12
Кикодзе, Коль, 1996: 257) kimi uzaqda yerləşən obsidian yataqlarından da
istifadə etmişlər. Kültəpə obsidianının böyük hissəsi Göyhasar (50%) və
Sünikdən (28%) gəlmişdir. Digər yataqların obsidianı azdır. Kültəpə
Göyhasar obsidianına görə, indiki Ermənistan abidələri də daxil olmaqla,
Araz vadisində üstün mövqeyə malik olmuşdur. Tədqiqatlar göstərir ki,
Mərənd yaxınlığında yerləşən Kültəpə abidəsində başlıca olaraq Sünik
obsidianından istifadə olunmuşdur (Farhang Khademi et al., 2013: 1964).
Əliköməktəpəsi obsidianının böyük bir qismi (85%) Sünikdən gətirilmişdir
(Бадалян, Кикодзе, Коль, 1996: 259). Urmiya hövzəsində yerləşən yaşayış
yerləri də başlıca olaraq Sünik obsidianından istifadə etmişdir. Tədqiqatçılar
Sünik obsidianının Naxçıvan ərazisindən keçərək İrana, həmçinin Urmiya
hövzəsinə yayıldığını düşünməkdədirlər (Farhang Khademi et al., 2013:
1964). Ehtimal ki, Kültəpə yaşayış yerinin strateji cəhətdən əlverişli mövqedə
olması digər yaşayış yerlərini də obsidianla təmin etməyə imkan vermişdir.
13
II FƏSİL. KÜLTƏPƏDƏ 2014-CÜ İLİN ARXEOLOJİ
ARAŞDIRMALARI
Qədim arxeoloji mədəniyyətlərin yayılmasında çay vadiləri mühüm
əhəmiyyətə malik olmuşdur. Naxçıvançay vadisində son illərdə silsilə
şəklində aşkar edilmiş abidələr də bu fikri təsdiq edir. Bu abidələrdən biri
olan I Kültəpənin tapıntıları sadəcə Azərbaycanın qədim mədəniyyətlərinin
öyrənilməsi ilə məhdudlaşmayıb, Urmiya hövzəsi, Şərqi Anadolu, Cənubi
Qafqazda
yayılmış
qədim
mədəniyyətlərin
yayılma
arealının
müəyyənləşdirilməsində də mühüm rola malikdir. Bu səbəbdəndir ki, abidə
dünya arxeoloqlarının diqqətini cəlb etmiş, onun yenidən tədqiq edilməsinə
başlanmışdır. Bu baxımdan I Kültəpənin öyrənilməsini iki mərhələyə bölmək
olar. 1951-1964-cü illəri əhatə edən [Həbibullayev, 1959] birinci mərhələdə
abidə dünya miqyasında elmə tanıdılmışdırsa, 2013-cü ildən başlayan
(Baxşəliyev və b. 2016: 193) ikinci mərhələdə Azərbaycan-Fransa beynəlxalq
arxeoloji ekspedisiyasının burada apardığı qazıntılar nəticəsində abidənin
tarixi ilə bağlı yeni tapıntılar aşkar edilmiş, yaşayış yerinin tarixi
dəqiqləşdirilmişdir.
2014-cü ildə I Kültəpədə arxeoloji tədqiqatlar davam etdirilmişdir.
Məlum olduğu kimi, bəzi tədqiqatçılar bu abidənin Neolit dövrünə aid
olmasına şübhə ilə baxırdılar. Bu məsələni aydınlaşdırmaq məqsədi ilə I
Kültəpə yaşayış yerində və onun ətrafında araşdırmalar aparılmışdır.
Tədqiqatların nəticəsində Naxçıvanda Son Neolit və Eneolit dövrünə aid yeni
abidələrin olduğu müəyyən edilmişdir. İlk tədqiqat işləri I Kültəpə abidəsində
aparılmışdır. 2013-cü ildə yaşayış yerində aparılan qazıntılar müəyyən uğurla
nəticələnsə də Sovet dövründəki qazıntının dərinliyini müəyyən etmək
mümkün olmamışdır. Odur ki, 2014-cü ildə tədqiqatlar davam etdirilmiş,
abidənin stratiqrafiyasını müəyyən etmək üçün C şurfu (2x5 m) qoyulmuşdur.
Tədqiqat zamanı bu sahədə hələ Sovet dövründən qalma xeyli məişət
tullantılarının olduğu müəyyən edilmişdir. Tədqiqatın gedişində Sovet
dövründəki qazıntıların dərinliyi müəyyənləşdirilmiş, abidənin tarixini
müəyyən etmək üçün karbon nümunələri əldə edilmişdir. Tədqiqat zamanı
Son Neolit dövrünə aid maddi mədəniyyət nümunələri əldə edilmişdir.
Aparılan araşdırmalar zamanı O.H.Həbibullayevin müəyyən etdiyi bəzi
14
səviyyələri müəyyənləşdirmək mümkün olmuşdur ki, bu da abidənin yenidən
tarixləndirilməsi üçün olduqca əhəmiyyətlidir.
2014-cü ildə C sahəsi ilə yanaşı A sahəsində qazıntılar
genişləndirilmişdir (10x10m). Bu sahədə aparılan qazıntılar zamanı Son
Neolit dövrünə aid əmək alətləri, keramika məmulatı və tikinti qalıqları aşkar
edilmişdir. Divar qalıqlarının bəzisi düz, bəzisi oval planlıdır. Araşdırma
zamanı döşəmə qalıqları, onun üzərində toplanmış keramikaya təsadüf
edilmişdir. Divarlar güclü eroziyaya uğradığından yaşayış binalarının planını
müəyyənləşdirmək mümkün olmamışdır. Lakin döşəmələrin altında bir neçə
skelet qalığı aşkar olunmuşdur. Skeletlər bükülü vəziyyətdə dəfn edilmiş və
çox pis saxlanmışdı.
2014-cü ildə qazıntılar B sahəsində (5x5 m) də davam etdirilmişdir.
Sahədə tədqiqatların 2 m dərinliyə çatmasına baxmayaraq müasir dövrə aid
məişət qalıqları aşkar olunmaqda idi. Lakin sahənin şimal-şərq hissəsində
sağlam təbəqənin olduğu müəyyən edilmişdi. Bu hissədə aparılan qazıntılar
zamanı Son Neolit dövrünə aid tikinti qalıqları, əmək alətləri və keramika
məmulatı aşkar olunmuşdur. Qazıntı 1,8 m dərinliyə çatdıqda divar qalığına
rast gəlindi. Divarın eni 50 sm idi. Divarın şimal tərəfində 1,5x1,5 m sahədə
döşəmə qalıqları, döşəmənin üzərində keramika parçaları aşkar olundu.
Tədqiqat zamanı kiçik bir hissəsi saxlanılan divar qalığının dairəvi formada
olduğu müəyyənləşdirildi. Lakin bu divar tamamilə erroziyaya uğrayaraq
dağılmışdı. Dairəvi formalı evin içərisindən obsidiandan hazırlanmış əmək
alətləri aşkar olundu.
İkinci divar qalığı qazıntı sahəsinin cənub hissəsində aşkar olundu. Bu
divar düz planlı idi. Divarın saxlanmış hissəsinin qalınlığı 10 sm, eni 0, 4 m,
uzunluğu 1, 8 m idi. Onun içəri tərəfində iki ədəd dördkünc formalı çıxıntı
var idi. Divarın ətrafında aparılan təmizləmə işləri zamanı əmək alətlərinin
parçaları və bir bəzək əşyası aşkar olunmuşdur.
Qazıntı zamanı müəyyən edildi ki, bu hissə təpənin ətəyi olduğundan
sonrakı dövrlərdəki məskunlaşma zamanı təbəqə bu hissədə qarışmışdır.
Sahənin kiçik olması isə məişət təsərrüfat komplekslərini müəyyənləşdirməyə
çətinlik törədirdi. Odur ki, mədəni təbəqənin sağlam olduğu hissədə yeni
qazıntı sahəsi qoymaq qərarlaşdırıldı. Yeni qazıntı sahəsi D kodu ilə
işarələndi.
D sahəsində tədqiqatlar 6x10 m ərazidə davam etdirildi və Son Neolit
dövrünə aid yaşayış binalarının qalıqları əldə edildi (Şəkil 3). Araşdırmalar
Dostları ilə paylaş: |