Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
144 Müəllif bütün hadisələri Qafar və onun ailəsi fonunda təsvir edir və ideyanı bu ailənin timsalında gerçəkliyin tipik və səciyyəvi cəhət- lərini ümumiləşdirməyə çalışır. Bu cəhətdən əsərin qəhrəmanı Qafar Azərbaycan bədii nəsrində olan heç bir obraza bənzəmir, tamamilə ye- ni, orijinal obraz olaraq verilir. Romanın əsas qəhrəmanı Qafar əxlaqi- estetik görüşlərinə görə düz adamdır, həmişə halal zəhmətə qatlaşıb, ədalətlidir, haqqı nahaqqa verməməyə çalışıb. Lakin elə məsələ də bundadır, çünki bu istəyi yerinə yetirmək bəzən heç də adamın özün- dən asılı olmadığı kimi, həm də ona baha başa gəlir. Çünki yaşadığın mühitin buna imkan verməsi lazımdır. Yəni yaşadığın mühit, ətra- fındakı insanları əhatə edən həyat özü bunu doğurmalıdır. Əgər nəzərə alsaq ki, Qafar da insandır və onun zəif tərəfləri var, onda məsələ bir qədər də aydınlaşar. Elə olur ki, Qafar bu həyata, axına qarşı gedə bil- mir, ona qarışaraq itir. Bəzən müqavimət göstərsə də, bu müqavimət stereotipləri sındırmaq üçün bəs etmir. Obrazın bu xüsusiyyəti dövrün ədəbi tənqid tərəfindən də qeyd olunmuşdur. Tənqidçi V.Yusifli yazır: "...Qafar səhvlərini bilə-bilə, dərk edə-edə yaşayır. Qafar çox dözümlü insandır. Bu dözüm və səbr isə onun başına nələr gətirmir. Qafar elə bu dözümlə arvadı Fəridənin dözülməz "fəlsəfəsinə", davranış və rəftar tərzinə uzun müddət müqavimətsiz yaşayır, həmişə belə hesab edir ki, Fəridə bir gün ağıllanacaq, ailənin maddi imkanlarını nəzərə alıb, böyük şeylərin davasını aparmayacaq" [3, s. 156]. Qafar çalışdığı iş yerində (tikinti sahəsi) hər cür əliəyriliyə, bü- rokratizmə, yarıtmazlığa qarşı kəskin mövqedə dayanır, yalnız öz işi ilə məşğul olmur, eyni zamanda cəmiyyəti narahat edən problemlərə öz münasibətini bildirir, lakin bunun da ağrısını həmişə çəkməli olur. Belə münasibət bildirmələrin birində müdiri Yaqubovla aralarındakı dialoq onun xarakterinin mahiyyətini açmaq üçün ən yaxşı detal olur. Yaqubovun ona "– Ə, səni iş icraçısı götürmüşəm, yoxsa xalq nəzarət- çisi?" sualına "– İş icraçısı götürmüsüz, mən də çalışıram ki, vəzifəmi vicdanla, namusla yerinə yetirim", – deyə cavab verir. Yaqubov isə başqa cür düşünürdü: "– Yaxşı, yemini kəsərəm, boğazına qurd düşəndə qanarsan ki, namusla işləmək nə olan şeydir. – Mən çörəyi ömrüm boyu kişi kimi təmiz, halal yemişəm, heç kəsin yanında gözükölgəli olmamışam. Yaqub birdən əlini əlinə vurub güldü. – Ə, sən Don Kixotsan! Canınçün əsl Don Kixotsan! İyirminci əsrin Don Kixotu!.. – Mən belə dolanmaq istəmirəm, Yaqub. Mən belə dolanmağa 145 qırxı keçənəcən öyrənməmişəmsə innən belə xasiyyəti dəyişmək çə- tindir" [4, s. 196-197]. S.Azəri "Dalanda" romanında cəmiyyətin dərdini, sosial bəlasını göstərir. Bu problemlər cəmiyyəti içindən dağıdan problemlərdir. S.Azərinin ədəbi qəhrəmanı da məhz bu problemlərə qarşı çıxır. Lakin o, bu cəmiyyətdə tək deyildir. Anarın "Şəhərin yay günləri" dramının da qəhrəmanı ilə yaxınlıq, doğmalıq təşkil edir. Maraqlıdır ki, cəmiy- yətdə Qafar da Don Kixot kimi qəbul edilir. Hər iki obrazın dövrün, cəmiyyətin xarakterini əks etdirdiyini önə çəkən ədəbiyyatşünas Sabir Bəşirov bu obrazları müqayisə edərək onları eyni mövqedən qiymət- ləndirir: "Qafara Hadı müəllim demişdi ki, sənin alimliyin heç kəsə lazım olmayacaq! Doğrudan, Qiyasın da alimliyi sözün geniş məna- sında heç kimə gərək olmur. Qəhrəmanı nəzərində bir həsir, bir də Məmmədnəsir, Firuzun nəzərində Don Kixot, Dilarənin nəzərində maymaq, əbləh və qotur prinsiplərlə yaşayan adam kimi qiymətlən- dirilir. Don Kixotluq Qiyasın da faciəsidir-düzgün hərəkətlərin səfeh- liklə, nadanlıqla yozulması! Ləyaqətsizliyi həqiqət kimi başa düş- mək!.." [5, s. 194]. Əslində hər iki obrazın xarakter etibarilə bir-birinə uyğun gəl- məsi və eyni mövqedən təsviri Altmışıncıları bir-birinə yaxınlaşdıran xüsusiyyətlərdən olduğu kimi, həm də həyat hadisələrinin, cəmiyyət problemlərinin oxşarlığından irəli gəlirdi. Qafar da bu cəmiyyətdə ya- şayır, ancaq hamı kimi yaşaya bilmədiyindən həyat ona çox ağır gəlir. Qafar özünü işdə necə göstərirsə, evdə, ailədə özünü o cür aparır, arvadının mənəvi zülmünə tab gətirməyə çalışır. Sabir Azəri öz qəhrə- manını birtərəfli, sxematik, təsvirdən çəkinmiş, obrazı bütöv verməyə səy göstərmir, əksinə onu ziddiyyətlər içində çabalayan bir xarakter kimi verməyə çalışır. Bunun üçün onun həyat yoluna da nəzər salır. Məlum olur ki, tikintidə işləməzdən qabaq Qafarın ən böyük arzusu elmi işçi olmaq, namizədlik dissertasiyası müdafiə etmək olsa da, bu arzusuna çata bilmir. Buna səbəb isə mövcud elmi mühitin olmaması- dır. Belə ki, elmi rəhbəri ona kömək edib müəyyən istiqamət ver- məkdənsə, evinin işlərini gördürür, bazarlığa yollayır və bununla da mənliyini təhqir edir. Qafar isə bütün bunlara dözə bilmir və buradan qaçmalı olur. Yazıçı Qafar obrazını sona qədər təmiz və işıqlı göstərir, onu həm öz ailəsində – arvadının mənəvi zülmünə tab gətirə-gətirə, onun deyintilərini eşidə-eşidə, həm də işlədiyi yerdə hər cür haqsızlığa sinə gərə-gərə şəxsiyyətini, ləyaqətini, mənəvi saflığını qoruyan bir xarakter olaraq təsvir edir. Romanın sonuna qədər də yazıçı Qafarı bu iki xətt üzrə inkişaf etdirir. Həm evdə, həm də işdə. İnsan xarakterini Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|