Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
177 nisbiliyi və ya müvəqqətiliyi də ifadə olunub. Amma daha çox diqqəti çəkən xoşbəxtliyin yalanlığı, saxtalığı və ya yoxluğudur. Bu həqiqəti gənc Fikrət Qoca son dərəcə məharətlə ifadə edib. Poetik həqiqətlərin bu cür sətiraltı mənalar və son dərəcə incə işarələr vasitəsi ilə əks etdirilməsi təcrübəsinə XX əsr poeziyasında bir sıra ustad sənətkar- ların, o cümlədən M.Ə.Sabirin, S.Vurğunun, R.Rzanın, Ə.Kərimin və təbii ki, F.Qocanın poeziyasında rast gəlirik. Həqiqət və azadlıq bütün zamanlarda bədii təfəkkürün diqqət mərkəzində dayanan ictimai-estetik anlayışlardır. Yaradıcı insanın simasını, şərəf və ləyaqətini təyin edən bu mənəvi keyfiyyətlər heç vaxt öz aktuallığını itirməyib. Öz dövrü həqiqətlərinə sədaqət sənət- karın mənəviyyatı və tarix qarşısındakı məsuliyyətini həmişə açıq- aydın nümayiş etdirib. Söz sənətinin azadlığa münasibəti də ilk öncə həqiqətə necə və nə dərəcədə sayqı ilə yanaşmaqdan asılı olub. Öz dövrünün həqiqətlərinə arxa çevirən ədəbiyyatın azadlıq barəsindəki dəyərləndirmələri də saxta olmağa məhkumdur. Altmışıncıların öz poetik həqiqətlərini yaratmaqla bağlı estetik axtarışları onların azadlıq ünvanına yönəlmiş mənəvi-əxlaqi hökmləri ilə daha da dolğunlaşırdı. Gənc Fikrət Qocanın həqiqət və azadlıq haqqında bir neçə şeiri var. Bu şeirləri yeni poetik epoxanın varlığını və mahiyyətini səciyyə- ləndirən bədii əsərlər hesab etmək olar. Həm də bu şeirlər ümumilikdə altmışıncıların mənəvi-estetik qənaətləri ilə çox yaxın və həmahəng- dir. Gənc şairin “Həqiqət” (1963) şeirində yuxarıda söylədiklərimizin inikasını görürük. “Günəş böyük həqiqətdir, Ondan incimək olmayır. Təriflənmək ləyaqətdir, Bəyənməmək qəbahətdir özgə söz demək olmayır” [10, s. 273]. Müəllif öz dövrünün böyük həqiqətindən söz açır, onu günəş adlandırır. Amma bu şeiri günəşin tərifinə və təhlilinə həsr olunmuş bir əsər kimi dəyərləndirmək düzgün olmazdı. Əksinə, “Həqiqət” yazıldığı dövrün günəş kimi böyük həqiqəti haqqındakı şeirdir. Yəni yarandığı zamanın ən böyük həqiqətinə poetik münasi- bəti əks etdirir bu şeir. O dövrün ən böyük həqiqəti və ya həqiqətlərini isə biz öz təsəvvürümüzdə canlandırmalıyıq. Şeirin pafosunu və məq- sədini doğru-düzgün dərk etmək üçün həmin həqiqətləri fikrimizdə bütövləşdirərək aşağıdakı misraları oxuyanda biz şeirin və şairin həqiqətə baxışını anlayırıq: “Günəş böyük həqiqətdir, Böyük olmaq böyük dərddir, – O hər yanda olsun gərək, O hər yana çatsın gərək...” [10, s. 273] Mətnin həqiqətə yanaşmasını və münasibətini yuxarıdakı misralar daha aydın və sərrast ifadə edir. O, yəni həqiqət hər yerdə ola bilmir, hər yana çata bilmir. Həqiqətin azlığını və bir çox hallarda isə yoxluğunu şair son dərəcə məharətlə, günəş obrazının təbii və coğrafi 178 imkanlarından istifadə edərək söyləməyə nail olub. Şeirin son mis- raları da müəllifin həqiqətlə bağlı narahatlığını və nigarançılığını, hə- qiqətsizliklərin dəhşətini vurğulayır: “Günəş böyük həqiqətdir, Ondan incimək olmayır. Beləsinin verdiyi ziyan böyük dərddir heç kəsə demək olmayır” [10, s. 273]. Amma gördüyünüz kimi, kiməsə söylə- mək nə qədər çətin və təhlükəli olsa da, gənc müəllif “Günəş kimi böyük həqiqətlərin” verdiyi “böyük ziyan” barəsində öz oxucusuna məlumat verməyə cəsarət etmişdi. Azadlıq haqqındakı şeirlərində də gənc şairin poetik məharəti və cəsarəti heyrətamizdir. Bu şeirlər yenicə formalaşmaqda olan Fikrət Qoca üslubunun nadir və təkrarsız təzahürləridir. Hətta həssas oxucu da indicə nəzərdən keçirəcəyimiz poetik nümunələri dəfələrlə oxu- yarkən qəribə bir heyranlıq və təəccüb duyğusundan ayrıla bilmir; Gənc müəllif bu cür poetik nəticələrə axı necə nail ola bilib? “Azad insanıq” (1964) şeirinin ifadə tərzi çox qəribədir: “Çiynimdə ulduzlu səma, İslanmış səkilərdə Rəngarəng reklamların əksini Geyirəm ayaq- larıma. Bürkülü günlərdə sərin Ağac kölgəsində sərinləyirəm, elə bil çimirəm” [10, s. 5]. Bu sətirlərdə insan azadlığının xüsusi bir əlaməti və ya cəhəti, azadlığın rəmzi olan bir nişan yoxdur. Lirik “mən” özünün adi, hərgünkü həyatından, hərəkətindən, gəzintisindən bəhs edir. İnsan azadlığının özünəməxsus bir təzahürünü və ya görüntüsünü görmək məqsədilə yenə şeirə nəzər salırıq: “Soyuqlu gecələrdən inci- mirəm Bürünürəm gümüşü Ay işığına Səhərəcən tamaşa eləyirəm Yerlə göyün barışığına. Gecələyirəm Ya dörd divar arasında, Ya da elə-belə, dünyada” [10, s. 5]. Biz bu misralarda da insan azadlığının görünən və görünməyən hansısa bir əlamətini müşahidə etmirik. Lirik “mən”in yaşantıları, müəllifin təsvir etdiyi lirik situasiya öz poetikliyi və cazibədarlığı ilə qəlbinizi oxşayır. Amma onların heç biri fövqəladə və ya qeyri-adi təsir bağışlamır. Yəni müəllif insan azadlığının çox adi və sadə bir şey olduğunu vurğulayır. Lirik qəhrəmanın öz vəziyyəti haqqındakı etirafı da azadlığın yenə də adiliyini, təbiiliyini və heç kim tərəfindən verilmədiyini göstərir: “Əzələmdə ilan kimi qıvrılıb gücüm, Ürəyimdəki bir yığın arzudur-köçüm. İşimdir – hara əlimi atsam, Yo- lumdur – hara üzümü tutsam” [10, s. 5]. Fikrət Qoca lirik qəhrəmanının azadlıq ovqatı və təsəvvürü onun bu mövzudakı başqa şeirlərində də əks edilib. Aşağıdakı şeirdə də qə- ribə azadlıq əhvali-ruhiyyəsinin ifadəsi ilə qarşılaşırıq. Bu qəribəlik obrazlardan və bədii ifadə vasitələrindən başqa həm də şeirin ruhunda, mündəricəsində və lirik “mən”in azadlığa münasibətindədir: “Başımı- zın üstündə günəş, Ayağımın altında doğma bir ada... Hara gəldi Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|