Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi folklor ġnstġtutu
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
87 iki qəhrəman qeyri-adi gücə malikdir və onlara sehr təsir et- mir. “Qaraqaşın nağılı”nda da Qaraqaşa sehr təsir etmir. La- kin bu nağılda qəhrəmanın məğlubedilməzliyi onun qeyri-adi mənşəyə malik olması ilə deyil, dərvişin ona verdiyi sehrli su ilə motivləşdirilir. Məğlubedilməzliyin bu şəkildə motivləş- dirilməsi sehrli köməkçinin alınması ilə qeyri-adi doğuluşun sərhədində dayanır. Belə ki, qəhrəmanın məğlubedilməzlik xüsusiyyəti ona sehrli hədiyyə kimi verilir (7, 20). Məlumdur ki, qeyri-adi gücün möcüzəli su ilə motivləşdirilməsi “Koroğ- lu” eposunda da mövcuddur. Bu motiv “Koroğlu” eposunun müxtəlif variant və versiyalarında özünü göstərir. M.H.Təh- masib və M.Seyidov bu motivi türk xalqlarının inamları ilə əlaqələndirir (4, 473; 30, 193). Qəhrəmanın məğlubedilməzliyi həmişə onun qeyri-adi mənşəyi ilə əlaqələndirilmir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz motivdə qəhrəmanın qeyri-adi gücə malik olmasının möcüzəli su ilə əlaqələndirilməsi bunu təsdiq edir. Bu fikir sehrli qəhrəmanlıq nağıllarında özünü göstərən digər nümunələrlə də təsdiq olu- nur. “Simanın nağılı”nda Simanın Nil dəryasında çimdirilməsi- ni onun məğlubedilməzliyinin səbəbi kimi qəbul etmək olar (Müqayisə et: yunan mifologiyasında Fetida oğlu Axillesi Stiks çayında çimdirəndən sonra Axilles məğlubedilməzlik qazanır). Simanın məğlubedilməzliyi ilə bağlı nağılda əks olunan digər bir motiv də maraqlıdır. Siman Simurq quşunun balalarını ye- mək istəyən əjdahanı öldürür. Simurq quşu əjdahanın ətinin yaxşı yerlərindən balalarına, ürəyini isə Simana verir (7, 37). Bu motivdə heyvanların müəyyən bədən üzvlərini yeməklə on- ların uyğun xarakterlərinin mənimsənməsi inamı öz əksini ta- pır. Qəhrəmanın məğlubedilməzliyi “Cantiq” nağılında onun ruhunun gizli saxlanması ilə bağlıdır. Nağılda qəhrəmanın ruhu onun döşündə yerləşən damarda olur. Qəhrəmanın adı onun ru- hunun yerləşdiyi yeri nişan verir. Nə qədər ki, qəhrəmanın adı- 88 nın mənası gizli saxlanır, o, məğlubedilməz olur. Qəhrəman adının mənasını açandan sonra onun ruhunun yerləşdiyi yer məlum olur. Qarı onun sinəsində olan damarı götürür və bu- nunla qəhrəman ölür (7, 90). “Paslı qılınc” nağılında qəhrəma- nın məğlubedilməzliyi paslı qılıncla bağlıdır. Yuxarıda göstər- diyimiz kimi, bu nağılda kiçik qardaş qılıncı belinə bağlayanda ona gec gəlir. Məhz buna görə də o, düşmənlərinə qalib gəlir. Qarı qəhrəmanın gücünün harada yerləşdiyini onun arvadından öyrənir və qılıncı qəhrəmanın belindən açır. Bundan sonra qəh- rəman “yuxudan ayılmır”. Qeyd edək ki, bu nağılda qılınc ikili funksiya daşıyır. Qılınc sehrli əşya kimi qəhrəmanın atasından qalır. Lakin nağılda qılınc sehrli əşya səviyyəsində realizə olunmur. İrəlidə qılıncın sehrli əşya kimi özünü necə göstərdi- yini qeyd edəcəyimizdən burada bu məsələyə toxunmuruq. Bu nağılda qılınc qəhrəmanın ruhunu simvolizə edir. Belə ki, qı- lınc qəhrəmanın belindən açılandan sonra o ölür. “Cantiq” na- ğılında damarın Cantiqin sinəsindən götürülməsi ilə bu nağılda qılıncın qəhrəmanın belindən açılması simmetrikdir. Qeyd edək ki, bu motiv “Kılıç-batır” adlı özbək nağılında da möv- cuddur. Bu nağılda qəhrəman ruhunun qılıncda olması haqqın- da arvadına danışır. Arvad sirri qarıya açır. Qarı isə Kılıç- batırın qılıncını çıxarıb suya atır. Bununla da Kılıç-batır huşsuz vəziyyətdə yerə yıxılır. (184, 241). (Müqayisə et: demonik su- rətlərin ruhunun tutulması ilə onların öldürülməsi). Bahadır uşaqlıqdan qeyri-adi gücü ilə ətrafdakıların diq- qətini cəlb edir. “Naxırçı oğlu Eyvaz” nağılında bahadır doğu- landan üç gün sonra dil açıb danışır. O, atası ilə bərabər naxır otarmağa gedir. Uşaq atasının ona verdiyi balaca çomaqları qırıb ataraq əlinə tir alır və sürüyə hücum edən canavarları təkbaşına qovur. Padşahın onu tutmaq üçün göndərdiyi pəhlə- vanlara qalib gəlir (11, 118-119). “Simanın nağılı”nda qəhrə- manın əjdaha ilə vuruşub ona qələbə çalması da erkən qəh- 89 rəmanlıq kimi özünü göstərir. “Kəl Həsənin nağılı”nda doqquz yaşlı qəhrəman adamlara hücum edən ayıları öldürür. Uşağın qeyri-adi gücü hər yerə yayılır (7, 189). “Uşaq pəhləvan” nağı- lında isə bahadırın əsas qəhrəmanlıqları uşaqlıq dövründə baş verir. Bahadır yeddi yaşında qeyri-adi gücə malik olur. (O, “hansı uşaqla zarafatlaşsa, ya belini, ya da qolunu sındırır”). Uşaqdan padşaha şikayətə gedirlər. Padşahın adamları çətin- liklə uşağı padşahın yanına gətirirlər. Yolda hansı ağaca əl atır- sa, onu kökündən çıxarır. Padşah uşaqda bu gücü görüb pəhlə- vanlarına tapşırır ki, uşağa təlim keçsinlər. Firəng padşahı on- ların torpağına hücum edəndə padşah uşağı müharibəyə gön- dərmək istəyir. Uşaq müharibənin mənasını bilmədiyi üçün müharibəyə getmək istəmir. Onu hiylə ilə döyüşə göndərirlər. Firəng padşahı məğlub olacağını görüb cadugər qızına uşağı tutmağı tapşırır. Firəng padşahının qızı onu tilsimə salıb aparır. Uşaq da on dörd yaşına çatandan sonra qolundan zənciri qırıb azad olur (10, 130-135). Sehrli nağıllarda qəhrəman on dörd-on beş yaşında fəaliyyətə başlayırsa, “Uşaq pəhləvan” nağılında qəhrəman on beş yaşında öz fəaliyyətini bitirir (”Reyhanın nağılı”nda qəhrəman qeyri-adi gücü ilə yoldaşlarından fərqlə- nir və onları oyun zamanı incidir. Maraqlıdır ki, bu motiv başqırd nağıllarında da mövcuddur (104, 7). Erkən qəhrəmanlıq türk, eləcə də digər xalqların baha- dırlıq nağılları və eposunun əsas struktur elementlərindən biridir (101, 247-249; 136, 87; 137, 87; 138, 130). Eposda er- kən qəhrəmanlığı araşdıran S.Y.Neklyudov erkən qəhrəman- lığın arxaik folklorda müşahidə olunmaması ilə bağlı olaraq bu motivin eposa sonradan daxil olması və bahadırın əsas fəaliyyətə icazə alması kimi ilkin sınaqla bağlı olması qəna- ətinə gəlmişdir (137, 138-139). Sehrli qəhrəmanlıq nağıllarında bahadır qeyri-adi bədən ölçüsünə malikdir. Məhz buna görə də onun yemək imkanları Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|