Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin akademiK Ə. HÜseynov adma Kİbernetika institutu

səbəbdən  uğursuz  layihələrin  sayı  artmaqda  davam  edir,  layihə 
yerinə yetirilir, lakin məhsul gözə görünmür. 
Bütün  bu  problemləri  nəzərə  alaraq  biliyin  transfer  olması 
üçün  xüsusi  şlüz  modeli  təklif  olunur.  Bu  tipli  modellərin  əsas 
mənası  konkret  mühitdə  formalaşmış  metodologiya  və  biliyin 
seçilməsi  və  daha  sonra  onlann  işçi  zonaya  inteqrasiya 
edilməsindədir.  Layihənin  mürəkkəbliyindən  və  inteqrasiyanın 
növündən  asılı  olaraq  biliyin  transfer  olunması  üçün  müxtəlif 
şlüzlərdən istifadə edirlər: 
 
1
, 
2
. 
3. 
4. 
Şəffaf şluz; Bu şlüz modeli başqa mühitdə formalaş- 
mış biliklərdən istifadə olunmağı təmin edir. Əgər 
başqa növ şlüzlərdə xüsusi drayverlərdən istifadə 
olunursa, bu modeldə heç bir əlavə vasitədən istifadə 
edilmir, yəni biliklər bazasından öz formatında ya- 
ranmış model kimi istifadə olunur. Şəffaf şlüzün for- 
matı konkret predmet sahəsinin metodologiyası ilə 
müəyyənləşdirilir. 
Prosedur şlüzü; Bu tipli şlüz modeli uzaqda olan 
prosedurların çağın imasını və işə salınmasını təmin 
edir. 
İstifadəçi menecer: Bu şlüz müxtəlif formatda olan 
bilikləri dəstəkləyən vasitlər (alətlər) qrupudur. 
Replika tor xidmətləri: Verilənlər bazasını öz for- 
matından digər formata çevirən vasitələr (alətlər) 
qrupudur. 
Şlüzün fəaliyyət ardıcıllığı belədir: 
•
 
işçi model metodologiyasına sifariş göndərilir; 
•
 
işçi model metodologiyası sifarişi şlüzə göndərir; 
•
 
şlüz sistemlə əlaqə yaradaraq modelə daxilolmaq imkanı 
yaradır; 
234 

---

•
 
şlüz sifarişi təsdiq edir; 
•
 
şlüz verilənləri qəbul edir; 
•
 
şlüz qəbul etdiyi verilənləri işçi model metodologiyası 
formatına çevirir; 
•
 
şlüz sifarişin nəticəsini təsdiq edir. 
Şlüzlər həm stasionar, həm də uzaqlaşdınimış formada 
toaliyyət göstərə bilirlər, yəni lokal və ya virtual şlüzlər. Biliklər 
modelini nəzərdən keçirək: 
Layihənin  hazırlanma  prosesində  yaranan  ideya  aşağıdakı 
struktur əsasında biliklər bazasına keçirilir (şəkil 7.4). 
Layihənin genetik kodu 
 
Şəkil 7.4. Layihədə transfer ideologiası 
İdeya  -  layihənin  məqsədini,  misiyasım,  strategiyasını  və 
nəticəsini  özündə  birləşdirən  layihənin  mahiyyətinə  çevrilir. 
Mahiyyət  öz  növbəsində  şlüzə  daxil  olaraq  layihənin  «tərkibini» 
formalaşdırır. Bu zaman şlüz verilmiş layihəyənin «genetik kod»una 
əsasən  müvafiq  struktur  yaradır  və  bu  layihənin  tərkib  hissəsini 
açıqlayır. Son nəticədə dəyərin, ehtiyatların, 
235
 

---

işlərin,  obyektlərin  və  s.  digər  parametrlərin  idarə  edilməsi  üzrə 
struktur modelləri formalaşdırılır və bu da layihənin uğurla yerinə 
yetirilməsində  və  məqsədə  çatmasında  əsas  faktorlardan  biridir. 
Şlüz  vasitəsilə  belə  modellərin  alınması  üçün  predmet  sahəsi  ilə 
struktur  birləşdirilir  və  nəticədə  biz  layihənin  struktur  modelini 
alınq. 
Şlüzlər əsasən iki funksiya yerinə yetirirlər (şəkil 7.5): 
•
 
biliklər modelini yeni struktura çevirirlər; 
•
 
bilikləri və verilənləri fıltirasiya edilməsi. 
 
r 
Zəruri 
elementlərin 
əlavə edilməsi 
Keçirmə 
qabiliyyətini 
tənzimləyən 
sadə süzgəc 
Şəkil 7.5. Şlüzün fiınksiyaları 
Birinci varianta müvafiq struktura malik olan biliklər modeli 
şlüzə daxil olurlar. Şlüzün növü müəyyənləşdirilir vo sonra biliklər 
modelinin  strukturu  dəyişdirilir  vo  yeni  struktur  modeli  yaranır. 
Formalaşmış  tələb  olunan  yeni  biliklər  modeli  layihələrin  idarə 
edilməsi elementi adlanır. 
İkinci  variantda  şlüz  süzgəc  rejimində  işləyir.  Biliklər 
şlüzdən keçərək süzülür və layihələrin idarə edilməsi sistemi 
236 

---

■ripjr 
m> daxil olur. Bu variantda şlüz iki vəziyyətdə: aktiv vo passiv 
vəziyyətində  işləyə  bilər.  Aktiv  vəziyyətdə  şlüz  müvafiq 
elementlər  əlavə  edir  və  nəticədə  yeni  biliklər  modeli  yaranır. 
Passiv  vəziyyətdə  isə  şlüz  lazımsız  elementləri  ləğv  edir  və 
tunicodə tələb olunan struktur modelini eldə etmiş oluruq. 
Layihə  rəhbərləri  şlüzün  köməyilə  mütəmadi  olaraq 
layihənin  vəziyyəti  haqqında  məlumatlar  toplamaq  imkanına 
malikdirlər  və  aktiv  əməliyyatlar  apararaq  müvafiq  tapşınğı  daxil 
edib  və  ya  çıxara  bilərlər.  Beləliklə,  layihə  rəhbərləri  şlüz 
texnologiyasından  istifadə  etməklə  başqa  strukturlu  biliklər 
modelinə daxil olmaq imkanına malikdirlər (şəkil 7.6). 
Layihələrin idarə edilməsi 
Proqram təminatı 
± 
1 
Layihənin problem sahə-
 
 
Ekspert
 
sinin modeli
 
 
sistemi
 
Verilənlər 
bazası 
■■ 'X  —^ 
İBiliklər baza- 
• /
 
1 ' " ■ ^ Ş L Ü 
Z
 "
 
i
 
k i
 
k i
 
k ik
 
Layihələrin 
idarə edilməsi 
üzrə əsas 
bilUdər
 
Problem
 
sahəsi
 
üzrƏ
 
biliklər
 
İnnoyasiya 
texnologiy- 
alan və 
biliklər
 
Layihənin
 
m^ti
 
haqqında
 
bilildər
 
Şəkil 7.6. Layihələrin idarə edilməsində şlüz texnologiyası 
237 

---