Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adına DİLÇİLİK İnstitutu

BABA MƏHƏRRƏMLİ 
 
 
праязыка // Тюркологические исследования. Мос-
ква: “Наука”, 1976, с. 77-93. 
293.
 
Щербак А.М. О способах и исторической глубине 
образования  морфологических  элементов  в  тюрк-
ских  языках  //  Вопросы  языкознания.  Москва: 
“Наука”, 1978, №4, с. 32-47. 
294.
 
Юлдашев А.А. Система словоoбразования и спря-
жение глагола в башкирском языке. Москва: Из-
дательство Академии Наук СССР, 1958, 195 c.   
295.
 
Юнусалиев  Б.М.  Киргизская  лексикология  (Раз-
витие  корневых  слов).  Часть  I.  Фрунзе:  Киргиз-
ское  государственное  учебно-педагогическое  из-
дательство, 1959, 248 с. 
 
İngilis dilində: 
 
296.
 
Bomhard A.R. Lexical Paralells Between PIE and 
Other Languages. Boston: Massachusetts, 1994, 98 p. 
297.
 
Bomhard A.R. A Comprehensive Introduction to Nos-
tratic Comparative Linguistics: With Special Reference 
to Indo-European. Vol.I. Charleston: SC, 2014, 494 p. 
298.
 
Bomhard A.R. The Nostratic Hypothesis in 2014 // 
МОВА  ТА  IСТОРIЯ.  Випуск  359.  Kиïв: 2014  - 
2015, p.15 - 56. 
299.
 
Erdal M. A Grammar of Old Turkic. Leiden: Brill, 
2004, 575 p. 
 
242 

---

TÜRK DİLLƏRİNİN QƏDİM LEKSİKASI 
 
 
 
İnternet səhifələrindən: 
 
300.
 
Богиня Тара у славян // http: //mifologies.ru /index. 
php?catid=99&id=871:2012-01-25-18-42-40&  option 
=com_content&view=article 
301.
 
Бопп,_Франц // https:// ru.wikipedia.org/ wiki/ 
302.
 
Закон _Гримма // https:// ru. wikipedia. org/wiki/ 
303.
 
Кызласов  А.С.  Односложные  корни  и  основы  в 
хакасском  языке  //  http://www.  dissercat.  com/ 
content  /odnoslozhnye-korni-i-osnovy-v-khakasskom-
yazyke 
304.
 
Маадыр-ооловна О.С. Долгие гласные тувинского 
языка: В сравнении с тюркскими языками Южной 
Сибири и монгольскими // http://www.lib.ua-ru.net/ 
diss/ cont /223416.html 
305.
 
Шлейхер,_Август // https: //ru. wikipedia. org/wiki/ 
 
243 

---

BABA MƏHƏRRƏMLİ 
 
 
Baba Muharremli 
 
TÜRK D
İLLERİNİN ESKİ SÖZVARLIĞI 
 
ÖZET 
 
Eserde Türk dillerinde mevcut kelime köklerinin ya-
pısı,  kök  morfemlerinde  izlenilen  morfonolojik  değişim-
lerin  nedenleri  araştırılmıştır.  Zengin  olgulara  dayanarak 
ba
zı  kelimelerin  prototipleri  belirlenmiş,  tarihi  kelime  tip-
lerinin  sınıflandırılması yapılmıştır. Kitapta dünya dilbili-
minde ve Türkolojide kök kelimelerle ilgili yapılan  çalış-
malara da genişçe yer verilmiştir. 
Türk  dillerinde kök kelimelerin 
ilkin yapısı V (ünlü), 
CVC  (ünsüz+ünlü+ünsüz), CV  (ünsüz+ünlü), VC  (ünlü+ 
ünsüz) tiplerine, yani tekhecelilik modeline daya
nıyor. İlkin 
kelime köklerinin oluşumunda ses taklidi faktörünün önemi 
büyük.  Çünkü,  ilkin  kelimelerin  bir  çoğu  ses  taklidi  sonu-
cunda  meydana  çıkmış  bulunuyor.  Bu  durumu  dilin  fono-
semantik  vasfı  da  ispatlıyor.  Diğer  yandan  ilkel  dillerde  
kelimeler değil, sesler hazır şekilde  mevcut olmuştur. 
Türk dillerinde kelime kökleri konusuna evrensel 
yaklaşım gerekli. Çünkü, farklı sistemlere ait dillerde analoji 
kelime köklerinin varlığı, onların köken birliğini ispatlıyor. 
Türk  dillerinin  kök  kelimelerini  köken  bakımından 
ikiye  ayırmak  mümkün:  nostratik  kökler  ve  halis  Türk 
kökleri. Nostratik  kökler tipoloji  yönümden farklı dillerde 
izlenen ortak kelime kökleridir. Halis Türk  kelimeleri ise 
yalnız  Türk dillerinin  yazılı kaynaklarında ve günümüzde 
muhafaza edilen ortak köklerdir. Türk söz kökleri dilin 
 
244 

---

TÜRK DİLLƏRİNİN QƏDİM LEKSİKASI 
 
 
 
amorfluk evresinden bitişken yapıya doğru geçiş sürecinde 
fonosemantik  ayrılmalara,  morfoloji  ve  morfonoloji  deği-
şimlere uğramıştır.  Sözkonusu gelişim sürecinde bazı keli-
me kökleri bağımsızlığını korumuş, diğerleri ise  aseman-
tikleşmiştir. Türk dillerine ait tarihi kök morfemlerin karak-
terik özelliklerinden biri onun senkretik
liği, diğeri ise çok-
çeşitliliğidir.  Araştırmadan  görünen o ki, bir Türk dilinde 
arkaikleşen, taslasan, ölü köke dönüşen söz diğer bir Türk 
dili  ve  ya  ağzında  kendi  bağımsızlığını  korumuştur.  Yani 
bir  Türk  dili  için  eşzamanlılık  bakımından  basit  sayılan 
herhangi bir kelime diğer Türk dili için türemiştir. 
Türk  kelime  köklerinin  gelişiminin  bir  kaç  evreden 
geçtiği kanıtlanmıştır. İlkel tekheceli kökler  bazen bir kaç  
defa taşlaşma, birleşme-erime (fusion) sürecine uğramıştır. 
Sözkonusu sürecin incelenme
si açısından Sümercedeki  dil 
olgularını da   kıyaslamaya  tabi tutmak oldukça önemlidir. 
Türk  kelime  kökünün  oluşum  ve  gelişim  mekaniz-
masının  çizelgesi  günümüz  dilbiliminde  kelimenin  mor-
folojik ve se
sbilimsel  yapısının  nasıl  geliştiğini  yorum-
lamaya ol
anak  sağlıyor.  Türk kökenli sayılan  veya  iddia 
edilen  bazı  tekheceli  fiil  köklerinin  tarihi  nostratik  çağa 
kadar dayanır.  O yüzden  Türk dillerinin söz köklerinin in-
celenmesi 
zamanı  akraba olmayan dillerdeki benzer olgu-
lardan, kelime paralellerinden yarar
lanmak gerek. Çalışma-
lar zamanı geleneksel etimolojiden kaçınarak global etimo-
lojiye dayanmak daha gerçekçi sonuçlar doğurabilir. 
 
Araştırmanın Türk dillerinin çeşitli lehçeleri ile ilgili 
benzer  çalışmalardan  ana  farkı  ve  yeniliği  Türk  kelime 
kökenlerine bir bütün halinde  yanaşmanın olmasıdır. Türk 
kelime kökleri  i
çin karakterik olan çeşitlilik sonradan yeni 
 
245 

---