Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məşhədi İsmayıl Hacı Kazımzadə “Bəzmi” (1846-1888).
- Mirzə Kazim Qazi (Fateh) Əskərzadə Axund Əhmədov “Müttəle”(xəbərdar)(1832-1892).
_________Milli Kitabxana_________ 105 sonunda İrəvan şəhərinin Paskeviç tərəfindən Rus dövlətinə tabe olunmasına xalqın məcbur edilməsi barədə verdiyi açıqlamada bildirir ki, “Şəhri-İrəvan keçmişdə mərkəzi-üləma, füzəla və şüə- ra olub, Axund Molla Məhəmməd İrəvani kimi böyük alim və müctəhidlər yetiribsə də, axır vaxtlarda belə fazil və alim şəxs- lərdən və dəqiq ədiblərdən və xoştəb şairlərdən məhrum qalıbdır. Elm və mərifət əshalı varsa da, onların ədədi (sayı – Z.M.) avama nisbət çox azdır, yoxluq mənzələsindədir. İrəvan şairlərindən “Bəzmi” təxəllüsü ilə yazan Məşhədi İsmayıl Hacı Kazımzadədir. Məşhədi İsmayıl Hacı Kazımzadə “Bəzmi” (1846-1888). İrəvanın varlı və zəngin tacirlərindən olan incə və istedadlı şəxs- lərindən olmuşdur. O, 1846-cı ildə İrəvan şəhərində anadan olub. Həddi-büluğa çatanadək ev tərbiyəsi alıb, sonradan XIX əsr Azərbaycan şairi, jurnalisti və maarif xadimi Mirzə Məhəmməd- tağı Naxçıvanskinin (1854-1904) məktəbində təhsil almağa başla- yıb. Öz fitri istedadı sayəsində az vaxtda fars və türk dillərini dərindən mənimsəyib. Məşhədi İsmayıl “Bəzmi” (bəzmi sözü ərəb dilində “məclis, yığıncaq, eyş-işrət, kef” mənalarında işlənir) ömrünün çoxunu ti- carətlə məşğul olub, bu dövrdə istedadlı və şirindilli olduğuna görə müasirləri olan zadəgan tay-tuşları arasında tanınan şairlər sırasında əziz və hörmətli şəxslərdən olub. Ömrünün sonuna iyir- mi il qalmış ticarət işləri yaxşı getmədiyindən ondan əl çəkib, məktəb açaraq müəllimliklə məşğul olub, eyni zamanda İrəvan şəhər məktəbində elmi-ilahi və türki-lisani müəllimi işləyib. F.Köçərli yazır ki, 1885-ci ildə mən İrəvan gimnaziyasına Azərbaycan dili müəllimi təyin olunan vaxtlarda Mirzə İsmayılla tanış olub, onun tədris üsulları ilə tanışlıq üçün məktəbinə gedib, onun uşaqların təlimi ilə hədsiz şövqlə məşğul olduğunu görüb, onunla yaxınlaşmağa və dostluq əlaqəsində olmağa səy göstərərdim. Çifayda əcəl fürsət vermədi, o cənabın dostluğundan bizi mərhum eylədi və ona əcəl şərbətini içirtdi. Daha sonra qeyd edir ki, Məşhədi İsmayıl “Bəzmi” məktəblərimizdə dədə-babadan işlənən köhnə qay- da üzrə dərs verməyin qüsurunu anlayıb yeni üsul ilə təlim vermək _________Milli Kitabxana_________ 106 üçün özü təzə bir əlifba tərtib etmişdi. Amma mərhumun bu işi nə qədər əhəmiyyətli və xeyirli idisə də, köhnə qaydanı sevən və işıq- dan bixəbər olan avamlara o, xoş gəlmədi. Mərhumun təzə əlifbası avam və qərazkarların dilində gülünc və istehza üçün bir alət oldu. Ancaq möhtərəm müəllim Məşhədi İsmayıl “Bəzmi” bu istehza və kinayələrə əsla əhəmiyyət vermədi, öz işində dayanıqlı və möhkəm durdu. Məşhədi İsmayılın fars və türk dilində yazdığı əsərləri top- lansa, bir böyük kitab olardı. Dağınıq olduğuna görə, qələmindən çı- xan əsərlərini bir yerə cəm edən olmamışdır. Əsərlərinin çoxusu qə- zəl, rübai, qəsidə və müxəmməs növündə yazılmışdır. Məşhədi İsmayıl “Bəzmi” bəzən “Əndəlib” (bülbül) təxəllüsü ilə də şeir deyərmiş. Onun əldə olan bir çox şeirləri həcv və zarafat məzmunlu olduğundan F.Köçərlinin Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun tərtib etdiyi və “Elm” nəşriyyatı tərəfindən 1987-ci ildə nəşr edilən Azərbaycan ədəbiy- yatı kitabına həmin şeirlər daxil edilməmişdir. Qeyd edim ki, İsmayıl “Bəzmi”nin Azərbaycan ədəbiyyatı toplusunda “Var”, “Usanmasın”, “Hər kimsənin ki, sən kimi bir nazlı yarı var, Dün- yada eyşü-işrəti, xoş rüzgarı var”, “Qanım tökən qaşındı, gözün gördü danmasın”, “O tari-türrəni, ey nazənin, yavaş darə, Ki, bağlıdır neçə yüz min könül o bir tarə”, “Salıb o gül üzünün şövqü gör nə halə məni, O qaşların ələmi döndərib hilalə məni” mətləsi ilə başlayan qəzəlləri və dörd bəndlik müxəmməsi verilmişdir. Mirzə Kazim Qazi (Fateh) Əskərzadə Axund Əhmədov “Müttəle”(xəbərdar)(1832-1892). F.Köçərli yazır ki, əldə olan məlumatlara görə, Mirzə Kazım daimi olaraq İrəvanda yaşayıb və orada da vəfat etsə də, əslən İrəvana gəlmədir. Onun vətəni Təbriz mahalının Sərab şəhəri yaxınlığındakı Bərağuş qəsəbəsidir. Mirzə Kazım 1832-ci ildə anadan olub, təhsilini Təbrizdə aldıqdan sonra cavan vaxtlarında İrəvana gəlib, əvvəlcə İran dövlətinin rus konsulluğunda katib-tərtibçi işlərinə baxmışdır. Amma sonralar bu işdən çıxmış, təlim-tərbiyə işlərinə meyli olduğuna görə xüsusi məktəb açaraq müəllimlik etmiş, məktəb işlərini qayda-qanun üzrə aparmaqla ibtidai təhsil alanlara şifahi üsulla təlim verərmiş. Mirzə _________Milli Kitabxana_________ 107 Kazımın məktəbi bütün İrəvan sakinlərinin rəğbətini qazanmış və həqiqətən bu cənab öz sənət məşğuliyyətində bir qüsura yol ver- mədən canı-dildən uşaqların təliminə cəlb olunmuşdur. F.Köçərli Mirzə Kazım cənabları ilə yaxın tanış olduğunu və tez-tez onunla görüşdüyünü, təlim və tədris məsələlərindən bəhs edən söhbətlər etdiyini göstərməklə yanaşı, onun təlim-tərbiyə məsələlərindən başqa bir fikri olmadığını qeyd edir. Təlim üsulunda daha çox bilik və məharət kəsb etmək üçün gimnaziyanın müdiri cənab Brajnikovun icazəsi ilə hazırlıq sinfi- nin tayı-bərabəri olmayan qabiliyyətli və qabaqcıl müəllimi Çis- tyakovun dərslərinə qulaq asarmış. Mirzə Kazım ilə bərabər Axund Mirzə Əli də həmin vaxtlar- da İrəvanda məktəb açmışdı. Axund Mirzə Əli özünü tanıtmış qeyrətli və çalışqan bir müəllim idi. Yeni dərs üsulu ilə tanış olmaq üçün mütəvəffa (ölmüş) Çis- tyakovun gah evinə və gah da (klasına) sinfinə tez-tez gəlib, lazım olan məlumatı ondan əxz edərdi. Çistyakov isə hər iki müəllimə artıq mehribançılıq və iltifat göstərməklə, əlindən gələn köməyi əsirgəməzmiş və özü məktəbdarların məktəblərini ziyarət edib, nəzərə çarpan qüsurların islahına daha çox kömək göstərərdi. İrəvanda məktəb açan və mərifət sahiblərindən biri hesab olunan cənab Mirzə Abbas Məmmədovun yazdığına görə mər- hum Mirzə Kazımın beş cild kitabı qalıbdır ki, onlardan dördünü mərhum cocuqların təlimi üçün tərtib etmişdir. Amma onlardan heç biri bu hala kimi çap olunmayıbdır: 1. ”Elmi hesab”, 2. ”Sərfu-nəhvi-farsi”, 3. ”Elmi-bəlağət” (natiqliq məharəti elmi), 4. “Vacibati-şəriyyət” (allahın göstərişlərinə əsasən yazılmış qa- nunlar, islam qanunları). 5. ”Teatr hekayəsi”. Mirzə Kazımın əsərləri fars və türk dilində yazdığını, heç bi- rini əldə edib görmədiyini söyləyən müəllif həmin kitabların nə dərəcədə təhsilə layiqli və ya tənqid olması haqqında söz açmağa aciz olduğunu vurğulayır. Lakin onu təsdiqləyir ki, Mirzə Kazım həddindən artıq qabil və gözüaçıq adam idi. Öz zəmanəsində məktəblərdə təlim üçün istifadə olunan kitab və risalələrin (kitab- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|