Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
163 sevgilimin ətrafında fırlanan pərvanəyəm. Əgər pərvanə yanarsa (əs- lində çıraq, şam yanmalı, pərvanə onun ətrafına dolanmalıdır), çıraq, şam heç vaxt sönməz. Gözlərimiz önündə qəribə, sürrealist rəsmləri xatırladan vizual obraz canlanır. Yanan pərvanələr başına dolandıqları çıraqdan bəlkə də daha parlaqdırlar! Ümumiyyətlə, Vəhidin, onun bəzi müasirlərinin poetik axtarışla- rı ilə XX əsrin ikinci yarısı şairlərimizin obraz, deyim, söz yaradıcılığı axtarışları arasında bir oxşarlıq vardır. Təəssüf ki, son dövrlərdə üzə çıxarıldığından XX əsr şairlərimiz bu nümunələrlə tanış ola bilmə- mişlər. Aşiqin psixoloji durumunun təsviri Vəhid təkbeytlərində ən diq- qətəlayiq cəhətlərdəndir. Şair bir mətləsində deyir: Düşmüşəm gözündən sənin, rəngim deyər əhvalımı, Zə`fdən nəqqaş həm müşkil çəkər timsalımı [5, s. 220]. Sevgilisinin gözündən düşmüş aşiq elə zəifləmişdir ki, nəqqaşın- rəssamın onu görüb rəsmini çəkməsi müşkül məsələyə çevrilmişdir. Burada mübaliğə poetik fiqurunun kiçiltmə növündən məharətlə isti- fadə edilmişdir. Bir mətləsində şairin lirik qəhrəmanı yarının onun sözlərinə cavab vermədiyindən inciyir, sonra başa düşür ki, nahaq yerə inci- yibmiş, sevgilisinin heç ağzı yox imiş ki, ona cavab da verə. Mübaliğə ilə deyilmiş ağzın olmaması, onun kiçikliyinə işarədir ki, bu da orta əsrlər poeziyasında, miniatürlərində gözəllik əlaməti hesab olunurdu: Yox dəhanı söz deyə, ondan əbəs mən küsmüşəm, Yar bitəqsirdür, mən böylə heçdən küsmüşəm [5, s. 177]. Vəhid şeirlərində mücərrəd anlayışlarla konkret anlayışları bir araya gətirərək orijinal poetik obrazlar yaradır: Bir nəfəs qafil degil məşuqə halimdən ki, bən Natəvanlıqdan degil mümkün ki, yadından gedim [5, s. 182]. Məşuqə hər an, hər nəfəs aşiqin halından xəbərdardır. Çünki aşi- qin zəiflikdən sevgilisinin yadından, xatirindən çıxıb getməyə halı yoxdur. Bir beyt, mətlə bütövlükdə bir istiarə olmuşdur. Klassik ədəbiyyatda gözəlin qara saçları gecəyə bənzədilir. Bu obrazı Vəhid orijinal bir şəkildə işlətmişdir: 164 Halım görübən olmadı kutəh şəbi-hicran, Rəhm eyləmədi heç mənə bu saçı kəsilmiş [5, s. 16]. Ayrılıq gecəsi aşiqin halını görüb insafa gəlmədi, qısalmadı. İkinci misrada müəllif birdən-birə “bu saçı kəsilmiş mənə heç rəhm etmədi” deyərək oxucunu çaşqın vəziyyətə salır. Ayırd etmək olmur ki, “saçı kəsilmiş” gecəyə, yoxsa gözələ aiddir. Fikrimizcə, fikrin belə “iki- başlı” deyilməsi müəllifin şeirini daha təsirli edən ədəbi priyomudur. Vəhid baharın gəlişinə aşağıdakı mətlələrini həsr etmişdir: Gəldi yaz, qızdı hava, dündən gərəkdir gül çıxa, Çünki dündən çıxdı gülü səngdən gərək bülbül çıxa [5, s. 199]. Novbahar olduvü divanəligim başlandı, Könlümün şişəsi ətfalı görüb daşlandı [5, s. 221]. İkinci şeirdə baharın gəlişi ilə aşiqin divanəliyinin yenidən baş- lanmasından danışılır. Klassik poeziyada divanə aşiqin, Məcnunun uşaqlar tərəfindən daşlanması barədə çox yazılıb. Vəhidin lirik qəh- rəmanı isə elə kövrəkdir ki, onun könül şüşəsi uşaqları gördükdə qəribsəyir, “daşlanır”. Şair fələkdən, dərdə əlac ummağın mənasızlığı barədə yazır: Umma gərdundan əlaci-zə`fi-tale, ey məriz, Çünki bu gög kağız içrə bu dəvayi-xas imiş [5, s. 166]. Yəni ey xəstə, taleyin zəifliyinə, bədliyinə, görə gərdundan, fələkdən əlac istəmə, çünki sənin xəstəliyin bu göy kağızda yazılan ən məxsusi dəvadır, nüsxədir. Xəstəliyinin dəvası elə bu xəstəlikdir. Klassik ədəbiyyatda geniş yayılmış mətləbdir ki, aşiqin dərdinin əlacı elə dərdin özüdür. Çünki o, məhz bu eşq iztirabları ilə xoşbəxtdir. Şair mavi səmanı xəstəliyin resepti (və ya cadu-pitisi) yazılan göy kağıza bənzətməklə istiarə poetik fiqurundan istifadə etmişdir. Vəhid riyakar din xadimlərini, zahidləri tənqid edən aşağıdakı təkbeytlər yazmışdır: İnzivası nur kimi məşhur edərsə zahidi, Bir quru ağacı da yalqızlığı məşhur edər [5, s. 156]. Əgər zahid tənha bir guşəyə çəkilməklə məşhur olursa, onda tənha ağaclar da məşhur olmalıdır. 165 Bizim şeyxə yəman göz birlə baxma, qədrini bilgil, Əgərçi şeyxdir zahirdə, batində brəhməndir [5, s. 109]. Bizim şeyxə yaman gözlə baxmayın, o, yalnız zahirdə şeyxdir, batində isə brəhməndir. Yəni riyakarlıqda ittiham olunacaq müsəlman şeyxi deyildir. Yəman görməz gözü, əlbəttə, hər kim zahidi görməz, Yəman hərgiz eşitməz kim ki, vaizdən xəbər sormaz [5, s. 164]. Zahidi görməyən pis şey görməz, vaizi eşitməyən pis söz eşit- məz. Klassik ədəbiyyatımızda, o cümlədən XVII əsr şairlərinin özlə- rinə ustad saydıqları Füzuli yaradıcılığında bu cür beytlər kifayət qədərdir. Vəhidin həmişə ayıq-sayıq olmağı, düşmənə fürsət verməməyi məsləhət görən belə bir hikmətamiz-didaktik məzmunlu mətləsi vardır: Mərd əldən fürsətin, əlbəttə, verməz düşmənə, Tiğ tək ağzı olan arxa çevirməz düşmənə [5, s. 194]. İctimai məzmunlu təkbeytində şair zəmanədən, özlərinə qarşı münasibətdən narazı olan cəmiyyətin kamal sahibi, ziyalı təbəqəsinin adından belə yazır: Afəti çoxdur kəmalın, etmə təhsili-kəmal, Bal arısı tək evi olmaz ki, viran olmaya [5, s. 194]. Kamalın, elmin, savadın insana ziyanı çoxdur, ağıl-kamal qa- zanmağa çalışma. Hamı üçün xeyirli işlə məşğul olan arının evi-pətəyi dəlik-dəlik olduğu kimi, kamallı adamın da evi viranəyə bənzər. XVII əsr Azərbaycan şairi Şərəfəddin Mirzə Məhəmməd Məc- zub Təbrizinin (?-1682) divanının Leyden Universiteti Kitabxanasında və Qahirə Milli Kitabxanasında saxlanan əlyazma nüsxəsi əsasında onun ana dili irsi barədə fikir yürütmək mümkündür. Onun divanının Leyden nüsxəsinə 15 dini qəsidə, 95 qəzəl və qəsidə, 1 tərcibənd, 50 rübai ilə bərabər 30 təkbeyt daxildir. Misraları qafiyələnən bu tək- beytlər mətlədir. Şeirlərin başlığında da “Mətale” (“Mətlələr”) yazıl- mışdır. Bu təkbeytlərdə şairin dünyagörüşü, şairlik məharəti özünün tam ifadəsini tapmışdır. Ümumiyyətlə, Məczub şeirlərini oxuyarkən ilkin nəzəri cəlb edən cəhət şairin həmin dövrdə Səfəvilər dövlətində gedən kəskin ideoloji mübarizədə rəsmi dövlət orqanlarının, barışmaz Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|