Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
175 dəyərləndirilir. Təkcə bu şeir yox, Fikrət Qocanın başqa nəsildaş- larının – Məmməd Arazın, Xəlil Rza Ulutürkün, Əli Kərimin, Nəri- man Həsənzadənin və başqalarının bu mövzudakı şeirləri də bizim yanaşmamızı əsaslandırır. Burada Məmməd Arazın “Məndən ötdü qardaşıma dəydi” adlı məşhur poetik ittihamnaməsini xatırlamaq kifa- yətdir. Gənc Fikrət Qocanın estetik axtarışlarının və yeniliklərinin zir- vəsini onun ömrünün və yaradıcılığının erkən çağlarında qələmə aldığı “Salam, Allah” şeiri təşkil edir. Bu şeirin ifadə tərzi və üslubu oxucunu bəlkə də müəyyən dərəcədə çaşdıra bilər. Çünki müəllif öz şeirini Allaha mədhiyyə kimi yazmağı qarşısına məqsəd qoymayıb. Əlbəttə, bu gün Allah barəsində tam sərbəst şəkildə düşünmək və yazmaq imkanına malik olan müasirlərimiz bu şeiri oxuyarkən təəc- cüblənməməlidir. Zira, “Salam, Allah” şeiri Allahsız və ateist cəmiy- yətin hegemonluğu dövründə qələmə alınmışdır. Biz çox vaxt keçmişə bu gündən çıxış edərək yanaşır və qiymət veririk. Əsrlərin sınağından çıxmış böyük həqiqəti unuduruq ki, hər bir hadisəyə və ya sənət əsərinə onun özündən əvvəlki dövrlərə nəzərən nə dərəcədə yeni olmasından çıxış edərək qiymət vermək lazımdır. “Salam, Allah” şeirini də məhz bu kontekstdə – 30-50-ci illərin Allah haqqında səs- sizcə düşünməkdən belə xoflanan çoxsaylı lirik qəhrəmanlarının siya- siləşmiş mənəviyyatı fonunda dəyərləndirmək zəruridir. Və şeirdə Sabiranə poetik təhkiyənin xarakterinə də fikir vermək lazımdır: “Eheyy... salam, Allah! Açıram pəncərəmi. Gecə yarıdır, boşdur otaq. Bəri, bax, gəl, söhbət eyləyək, təkətək” [10, s. 27]. Şeir uca və misilsiz Tanrının şərəfinə yazılmış mədhiyyə deyil. O illərdə bu cür şeirin yaranmasını da təsəvvür etmək və gözləmək düzgün olmazdı. Şeirdə Allah haqqında kifayət qədər kəskin və ateistlərin xoşuna gələcək ifadələr mövcuddur: “Deyirlər, sən məni yaratmısan, Adəm şəklində Yer kürəsinə atmısan. Deyirlər, tez yaratmısan Mənim üçün ölümü də. Deməli, məni yaradan kimi məndən qorxmusan. Əlimdəsən, Allah, əlimdə” [10, s. 27]. Bəs bu şeirin məqsədi və bu günümüz üçün dəyəri nədən ibarətdir? Şairin arzusu və istəyi, təbii ki, öz ateist müasirlərinin qəlbini oxşamaq deyildi. Allahla mübahisə şəklində düşünülmüş və yazılmış şeir nəinki dolayısıyla, hətta bilavasitə Allahın varlığını təs- diq edirdi. Çünki lirik “mən” dünyanın Sahibinə, Yaradana etiraz edir- di. Təbii ki, bu qəribə mübahisə və çoxmənalı xitab Allahın varlığını cəmiyyətə təlqin etmək məqsədi daşıyırdı. Şeirin epiloqu müəllifin məhz bu məqsədində son dərəcə ardıcıl və israrlı olduğunu bir daha vurğulayır: “Sən, qatı düşmənimsən, qatı. Xofunla vahiməyə çevirir- 176 sən həyatı. Gəl, vuruşaq, Allah! Bu vuruş bəşərin susuz dodağına su olacaq, su! Vuruşaq ki, çıxsın canımdan, Allah vahiməsi, Allah qor- xusu!” [10, s. 29]. Altmışıncıların Allah barəsində düşüncələrinin tarixini “Salam, Allah” şeirindən başlamaq olar. Onların “Mən burdayam, ilahi” (Vaqif Səmədoğlu) xitabına gedən yolu “Salam, Allah”dan keçir. Beləliklə, yeni poetik epoxanın formalaşması prosesi məşhur və əsas ictimai- fəlsəfi və bədii-estetik kanonlara, dəyərlərə tamamilə təzə yanaşma- lara əsaslanırdı. Yeni ədəbi dövr özündən əvvəlki estetik mərhələnin qanunlarına və həqiqətlərinə bir təftişçi kimi yanaşır və insan, həyat, tarix, dünya haqqında təsəvvürləri yeniləyərək özününküləri yaradırdı. Gənc Fikrət Qocanın yaradıcılığı yeni mədəni epoxanın poetik dəsti- xəttini və simasını müəyyənləşdirən ədəbi hadisələrdən biri kimi gələ- cəkdə də oxucu və ədəbiyyatşünasları düşündürəcəkdir. Poetik gəncliyin erkən yaradıcılığında dekonstruktiv yanaşmaya məruz qalan və hələ o zamanlar da ədəbi ictimaiyyətin diqqətini özünə cəlb edən məsələlərdən biri təkcə cəmiyyətin deyil, ümumən, XX yüzilin əsas problemlərindən birinə – insanın xoşbəxtliyi və səadəti haqqındakı ədəbiyyatda kök salmış ənənəyə münasibət idi. Bu möv- zuda gənc Fikrət Qoca xeyli şeirlər yazıb. Həmin şeirlər, qeyd etmək lazımdır ki, 60-cı illərdə də, sonralar da birmənalı qarşılanmayıb. Ona görə ki, müəllifin məqsədi heç də sovet şairlərinin ictimai və milli xoşbəxtlik haqqındakı qənaətlərini və hökmlərini davam etdirmək olmayıb. Bu şeirlərdə, təbii ki, X.R.Ulutürkə məxsus açıq etiraz və üsyankarlıq da, V.Səmədoğluya məxsus səadətin antonimi – bəxtsiz- liyin və pessimizmin tərənnümü də yoxdur. Amma gənc Fikrət Qoca- nın erkən lirikasında ictimai səadətin təsdiqi və tərənnümünü də gör- mürük, əksinə onun bu tipli şeirlərində X.R.Ulutürk və V.Səmədoğ- luyla dərin və gizli bir həmrəylik duyulmaqdadır. Məsələn, gəlin şairin həmin şeirlərindən birini birlikdə oxuyaq: “Mat qalmışam sənə: xoşbəxtliyini tək qoyub necə yatacaqsan bu gecə? Xoşbəxtlikdən necə ayrılacaqsan, necə? Bəlkə səhər oyananda xoşbəxtliyin itmiş oldu? Səhərəcən təklikdən darıxıb getmiş oldu? Bəlkə... bəlkə... Nə bilim, bir gecədə dünyada o qədər şeylər olub. Axı, necə yata bilərsən, belə xoşbəxtlikdən ayrılıb” [10, s. 89]. Oxuduğumuz lirik mətndə müəllifin “xoşbəxtlik” anlayışına qəribə münasibəti diqqətinizi cəlb edirmi? Şeirdə təsvir olunan insanın xoşbəxtliyi əbədi olmadığını və ya ümumən, o insanın xoşbəxt olması müəyyən şübhə və tərəddüd yaradır. Yəni “xoşbəxt” insan yatıb səhər yuxusundan bədbəxt oyana bilər. Burada insan səadəti anlayışının Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|