Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu

 
131 
nun  Milli  Ruhun  və  Milli  İdeyanın  azadlığından  keçməsi  zərurətini 
zaman da, çağdaş gerçəklik də bir daha təsdiqləyir" [9, s. 91].  
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Qarayev Y. Ədəbi üfüqlər. Bakı, “Gənclik”, 1985. 
2.
 
Оскоцкий В.Д. Роман и история (Традиции и  новаторство советского 
исторического романа). Mосква, «Xудожественная литература», 1980. 
3.
 
Mehdi H. Əsərləri: 10 cilddə, IX c. Bakı, “Yazıçı”, 1979. 
4.
 
Hüseynzadə  Ə.  "Qızlar  bulağı"  haqqında.  “İnqilab  və  mədəniyyət”,  1935, 
№ 4. 
5.
 
Elçin. Sosrealizm bizə nə verdi? Bakı, “Mütərcim”, 2010. 
6.
 
Qəhrəmanlı N. Ədəbiyyat və əbədiyyət. Bakı, “Nurlan”, 2009. 
7.
 
Hüseynov A. Sənət meyarı. Bakı, “Yazıçı”, 1986. 
8.
 
Qarayev Y. Tarix: yaxından və uzaqdan. Bakı, “Sabah”, 1995. 
9.
 
Qarayev Y. Min ilin sonu... (XXI əsr və Şərq dəyərləri). Bakı, “Elm”, 2002. 
 
Nigar Aslanova 
 
THE PROBLEM OF HISTORICAL MEMORY IN PROSE AND  
ITS SCIENTIFIC AND THEORETICAL COMPREHENSION 
 
Summary 
 
The notion of historical memory is revealed in the article. The standpoints of 
different  literary  critics  as  the  Azerbaijani  and  world  literature  to  the  problem  of 
historical memory are considered. An interest to the above problem in the literature, 
as well as in scientific and theoretical thought is increasingly growing in the years of 
independence.  The  history  of  the  people,  its  ethnography,  and  the  national 
consciousness are provided to the center of  scientific research again.  In this period 
the  sense  of  the  national  consciousness  is  strengthen,  language,  religion,  historical 
memory are increased and mental values are gotten particular importance, the ethnic 
consciousness is being formed and entering a new stage. 
 
Нигяр Асланова 
 
ПРОБЛЕМА ИСТОРИЧЕСКОЙ ПАМЯТИ В ХУДОЖЕСТВЕННОЙ 
ПРОЗЕ И ЕЕ НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКОЕ ОСМЫСЛЕНИЕ 
 
Резюме 
 
В статье раскрывается понятие исторической памяти. Рассматриваются 
точки  зрения  различных  литературоведов  и  критиков  как  азербайджанской, 
так  и  мировой  литературы  на  проблему  исторической  памяти.  В  годы 
независимости в художественной литературе, а также в научно-теоретической 

---

 
132 
мысли интерес к вышеуказанной проблеме все больше растет. История народа, 
его этнография, национальное самосознание заново вводятся в центр научных 
исследований.  В  данный  период  увеличивается  чувство  национального  само-
сознания, язык, религия, историческая память, ментальные ценности приобре-
тают  особое  значение,  этническое  сознание  формируясь  входит  в  новую  ста-
дию. 

---

 
133 
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI 
“ƏDƏBİYYAT MƏCMUƏSİ” 
NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTUNUN 
ELMİ ƏSƏRLƏRİ 
2017, № 1 
 
Səbinə ƏHMƏDOVA 
Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu 
[e-mail]
 
 
HÜSEYN NADİM NAXÇIVANİNİN YARADICILIĞINDA 
HƏZRƏT FATİMƏ (S.Ə) OBRAZI
 
 
Açar  sözlər:  Hüseyn  Nadim,  Fatimeyi-Zəhra,  Həzrət  Məhəmməd,  növhə, 
sinəzən, İslam, İmam Hüseyn, Kərbəla, Əhli-beyt 
Key  words:  Husseyn  Nadim,  Fatimeyi-Zahra,  Hazrat  Mahammad.  novha, 
sinazan, Islam, Imam Husseyn, Karbala, Ahli-beyt 
Ключевые  слова:  Хусейн  Надим,  Хазрет  Фатиме,  Хазрет  Мухаммед, 
новха, синазаны, ислам, имам Гусейн, Кербела, Ахли-бейт
 
 
XIX  əsrin  sonu,  XX  əsrin  əvvəllərində  Naxçıvan  ədəbi  mühiti 
bir çox qüdrətli qələm sahibləri yetirmişdir. Onlardan biri də Hüseyn 
Nadim Naxçıvanidir.  
Hüseyn Nadim klassik üslubda, dini mövzularda daha çox yazan 
şairlərdən  olmuşdur.  “Şairin  ədəbi  irsinin  böyük  bir  qismi  imamları-
mızın başına gələn müsibətlərin təsvirinə həsr olunmuş mərsiyələrdən, 
sinəzənlərdən, qəsidə və növhələrdən ibarətdir” [1, s. 10]. 
Hüseyn  Nadim  İslam  dininə  ürəkdən  bağlı,  imanlı  bir  insan, 
Əhli-beyt  (ə)  aşiqi  olmuşdur.  Onun  yaradıcılığında  Kərbəla  faciəsi 
yanıqlı bir poetik dillə təsvir olunmuşdur. Nadim İmam Hüseynə (ə), 
övladlarına,  Kərbəla  şəhidlərinə  çoxsaylı  növhə  və  sinəzənlər  həsr 
etmişdir.  Onun  dini  lirikasında  eyni  zamanda  Həzrət  Fatiməyə  (s.ə) 
ithaf etdiyi şeirlər də çoxluq təşkil edir. 
“Bəşər  tarixində  elə  parlaq  şəxsiyyətlər  yaşamışlar  ki,  əsrlər 
boyu milyonlarla insanın həyat yollarına işıq saçmış, onlar üçün ilham 
mənbəyi,  insanlıq  nümunəsi  olmuş,  pak  və  təmiz  ürəklərdə  özlərinə 
ədəbi  yer tapmışlar. Belə parlaq şəxsiyyət  sahiblərindən biri də uzun 
illərdən  bəri  nəciblik  və  təmizlik,  ucalıq  və  qutsallıq,  paklıq  və  mö-

---

 
134 
minlik rəmzlərinə çevrilmiş xanımlar xanımı, on dörd məsumdan biri 
Həzrət Fatimeyi-Zəhradır (s.ə) [2, s. 13]. 
Həzrət  Fatimə  İslam  Peyğəmbərlərinin  (s.ə.s)  dördüncü  və  ən 
kiçik qızı olmuşdur. Tahirə, Zəkiyyə, Raziyyə, Bətul və s. kimi adlarla 
da  çağrılıb.  Allah  onu  və  aşiqlərini  cəhənnəm  əzabından  hifz  etmək 
üçün  “Fatimə”  adlandırıb.  Erkən  yaşından  anadan  yetim  qalan  qızcı-
ğaz  Peyğəmbərlik  məqamında  olan  əziz  atasının  çağırışlarına  ətraf-
dakıların  kinayə  ilə  yanaşmaqlarının  şahidi  olub.  Atasına  sədaqət  və 
ana  qayğısı  göstərdiyinə  görə  Ummu  Əbiha  (atasının  anası)  adlandı-
rılıb.  
Peyğəmbərimizin  (s.ə.s)  birinci  xanımı  olan  Xədicədən  doğul-
muş Fatimə (s.ə) IV Ərəb xəlifəsi, şiələrin I imamı, Həzrət Əlinin (ə) 
həyat yoldaşı, İmam Həsən (ə) və İmam Hüseynin (ə) anasıdır.  
İslam  aləmində  Həzrət  Fatimədən  (s.ə)  söhbət  açarkən  “Məsu-
mə”, “Cənnət qadınlarının seyyidəsi” və yaxud “Peyğəmbər qızı” kimi 
ehtiram əlaməti olan epitetlərdən istifadə edirlər. Türk – İslam mədə-
niyyətində  isə  müqəddəs  varlığın  adının  əvvəlinə  “həzrət”,  “xanım”, 
“səlamullahi əleyha” kimi müraciət formalarından istifadə edirlər. 
Heç  şübhəsiz  ki,  insanların  qədr-qiymətləri,  titulları  bərabər 
deyil.  Bəzisi  Allahın  ən  yaxın  mələklərindən  də  üstün,  bəzisi  isə 
Allahın  ən  vəhşi  heyvanlarından  da  aşağı  səviyyədədir.  “Quran  və 
İslamın bizə tanıtdırdığına əsasən, insana dəyər verən elm, inam, təqva 
və  yüksək  insani  fəzilətlərdir.  Bu  meyarlar  əsas  tutularaq,  İslam  qızı 
Fatimətuz-Zəhra (s.ə) Peyğəmbərin (s) dili ilə bizə “dünyanın ən üstün 
qadını” kimi tanıtdırmışdır” [3, s. 32]. 
Hüseyn Nadim növhə və sinəzənlərində bir çox obrazlar canlan-
dırmışdır.  Bu  obrazların  hamısı  real,  təbii  və  dolğun  surətlərdir.  Na-
dim ən çox İmam Hüseynə (ə) növhələr ithaf etsə də, onun anası da bu 
dini-lirik  bədii  nümunələrdə  öz  təcəssümünü  tapmışdır.  Nadimin 
növhələri bəzən Fatimeyi-Zəhranın (s.ə) dilindən təsvir edilir. Şair ana 
fəryadını oxucu və dinləyicilərlə bölüşür.  
“Xanım  Fatimeyi-Zəhra  (s.ə)  dilindən”  –  adlı  növhəsində  oğlu 
üçün  ah-vay  edən  ana  fəryadını  ürəkdağlayan  misralarla,  təşbeh  və 
epitetlərlə yüksək poetik ustalıqla tərənnüm edir:  
 
Oyan, ey sərvəri-dövran, oğul vay,  
Olan gül peykəri al qan, oğul vay.  
 
Tərəhhüm et, oğul, bu dilhəzinə, 
Məni gözyaşlı qoydı əhli-kinə,  

---