can ərazilərinin qəsdən yandınlması nəticəsində 63,5 min hektar
torpaq sahəsi yararsız vəziyyətə düşmüş, 66 adda bitki növü,
о cümlədən Azərbaycanın “Qırmızı kitabı”na daxil olan bitkilər
məhv edilmiş, respublikaya dəyən maddi ziyanın həcmi 159, 5 mln
manat təşkil etmişdir (23,14.02.2007). Belə yanğınlar АгэгЬау-
can və erməni qoşunlannın təmas xəttinə yaxın ərazilərdə 2007
və 2008-ci ilin avqust aylannda da törədilmişdir.
Bundan başqa, hər il Xəzər dənizinə 520-530 mln kub metr
çirkab suyu axıdılır ki, bunun 500 mln kub metri Ermənistanın
və Gürcüstanın Araz və Kür çaylanna axıtdıqlan çirkabın payına
düşür (25). Həmçinin işğal olunmuş ərazilərdə Ermənistan AES-in
radioaktiv tullantılannın təxminən 25-30
%
həcmində olan hissə-
sinin basdınlması təhlükəsi də özünü göstərir (25). Ermənistanın
bu alçaq, qeyri-insani hərəkətləri işğal olunmuş ərazilərimizdə
landşaftın, flora və faunanın, su hövzəbrinin, atmosferin çirk-
lənməsi ilə nəticələnmiş və Azərbaycanın ekoloji vəziyyətinə çox
ağır təsir göstərmişdir. Hesablamalara görə müəyyən edilmişdir
ki, işğal olunmuş torpaqlanmızda təkcə meşə örtüyünün bərpası
üçün 13,6 mln dollar həcmində vəsait lazımdır. Ermənistanın
respublikamıza təcavüzü nəticəsində ölkəmizə dəyən ekoloji
ziyanın ümumi məbləği isə 4 067,0 mln dollar təşkil edir (25).
Respublika ərazisində ekoloji vəziyyətin ağırlaşmasına yerli
istehsal müəssisəbrinin də böyük təsiri vardır. Belə ki, Bakı
şəhər Kanalizasiya idarəsinin hələ 1993-cü il məlumatına görə
о zamankı sənaye obyektlərindən Bakı buxtasına 2 min ton neft
məhsullan, 225 min ton quru çöküntü, 35 min ton sulfat, 56 min
ton xlorid, 5 ton fenol, 88 ton dəmir və digər çirkləndirici mad-
dələr axıdılmışdır (21,71). Xəzər Dəniz Elmi-Tədqiqat Layihə
İnstitutunun apardığı axtanş tədqiqat işləri nəticəsində müəyyən
olunmuşdur ki, ümumiyyətlə, XX əsrin son on ilində Bakı bux-
tasında 16-20 sm arasmda çökmə təbəqə əmələ gəlmişdir (21, s.71).
Son illərdə Xəzər dənizində ekoloji vəziyyətin pisləşməsinin
doğurduğu problemlər bütün Xəzəryanı dövbtbri narahat etməyə
başlamışdır. Bununla əlaqədar 1999-cu ilin əwəlbrində Xəzər
dənizi üzrə beynəlxalq ekoloji proqramı həyata keçirmək üçün
Bakı şəhərində “Xəzər Ekoloji Mərkəzi” yaradılmış və fəaliy-
yətə başlamışdır (29,331). 2003-cü il iyunun 26-27-də Bakıda
keçirilmiş “Eneıji, Ekologiya, Iqtisadiyyat” adlı beynəlxalq kon-
fransda qeyd olunmuşdur ki, “insannın ətraf mühitə mənfi təsir-
ləri yer üzündə qlobal istiləşməyə, iqlim dəyişmələrinə, meşə
massivlərinin yox olmasına, təbiətin nadir incilərinin kökünün
kəsilməsinə səbəb olmuşdur. Sənaye və bələdiyyə tullantılannın
atılmasının davam etməsi, irimiqyaslı neft-qaz layihələrinin
həyata keçirilməsi, Xəzər hövzəsində ekoloji vəziyyətin kəskin-
ləşməsinə səbəb olmuşdur” (241, 2003, №2, s.19). Bununla əla-
qədar olaraq konfransda Xəzər regionunda ətraf mühitin mühafi-
zəsini gücləndirmək məqsədilə xüsusi qətnamə qəbul olunmuş,
ekoloji tarazlığın qorunması sahəsində aşağıdakı vəzifələr qar-
şıya qoyulmuşdur:
1) Neft-qaz sektorunun ətraf mühitə təsirinin qarşısının alm-
masına yönəldilmiş tədqiqat işlərinin sürətləndirilməsi;
2) Beynəlxalq maliyyə qurumlannm - Dünya Bankının,
Avropa Yenidənqurma və Inkişaf Bankınm diqqətini ətraf mühitlə
bağlı tədqiqat işlərinin maliyyələşdirilməsinə cəlb edilməsi;
3) Təcili olaraq Beynəlxalq Ekologiya Akademiyası ilə birgə
Azərbaycan, Rusiya, Qazaxistan, Türkmənistana və Iran mütə-
xəssislərinin iştirakı ilə Xəzərin ekologiyası üzrə ətraf mühitin
mühafizəsi ilə əlaqədar monitorinqin genişləndirilməsi, kompyu
ter biliklərinin hazırlanması işinə başlanılması;
4) Beynəlxalq Ekologiya Akademiyası tərəfindən elmi-texniki
proqramlann hazırlanması və maliyyə yardımlarmm göstərilməsi
üçün neft şirkəti və digər təşkilatlarla razılaşdınlması;
5) Toksiki tullantılann atılmasının qarşısının alınması üçün
təmizləyici qurğulann tətbiq edilməsi;
6) Sənaye və məişətdə işlədilən sulann təkrar təmizlənməsi
texnologiyasmın tətbiq edilməsi;
7) Yerin təkinin və axar sulann neft məhsullan ilə çirklənmə-
sinin qarşısını almağa yönəldilmiş layihələrin hazırlanması və
həyata keçirilməsi;
8) Respublikada atmosfer havasının monitorinqi ilə bağlı
keyfiyyətə nəzarət üçün Almaniyamn “DBG” şirkəti ilə işlərə
başlanılması;
9) Beynəlxalq Ekologiya Akademiyası və Yaponiyanın Kobe
Universiteti ilə seysmik fəlakətlərin aradan qaldınlması ilə əla-
qədar layihələrin hazırlanması işinə başlanılması;
10) Geofizika və Mühəndis Geologiyasının vulkan püskürməsi,
zəlzələ, sürüşmələr üzrə proqnozlanndan neft-qaz kəmərlərinin
və digər strateji obyektlərin təlılükəsizliyinin təmin edilməsi üçün
istifadə edilməsi;
11) Ekoloji layihələrin həyata keçirilməsinin hüquqi-normativ
bazasının hazırlanmasına kömək göstərilməsi;
12) Yanacaq energetika kompleksində sahə istehsal monito-
rinqinin təşkil edilməsi, iqlim dəyişmələri üzrə BMT-nin Kioto
çərçivə protokolu üzrə investorlann cəlb edilməsi;
13) Yanacaq Enerji Komitəsi, Təbiətdən İstifadə və Ekolo
giya Nazirliyi və Beynəlxalq Ekologiya Akademiyası ilə birgə
məcburi ekoloji sığorta sanədlərinin hazırlanması;
14) Respublikada mövcud və gələcək ekoloji problembrin
həllində yerli alimlərin texnologiya və qurğulanna üstünlük verilməsi;
15) Neft-qaz kəmərbri çəkilərkən sahilbərkitmə işlərinə
xüsusi diqqət verilməsi və ictimaiyyətin məlumatlandırılması
(241, 2003, №2, s. 19-22)
2003-cü ilin noyabnnda Tehranda 5 Xəzəryanı dövbtin rəsmi
nümayəndələri arasında “Xəzər dənizinin dənizətrafı mühitinin
mühafizəsi haqqında” çərçivə sazişi imzalanmış, 2006-cı ilin
aprelində isə bu mühüm sənəd Milli Məclis tərəfindən ratifika-
siya edilmişdir (180, 6.04.2006). Dövlət səviyyəsində ətraf mühitin
yaxşılaşdınlması istiqamətində tədbirbrdə də Хэгэг dənizinin
ekoloji problembrinin həll edilməsi daim diqqət mərkəzində
olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, 2006-cı il sentyabnn 28-də ölkə baş-
çısı İlham Əliyevin “Azərbaycan Respublikasmda ekoloji vəziy-
yətin yaxşılaşdmlmasına dair 2006-2010-cu illər üçün kompleks
tədbirlər planının təsdiq edilməsi haqqında” imzaladığı sərən-
camda Xəzər dənizində ekoloji tarazlığın qorunması məsəbsinə
xüsusi yer verilmişdir (23, 8.XI.2006).
Bebliklə, Azərbaycanın nefit strategiyasmı reallaşduması,
“Tarixi İpək yolu”nun Ьэфаз
1
ətraf mühitin mühafizəsi məsə-
ləsini əsas problem kimi qarşıya qoymuş, kompleks tədbirbrin
reallaşdınlmasım həyati zərurətə çevirmişdir. Bu baxımdan res-
Yüklə Dostları ilə paylaş: |