(191, 56).Qloballaşma inkişaf etmiş ölkələrin 81 faizini əhatə
edir. Yüksək həyat səviyyəli Şimal ölkələri - ABŞ, Böyük Bri-
taniya, Almaniya, Kanada dünya miqyasında kapital qoyuluşunda
öndə gedirlər (191,71).
Qloballaşma dövlət qüwələri tərəfindən deyil, bazarla müəy-
уэп edilən proses olduğuna görə arzu edilən kapitalı cəlb etmək
üçün hər bir dövlət öz iqtisadiyyatını ən müasir texnologiyalann
tətbiqi üçün uyğunlaşdırmalı, özəlləşmə həyata keçirməli, ölkəni
investisiyalar və əmtəə axınlan üçün açıq elan etməli, sabit valy-
uta dövriyyəsinə meydan verməlidir. Indi planetimiz yeni bir
eranın başlanğıcındadır, imperiyalan iqtisadi nüfuz dairələri
əvəz edir, dünyada gedən proseslərin mərkəzində vahid iqtisadi
məkan ideyası dayanır. Bu baxımdan dünya ölkələri, xüsusilə
apancı dövlətlər tərəfindən dəstəklənən “Qədim İpək yolu”nun
bərpasının reallaşdınlması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. “Böyük
İpək yolu” coğrafi baxımdan Şərqlə Qərb arasında körpü
yaradılmasına, region ölkələrinin iqtisadi tərəqqisinə, dünya
birliyi ilə əlaqələrin genişləndirilməsinə yönəlmiş iqtisadi,
strateji xarakterli layihədir. Heç kəsə sirr deyildir ki, müasir
dövrdə dünya təcrübəsindən, elmin эп yeni nailiyyətlərindən
istifadə etmədən iqtisadi tərəqqiyə çatmaq mümkün deyildir. Bu
prosesdə həlledici cəhət həmin ölkələrin dünya təsərrüfat siste-
minə inkişaf etmiş ölkələrin yanacaq-xammal bazası kimi deyil,
güclü sənaye potensialına malik ölkələr kimi daxil olmasıdır.
Belə bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır ki, hazırda Avropa ilə
Asiya arasında ticarət dövriyyəsi ildə 2 trilyon dollar təşkil edir
ki, bunun da 200 mlrd dollan nəqliyyat xərclərinin payına düşür
(223, 79). 2011-ci ilin aprelinə olan məlumata görə TRASEKA
proqranuna üzv ölkələr arasında ticarətin həcmi 27 mid dollar,
TRASEKA ölkələri ilə Avropa Birliyi ölkələri arasmda isə
ticarətin həcmi 200 mid dollar təşkil etmişdir (99 b). Belə bir
şəraitdə iqtisadi baxımdan əlverişli olan “Avropa-Qafqaz-Asiya”
nəqliyyat dəhlizinin yaradılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Müasir dövrdə dünya iqtisadiyyatı inkişafının əsas meyillərinin
təhlili sübut edir ki, XXI əsrdə başlıca maliyyə, ticarət, informa-
siya axını “ABŞ-Avropa-Asiya” üçbucağında cəmlənəcək (223,
79) və təbii ki, bu prosesdə ‘İpək yolu” kimi qlobal layihələrin
mühüm rolu vardır.
Nəqliyyat dəhlizinin Ьэфа olumnasımn zəruriliyini tələb edən
mühüm iqtisadi amillərdən biri də iqtisadi inteqrasiya proseslə-
rinin inkişaf etməsi, beynəlxalq э т э к bölgüsünün dərinləşməsi,
dünya ölkələri arasmda əməkdaşlığın yeni daha yüksək mərhələyə
qədəm qoymasıdır. Ölkələrin beynəlxalq э т э к bölgüsündə fəal
iştirak etməsinə səbəb dünya təsərrüfatından təcrid olunmuş halda
yaşamağın mümkün olmamasıdır. Ona görə də bütün ölkələr,
istər yüksək inkişaf etmiş, istərsə də zəif inkişaf etmiş olsunlar,
beynəlxalq э т э к bölgüsündə iştirak edirlər. Bu prosesdə iştirak
etməkdə məqsəd daha çox iqtisadi fayda götürməkdir. О dövlət
daha çox fayda götürür ki, dünya bazanna çıxardığı məhsulun
ölkədə olan maya dəyəri dünya bazannda qərarlaşan qiymətdən
aşağı olsun. Bu isə hər bir ölkədə э т э к məhsuldarlığmm səviy-
yəsindən asılıdır. Həmçinin burada da bazar iqtisadiyyatının
əsasını təşkil edən rəqabət, tələb və təklif qanunlan mühüm rol
oynayır.
Müasir dövrdə bütün dünya ölkələrinin beynəlxalq эт э к böl-
güsündə dünya iqtisadi münasibətlərində bu və ya digər dərəcədə
iştirak etmələri obyektiv zərurətdən irəli gəlir. Yenicə müstəqil-
liyə qədəm qoymuş ölkələrin taleyi beynəlxalq эт э к bölgüsündə
iştirak etməsindən və onun üstünlüklərindən песэ yararlanma-
sından asılıdır. Dünya ölkələri getdikcə daha çox belə bir prin-
sipi əsas götürürlər ki, əgər bu və ya digər məhsul istehsalı baha
başa gəlirsə, ölkəyə lazım olan həmin məhsulları xaricdən ucuz
qiymətə əldə etmək faydalıdır. Bu işdə isə nəqliyyat dəhlizi
xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Beynəbcalq э т э к bölgüsünü şərtləndirən amillərdən biri də
müəyyən məhsul istehsalına görə ölkələrin ixtisaslaşmasıdır. Bu
baxımdan ABŞ-ın taxıl istehsalı, Braziliyamn isə kofe istehsalı
üzrə ixtisaslaşması xarakterikdir (124, s.605). Müasir dövrdə
Özbəkistan öz pambığına, Qazaxıstan və Azərbaycan neftinə,
Türkmənistan isə qazına görə beynəlxalq э т э к bölgüsündə
mühüm yer tutur. Beynəlxalq эт э к bölgüsünün əsasım istehsalm
beynəlxalq miqyasda ixtisaslaşması, beynəlxalq mübadilə təşkil
edir ki, bunun əsasında da ölkələr arasında xarici ticarət geniş-
lənir, qarşılıqlı fayda əldə edilməsi mümkün olur. Beynəlxalq
э т э к bölgüsünün dərinləşməsi və inkişafı hər bir ölkənin təbii
və iqtisadi resurslanndan səmərəli istifadə etməklə ölkələrarası
istehsal əlaqələrin genişləndirilməsini, yük axınlannın sürətlən-
dirilməsini təmin edir. Bu prosesdə də nəqliyyat dəhlizinin
əhəmiyyəti çox böyükdür. Müasir beynəlxalq э т э к bölgüsündən
bəhs edərkən onu da qeyd etmək lazımdır ki, dünyanm inkişaf
etmiş ölkələri ilə inkişaf etməkdə olan ölkələrinin beynəlxalq
э т э к bölgüsündə iştirakının özünəməxsus xüsusiyyətləri var.
Belə ki, birinci qrup ölkələrin payına əhalinin 25 faizi, ümumi
məhsulun 80 faizi düşdüyü halda, ikinci qrup ölkələrin payına
müvafiq olaraq əhalinin 75 faizi, ümumi məhsulun isə 20 faizi
düşür (124, 604).
“İpək yolu”nun bərpasmı şərtləndirən beynəlxalq iqtisadi
amillərdən biri də müstəqillik əldə etmiş postsovet məkanındakı
ölkələrdə xammalın, iş qüwəsinin daha ucuz olması, müasir
texnika və texnologiyalann tətbiqinin zəif olması ilə bağlıdır.
Dünya təcrübəsi sübut edir ki, о ölkələr ki yenicə müstəqillik
əldə etmişlər, dövlətçilik təcrübəsi zəifdir, onlar açıq qapı
siyasəti elan edirlər, xarici kapital da sürətlə həmin ölkələrə axır.
Bu isə həmin ölkələrdə iqtisadi tərəqqiyə təkan verir.
“Qədim Ipək yolu”nun bərpasını tələb edən beynəlxalq iqti
sadi səbəblərdən biri də həmin dəhliz üzərində yerləşən 30-dan
çox ölkənin iqtisadi maraqlannın üst-üstə düşməsi ilə şərtlənir.
Bu, ilk növbədə, dəhlizin iqtisadi və coğrafi baxımdan əlverişli
olması ilə bağlıdır. Belə ki, “Avropa-Qafqaz-Asiya” nəqliyyat
dəhlizi Rusiya Federasiyasından keçən şimal marşrutuna nisbə-
tən 2000 km qısadır və il boyu fasiləsiz fəaliyyət göstərmək
imkanına malikdir (126, 1998, №4, s.75). Avropa Komissiyası
ekspertlərinin fikrincə, “İpək yolu”nun tam bərpasından sonra
bu marşrutla yüklər 2 dəfə tez sürətlə və 30% ucuz mənzil
başma çatdmlması mümkün olacaqdır (126, 1998, №4, s.75).
Belə ki, əgər Özbəkistan öz pambığım Qazaxıstan və Rusiya
vasitəsilə Ukraynaya çatdırarsa, onun hər tonunun daşınması
Yüklə Dostları ilə paylaş: |