Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 44,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
“Çarmıxdan meyidi ver! - deyərsiniz. Və bir - həyat ot ilə, və iki - həyat suyu ilə əndamını çiləyin onun. Diriləcək İnanna. Kurqaru və qalaturu Enkinin əmrini yerinə yetirirlər, ancaq bu epizodun yalmz sonluğu qalıb: Çay suyu verirlər - götürmədilər onlar! Tarla taxılı verdilər - götürmədilər onlar! “Çarmıxdan meyidi ver!” - dedilər. “Bu meyit - ilahənizindir sizin” . “Bu meyit - ilahəmizindir bizim doğrudan, ver!” - dedilər. Meyiti çarmıxdan götürdü onlar. Və bir - həyat otu ilə, və iki - həyat suyu ilə çilədilər onun əndamını. İnanna qalxır. İnanna yeraltı dünyadan çıxır. Anunnaklar tuturlar onu “Kim salamat çıxmışdır yeraltı dünyadan, bu dünyaya düşənlərdən? Tərk edərsə İnanna “Gedər gəlməz ölkəsini”, Başının əvəzinə baş saxlasın qoy!” Yeraltı dünyadan çıxır İnanna. Və balaca “qala”-şeytanlar, qalın meşə tək Dövrəyə aldılar onu hər tərəfdən. Kim qabaqda gedir - çapar deyildir, əlində əsa, Kim arxada gedir - döyüşçü deyil - silah yanında. Onlar onun arxasınca gedirlər, Onlar İnannamn arxasınca gedirlər, Aclıq nədir, bilmirlər, bilmirlər susuzluğu, Ələnmiş un yemirlər, Axar suyu içmirlər. Adamın qucağından arvadını alırlar. Südverənin əlindən südəməri alırlar Yeraltı dünyadan İnanna çıxır. 194 İnanna bu cəhənnəm vücudlarının müşayiəti ilə Şumer şəhərləri Ummu və Bad-Tibiruda olur. Bu şəhərlərin hami-allahlan onun qarşısında yerə sərilirlər və bu da onları iblislərin caynaqlarından xilas edir. Sonra İnanna Kullaba, ərinin, çobanlar allahının şəhərinə gəlir. Hakim libasında Dumuzi çar evində oturub taxtda. “Qala” - şeytanlar tutdular onu. Onlar yeddi nəfər cırdılar sinəsini, axıtdılar qanmı Onlar yeddi nəfər üstünə düşdülər qızdırma kimi. Çoban fleytasını, tütəyini onun gözü qabağında sındırdlar! Qadın ona baxdı, ölüm baxışla. Qışqırdı o, - sözlərdə qəzəb. Qışqırtı qopardı - lənət qışqırığı: “Onu tutun, onu!” İşıqlı İnanna çoban Dumuzini verdi onlara. Boynu ardınca gedirdi onlar. Dumuzi arxasınca gedirdi onlar. Aclıq tanımırlar, susuzluq bilmirlər Ələnmiş unu yemirlər, Axar suyu içmirlər, Arvadlarının bətninə sevinc vermirlər, Kiçik balaları öpməyir onlar. Özlərinə oğlan da doğmayır onlar. Dumuzi ağlayır, göyərmişdir. “Mən səmada Utuya üz tutub yalvarıram! Ey Utu, sən mənim qaynım, mən sənin yeznən! Mən sənin anana məbədə yağ aparmışam, Ninqal məbədinə süd aparmışam! Kərtənkələ pəncəsinə çevir mənim əllərimi, Kərtənkələ pəncəsinə çevir mənim ayaqlarımı! İblislərdən qaçacağam mən, apara biləməyəcəklər məni!” Bu poemanın bərpası və tərcüməsi çox vaxt və əmək tələb edirdi. Bir sıra alimlər bu işdə fəal iştirak etdilər. 1914-cü ildə Arno Pyebel bu əfsanənin Pensilvani universiteti Filadelfiya Muzeyində saxlanılan üç kiçik farqmentini dərc etdirdi. S.Lenqdon elə həmin 195 ildə İstanbulda, Qədim Şərq Muzeyində tapılan iki vacib parçanı dərc etdirdi. Onlardan biri dörd sütunlu böyük lövhəciyin bütün yuxan hissəsini tuturdu. Nəhayət, E.Kyera, öz növbəsində Pensilvani universitetinin Muzeyində daha üç fraqment tapdı. Onlar alimin ölümündən sonra Şumer ədəbi mətnlərinin surətlərini əhatə edən iki cildliyində dərc olunmuşdur. 1934-cü ildə Çikaqo universitetinin Şərq institutu üçün həmin iki cildin çapa hazırlanması mənə nəsib oldu. O vaxta qədər bizim əlimizdə həmin əfsanənin səkkiz az və ya çox dərəcədə fraqment xarakterli hissəsi vardı. Buna baxmayaraq çoxsaylı buraxılışlar üzündən onun məzmunu daha vacib yerlərində aydın olmayaraq qalırdı. Elə gəlirdi ki, bu parçalar arasında məntiqi əlaqəni bərpa etmək mümkün olmayacaq. Xoşbəxtlikdən, Kyeramn çox gözəl kəşfi vəziyyəti xilas etdi. O, universitet Muzeyində S.Lenqdonun İstanbulda yuxarı hissəsini tapdığı dörd sütüunlu həmin lövhəciyin aşağı hissəsini tapdı. Görünür, lövhəcik qazıntılardan əvvəl, yaxud elə həmin vaxt parçalanmış və onun iki hissəsi ayn düşmüşdür: bir hissə İstanbulda qalmış, ikincisi isə Filadelfıyaya göndərilmişdir. Kyera öz tapıntısından istifadə etməyə macal tapmamış vəfat etdi. Lakin “İnannanın yeraltı səltənətə enməsi” əfsanəsinin birinci nəşrini Revue d' Assyriolologie jurnalının 1937-ci il buraxılışında dərc etdirməyə məhz o şərait yaratdı. İş burasındadır ki, lövhəciyin yuxan hissəsi ilə aşağı hissəsini tutuşduranda mətnin qunıluşu o qədər aydınlaşdı ki, qalan fraqmentləri öz yerinə qoymaq artıq çətin deyildi. Buna baxmayaraq çoxsaylı buraxılışlar və zədələnmələr əvvəlki kimi mətnin tərcüməsini və anlamını çətinləşdirirdilər. Bəzi vacib parçaların mənası aydın deyildi. Amma elə həmin 1937-ci ildə İstanbulda elmi ezamiyyətdə olarkən mən xoşbəxt bir təsadüf nəticəsində Qədim Şərq Muzeyində həmin əfsanənin daha üç fraqmentini tapdım. ABŞ-a qayıtdıqdan sonra 1939-cu ildə Pensilvani Universiteti Muzeyində mən dördüncü parçanı, 1940-cı ildə isə beşincisini aşkar etdim. Bu yeni beş fraqment mətnin bərpasının və tərcüməsinin birinci variantında bir sıra çox vacib 196 boşluqları doldurmağa imkan yaratdı. İndi 1942-ci ildə çıxan (bax.Proceedings of the Amerikan Philosophical Sosietu) daha təkmil nəşri hazırlamaq mümkün idi. Ancaq iş bununla bitmədi. Bir müddətdən sonra mənə dünyada qədim lövhəciklərin iri kolleksiyasından biri, Yel universitetinin Vavilon kolleksiyası ilə tanış olmaq nəsib oldu. Burada şumer ədəbi mətnləri ilə yüzdən çox lövhəcik var. Mən onları öyrənərkən çox yaxşı qalmış bir lövhəciyə rast gəldim. Bu barədə Kyera hələ 1924- cü ildə öz qeydlərində yazmışdı, lakin bu qeyd əvvəllər, necə olmuşdusa, mənim diqətimi cəlb etməmişdi. Bu lövhəckdə 92 sətir var idi. Amma axırıncı 30 sətir artıq bizə məlum olan mətnə yeni epizod əlavə edirdi. O, gözlənilmədən allah Dumuzi ilə əlaqədar ikiçay mifologiyası və dini üzrə mütəxəssislərin çoxdankı çaş-başlığına son qoymaq üçün vacib element oldu. İş ondadır ki, alimlərin çoxu güman edirdilər ki, guya Dumuzi İnanna oraya düşməmişdən qabaq nəyə görəsə cəhənnəmə məhkum edilmişdir. Ola bilər belə təsəvvür əfsanənin semit variantının (“İlahə İştarın cəhənnəmə düşməsi”) Şumer prototipindən əvvəl dərc olunması ilə əlaqədardır. Alimlər hesab edirdilər ki, İştar kimi, İnanna öz əri Dumuzini azad etmək və yerə qaytarmaq üçün yeraltı aləmə düşmüşdür. Ancaq Yel universitetinin kolleksiyasında yenidən aşkar edilmiş mətn sübut etdi ki, bu cür yozum düzgün deyildir. İnanna öz ərini heç də xilas etməmişdir. Əksinə, Dumuziııin təkəbbürlülüyündən qəzəblənən İnanna özü onu iblislərə vermişdir ki, “gedər-gəlməzə” aparsınlar70 Yel universitetinin Vavilon kolleksiyasından həmin kolleksiyanın mühafizəçisi F Stivensin surətini çox layiqli şəkildə çıxardığı yeni lövhəcik bu əfsanənin tamamlanmış üçüncü nəşrini tələb edirdi. Mənim həmkarlarım A Falkenşteynin, В Landsberqerin və T Yakobsenin fəal iştirakı ilə üçüncü nəşr 1951 -ci ildə işıq üzü gördü (Journal of Cunecform Studies, vol.v). Şumerlərin yeraltı səltənəti qaranlıq və qorxunc dünya, orada “həyatın” yerdəki həyatın uzaqbaşı yazıq kölgəsi sayıldıqlarına baxmayaraq, onun “müsbət tərəfləri” də vardı - xüsusən Yer üzünə gecə düşdüyü saatlarda. Əslində orada ölülər üzərində məhkəmə 197 Yüklə 44,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|