Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

25 
 
Heyvanlarda  məhsuldarlıq  ilə  əlaqədar  olaraq,  nəfəs,  ürək  döyüntüsü,  arterial  təzyiq 
müxtəlifdir.  Məsələn:  6000kq  və  yüksək  süd  verən  inəklərdə  bir  dəqiqədə  tənəfüs  35,4,  ürək 
döyüntüsü  75  arterial  təzyiq  134  mm  olduğu  halda,  4000-5000  kq  süd  verən  inəklərdə  isə 
tənəffüs  32,8  ürək  döyüntüsü  70  və  təzyiq  130  mm  olmuĢdur.  Ġnteryer  göstəricilər  növdən, 
cinsdən, cinsiyyətdən və məhsuldarlıq qabiliyyətindən asılı olaraq dəyiĢkəndir.  
Ölçmə qaydaları . 
Kənd təsərrüfatı heyvanlarının statlara əsasən düzgün nahiyələrinin bilməklə ölçülməsi vacib Ģərtdir. 
Ölçmə  aĢağıdakı  kimi  yerinə 
yetirilir. Ölçmə qaydaları  
ġəkil-.13  ġəkil-13. Ölçünün götürülmə nahiyələri. 
1.Cidov  hündürlüyü  -  yer  səthindən  cidovun  ən  dik  yerinədək  ölçülür  (AB).  Bu  ölçü  heyvanın 
boyunu xarakterizə edir. 
2.Bel  hündürlüyü  –yerdən  belin  ən  hündür  nöqtəsinə  qədər  ölçülür  (BQ).  Bu  ölçü  belin 
hündürlüyünü xarakterizə edir. 
3.Sağrı hündürlüyü-yerdən sağrının ən dik nöqtəsindək ölçülür (DE) . 
4.Oturaq  çıxıntılarının  hündürlüyü-yerdən  oturaq  çıxıntılarınadək  ölçülür  (PK).  Bu  ölçü  sağrının 
sallaqlığını xarakterizə edir.  
5. DöĢün dərinliyi-kürəyin arxa bucağının gerisindən, cidovun döĢ sümüyünədək Ģaquli vəziyyətdə 
ölçülür (LM). Bu ölçü heyvanın döĢ qəfəsəsinin inkiĢafının göstərir.  
6.DöĢün eni-kürəyin arxa bucağının gerisindən perependukulyar vəziyyətdə ölçülür (ġəkil-14, a-b). 
Bu ölçü döĢün inkiĢafını xarakterizə edir. 

---

26 
 
7.Gövdənin  çəp  uzunluğu  –kürək 
çiyin  oynağının  önündən  oturaq 
çıxıntısınadək  ölçü  ağacı  ilə  təyin 
olunur(  PR).Bu  ölçü  heyvanın  gövdə 
uzunluğunun inkiĢafının göstərir. 
Ölçü lenti ilə götürülən ölçülər. 
8.DöĢün 
qucumu-kürəyin 
geri 
bucağının  arxasından  ölçülür.  Lent 
heyvanın  döĢünün  çevrəsi  boyu 
aĢırılaraq  ölçülür.  Bu  ölçü  heyvanın 
döĢünün 
inkiĢafını, 
həmçinin 
sağlamlıq vəziyyətinin göstərir. 
ġəkil-14. Arxa, onurğa və çanaq nahiyələrindən götürülən ölçülər. 
9. Ġncik qucumu- inciyin ən nazik nahiyyəsində ölçülür. Bu ölçü heyvanın sümüklərinin inkiĢafını 
xarakterizə edir. 
10.  Gövdənin  düz  uzunluğu-cidovun  ortasından  quyruğun  dibinədək  götürülür.  Bu  ölçü  heyvanın 
canlı kütləsinin ölçülər əsasında təyin edilməsində istifadə olunur. 
11. Gövdənin ümumi uzunluğu-peysər darağından quyruğun birinci fəqərəsinə kimi olan məsafədir 
(ən çox donuzlarda aparılır). 
12-Gerinin  yarımqucumu-sağ  və  sol  dal  ayağının  diz  qapaqlarına  olan  məsafə  götürülür.  Bu  ölçü 
heyvanın ətlilik xassəsini xarakterizə edir.  
Ölçü pərgarı ilə götürülən ölçülər. 
13.Arxanın çəp uzunluğu-omanın ön çıxıntısından oturaq çıxıntısına kimi olan məsafədir.(Ģəkil-BE) 
14.Omalararası eni- hər iki omanın xarici çıxıntıları arası ölçülür ġəkil-.BQ).Bu ölçü arxanın eninin 
inkiĢafını xarakterizə edir. 
15. Oturaq çıxıntıları arası eni-hər iki oturaq çıxıntısı arası məsafə götürülür (ġəkil-. DE). Bu ölçü 
damazlıq heyvanlar üçün vacib hesab olunur. Eyni zamanda iri bala alınmasında bu ölçü əsasdır. 
16.BaĢın uzunluğu-peysər darağının ortasından burunun aynasınadək ölçülür ( ġəkil-.OP). 
17-Alın  uzunluğu-peysər  darağının  ortasından  gözlərin  daxili  bucaqlarını  birləĢdirən  düz  xəttin 
ortasınadək götürülür (ġəkil- OK). 
18.Alının böyük eni-göz qövslərinnin ən uzaq nöqtələrindək götürülür (ġəkil-.FX). 
19. Alının kiçik eni-gicgah çuxurları arası məsafə götürülür. (ġəkil-. ST). 
20.  BaĢın  dərinliyi-gözlərin  daxili  bucaqlarını  birləĢdirən  xəttin  ortasından  alt  çənənin  ən  uzaq 
nahiyyəsindək götürülür. (ġəkil-13. Sġ). 

---

27 
 
     Yelinin ölçmə qaydaları.  
Yelinin 
uzunluğu- 
yelinin 
arxa 
birləĢməsindən 
ön  nahiyəsinə  qədər 
məsafə  götürülür  (Ģəkil-.BV),  Yelinin 
böyük  eni  (Q),  döĢün  qucumu  horzintal 
vəziyyətdə (BV) götürülür, Qabaq və arxa 
paycıqların dərinliyi (DE,ZJ) Yelinin yerlə 
hündürlük  məsafəsi-yerdən  yelinin  orta 
əmcək  səddinə  kimi  götürülür.  (EJ) 
Məmələrin qucumu (L-1, L-2).  
ġəkil-15.Yelinin ölçülməsi. 
Bədən  qruluĢu  indeksləri,  bədən  ölçüləri  heyvanın  xarakterizə  edilməsində,  həmiĢə 
dürüst,  lazımı  nəticə  vermir.  Zootexnikada  bu  məqsəd  üçün  bədən  quruluĢu  indekslərindən 
istifadə  edilir.  Bu  da  bir  ölçünün  baĢqa  ölçüyə  nüsbətindən  ibarətdir.  Heyvanların 
kostitusiyasının  xarakterizə edən həmin indekslər bunlardır. 
 
 
            1). Uzunayaqlılıq indeksi =  cidov hündürlüyü-döĢ dərinliyi.  X100. 
                                                              Cidov hündürlüyü.   
         
Bu  indeks  embrionalizm,  infartilizm  çatıĢmazlıqlarını  göstərir:    südlük  mallarda  bu  ətliyə 
nisbətən artıq olur. YaĢ artıdıqca bu indeks azalır.  
 
           2). Format, yaxud gövdə uzunluğu indeksi,  gövdənin çəp uzunluğu x100  
                                                                 cidov hündürlüyü 
Bu indeks ağıraddımlı atlarda, ətlik qaramalda böyük, minik atlarında, südlük malqarada kiçik 
olur. YaĢ artdıqca bu indeks artır. 
 
 
 
  
                    
                                                        kürək arxasında döĢ eni 
3). Sağrı -döĢ indeksi = ------------------------------------------ x100 
 
 
 
 
           Omalararası eni 
 
Ətlik  heyvanlarda böyük olur. YaĢ artdıqca azalır. Bu sağrı  döĢ indeksinin tamamlayır.  Ətlik 
malqara ağıraddımlı atlarda yüksəkdir. YaĢa görə az dəyiĢir. 
 
 
 
 
 
 
         DöĢ qucumu 
4). Dolğunluq indeksi = --------------------------------- x100 
 Gövdənin çəp uzunluğu 
ətlik cinslərdə çox, südlükdə az olub, yaĢ artdıqca az dəyiĢir. 
 
 
 
 
 
 
 
Sağrı hündürlüyü 
5). Sağrının dikliyi indeksi = = --------------------------------- x100 
 Cidov hündürlüyü 
 
Bununla arxanın ön hissəyə görə inkiĢaf dərəcasini təyin etmək olur. YaĢ artdıqca azalır. Minik 
atlarında az, ağır atlarda yuxarı olur. Qaramalda çox vaxt sağrı dikliyinə rast gəlmək olur. 
 
 

---