-nin xarici siyasət addım- 
lan  Türkiyənin  təhlükəsizliyi  və  ərazi  bütövlüyü  üçün  təhlükə 
kimi qiymətləndirilmişdir. Ankaranın Mərkəzi Asiyadakı maraq- 
laraıı tarixi əlaqələrlə, türk sahibkarlannın iqtisadi ehtiyaclan ilə 
izah etmək olar. Lakin Türk siyasətçiləri başlanğıcda ciddi səhvə 
yol  verdilər.  Onlar  Bolqanstanda,  Yunanıstanda,  Kiprdə  azlıq 
təşkil edən türklərə münasibət təcrübəsinə əsaslanaraq elə güman 
edirdilər ki,  Mərkəzi Asiyada onlan  avtomatik olaraq ağabəylər
-  böyük  qardaşlar  kimi  qarşılayacaqlar.  Lakin belə  olmadı.  Bu 
halda MDB-nin türkdilli xalqlannın qarşılıqlı əlaqələrində, Tür- 
kiyənin Şərq siyasətində TRASEKA son dərəcə mühüm vasitəyə 
çevrildi  və  Türkiyə  hökuməti  bu  proqramın  fəal  iştirakçısına 
çevrildi” (84,219).
Iranın  mövqeyinə  gəldikdə  isə  o,  TRASEKA  dəhlizinin  öz 
ərazisindən keçməsini vacib sayır və hesab edir ki, Astara, Ənzəli, 
Nouşəhr, Əmirabad limanlaxı bu baxımdan çox əlverişlidir.  Ölkə- 
nin  avtomobil  yollan  Şimaldan  Cənuba,  Şərqdən  Qərbə  və  əks 
istiqamətlərdə  yük  daşımalan  üçün  dünya  standartlarma  cavab 
verir (126,  1998, №4, s.20).

---

“Tarixi  İpək  yolu”nun  bərpasının  siyasi  şərtləri  beynəlxalq 
siyasi  amillərlə  yanaşı,  dövlət müstəqilliyi  əldə  etmiş  gənc  res- 
publikalann, о cümlədən ölkəmizin regional və beynəlxalq siyasi 
mövqelərinin möhkəmlənməsinə yönəlmiş milli maraqlan ilə də 
six  bağlı  olmuşdur.  “Yeni  İpək  yolu”nun  yaradılmasında Azər- 
baycan respublikasmm siyasi qazancı aşağıdakı amillərlə bağlıdır:
-  “Yeni İpək yolu”nun çəkilməsi Cənubi Qafqaz regionunda 
Azərbaycanın geosiyasi və geostrateji əhəmiyyətini daha da artınr;
-   Azərbaycanm  GUAM,  Qara  Dəniz  iqtisadi  Əməkdaşlıq 
Təşkilatı  kimi  regional  qurumlarda  fəaliyyəti  daha  məhsuldar 
olur;
-  Həyata keçirilən “İnogeyt”, “TRASEKA”, “Qars-Ahalkalaki- 
Tbilisi-Bakı” kimi  layihələr Azərbaycanm,  Gürcüstan, Ukrayna, 
Moldova və Türkiyə  ilə  əməkdaşlığını  strateji tərəfdaşlıq  səviy- 
yəsinə yüksəldir;
-  Azərbaycan Qərblə Şərqi birləşdirən siyasi körpüyə, başlıca 
tranzit mərkəzinə çevrilir;
-  Eneıji və nəqliyyat dəhlizbri vasitəsilə dünyanın güc mər- 
kəzbrinin  iqtisadi  maraqlannın  reallaşdmlması,  öz  növbəsində 
onların Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün 
tanınması,  Xəzərin  statusu  kimi  məsələlərdə  siyasi  dəstək  gös- 
tərməbrinə səbəb olur;
-   ABŞ  Konqresinin  1992-ci  ildə  qəbul  etdiyi  “Azadlığı 
müdafiə  aktının”  Azərbaycana  dövlət  yardımını  qadağan  edən 
907 saylı düzəlişinin fəaliyyəti dayandınlır;
-  Eneıji və nəqliyyat layihələrindən əldə edilən gəlirlər ölkə- 
mizin  iqtisadi  qüdrətinin  gücbnməsinə,  bu  da,  öz  növbəsində, 
dünyanın  48  ölkəsində  Azərbaycan  diasponmun  fəaliyyətini 
genişləndirməyə imkanlar yaradır;
-  Azərbaycanın qoşulduğu qlobal layihələr onun demokratik 
imicinin  yüksəlməsinə,  BMT,  ATƏT,  Avropa  Şurası  kimi 
nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlarda mövqeyinin gücbnməsinə imkan 
verir;
-  Azərbaycan Avropanın yeni qonşuluq siyasətinə qoşularaq, 
bu  qitənin  eneıji  təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsində  strateji 
əhəmiyyətli ölkəyə çevrilir.

---

Azərbaycan  “İpək  yolu”nun  bərpasında  fəal  iştirak  etməklə 
eyni zamanda bir çox beynəlxalq konvensiya və sazişlərə qoşul- 
muşdur. Bu da respublikamızda demokratiyanm inkişaf etdirilməsi 
üçün  çox  böyük  əhəmiyyətə  malik  olmuşdur.  Bu  baxımdan 
respublikamızın  nəqliyyat  qurumlarının  bu  sahədəki  fəaliyyəti 
diqqətəlayiq olmuşdur. Azərbaycan dəniz nəqliyyatı  1995-ci ildə 
Beynəlxalq dəniz təşkilatı İMO-ya üzv olmuş (111), 2002-ci ilə- 
dək olan müddət ərzində dənizçilik sahəsində 6 beynəlxalq kon- 
vensiyaya qoşulmuşdur. Bunlar aşağıdakılardır:
1.  Gəmilərlə  yük  daşınmasına  dair  1966-cı  il  5  aprel  tarixli 
konvensiya;
2. Gəmilərin dənizdə toqquşmasınm xəbərdar edilməsinə dair 
beynəlxalq  qayda  haqqında  1972-ci  il  20  sentyabr  taıixli  kon­
vensiya;
3. Dənizdə ətraf mühitin mühafizəsinə dair 29 dekabr 1972-ci 
il tarixli konvensiya;
4. Dənizdə insan həyatınm mühafizəsinə dair 1 noyabr 1974-cü 
il tarixli konvensiya;
5.  Dənizçi  kadrlann  hazırlanması,  onlara  diplom  verilməsi 
və xidmət növbəsinin çəkilməsinə dair 1  dekabr 1978-ci il tarixli 
konvensiya;
6.  Gəmilərin tonnajının ölçülməsinə  dair 22  aprel  1997-ci  il 
tarixli konvensiya (114).
‘İpək  yolu”nun  bərpası  nəqliyyatın  digər  sahələrini  də  öz 
işini  beynəlxalq  tələblər  baxımından  qurulmasına  şərait  yarat- 
mışdır.  Avtomobil  nəqliyyatı  sahəsində  respublikaya  gələn  və 
respublikadan çıxan xarici nəqliyyat vasitələrinə beynəlxalq avto­
mobil  daşımalannı tənzimləyən,  idarə  sistemini tətbiq edən Baş 
Nəqliyyat müfəttişliyi yaradılmış, Avropa və Asiyanm 20 dövləti 
ilə  ‘İcazə  sisteminin tətbiqi”  barədə  razılıq  əldə  edilmişdir.  Bu 
sistemin  tətbiqindən  avtomobil  nəqliyyatı  13  628  min  dollar 
məbləğində  gəlir götürmüş,  onun xeyli hissəsi  dövlət büdcəsinə 
keçirilmişdir (126,  1999, №1, s.44).
1998-ci ilin  avqustunda Azəravtoyol  Dövlət Nəqliyyat Kon- 
semi  respublika  hökumətinin  köməyi  ilə  Nəqliyyat  Nazirləri 
Avropa Konfransmın (NNAK) tam səlahiyyətli üzvlüyünə qəbul

---