Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti

183 
 
                          m(qarışıq) = V · ρ = 2,53 · 15 = 37,95 q. 
Qarışığın miqdarını aşağıdakı düsturla təyin edək: 
ν  = 
V
M
V
, 
ν  = 
mol
l
l
4
,
22
15
 = 0,67 mol. 
 
İki məchullu tənliklər sistemi quraq: 
 
                                                         x + y = 0,67 
 
                                                        71x + 28y = 37,95 
 
y = 0, 223, 
ν (N
2
) = 0, 223mol. 
Azotun həcmi: 
V(N
2
) = ν · V
M
 =0,223 mol · 22,4 l/mol = 5 l, 
V(Cl
2
) = 15 – 5 = 10 l. 
 
Cavab: V(N
2
) = 15 l,  V(Cl
2
) = 10 l. 
 
Məhlullar və həllolmaya aid məsələ həlli. 
“Məhlullar”  mövzusu  məktəb  kimya  kursunda  xüsusi  diqqət  edilən  əsas 
mövzulardan  biridir.  Məhlulun  miqdari  xarakteristikasını  vermək  üçün  məktəb 
təcrübəsində həll olan maddənin kütlə payından və molyar qatılıqdan istifadə edilir. 
Maddədə  (materialda,  qazda,  məhlulda)  komponentin  kütlə  payı  dedikdə, 
sistemdəki  komponentin  kütləsinin  maddənin  ümumi  kütləsinə  nisbətini  göstərən 
kəmiyyət başa düşülür. 

---

184 
 
Həll  olan  maddənin  kütlə  payı  –  həll  olan  maddənin  kütləsinin  məhlulun 
kütləsinə nisbətindən ibarətdir: 
ω = 
.)
(
.)
.
.
(
mhl
m
mad
ol
h
m
, 
Kütlə payı faizlə ifadə edilərsə, düstur bu şəkildə olur: 
ω = 
)
(
.)
.
.
(
mhl
m
mad
ol
h
m
· 100%. 
Məhlulun  kütləsi  həlledici  ilə  həll  olan  maddənin  kütlələri  cəmi  kimi 
hesablanır: 
m(məhlul) = m(həlledici) + m (maddə) 
və ya aşağıdakı düstüra görə: 
m(məhlul) = V (məhlul) · ρ (məhlul). 
Maddənin  molyar  qatılığı  –  məhluldakı  maddə  miqdarının  məhlulun  həcminə 
nisbətini göstərən kəmiyyətdir: 
C = 
V

 
Əgər maddə miqdarını  ν = 
M
m
 ilə ifadə etsək,  
C = 
V
M
m

 
Molyar qatılıq mol/l-lə, məhluln həcmi isə l-lə ölçülür. 
 
               Həll olan maddənin kütlə payının hesablanması 
 
Məsələ  3.  250  q  5%-li  şəkər  məhlulu  hazırlamaq  üçün  lazım  olan  şəkərin  və 
suyun kütlələrini tapın. 
Verilir:                                                         Həlli: 
m(məhlul) = 250 qr            Həll olan maddənin kütləsini tapmaq üçün aşağıdakı 
ω (həll olan maddə) = 5%   düsturdan istifadə edilir: 

---

185 
 
--------------------------------                       m(həll olan maddə) = 
%
100
)
(
lul
m
m



 
m (H
2
O) - ?                                               m(şəkər) = 
%
100
250
%
5
q

= 12,5 q. 
m (şəkər) - ?                  m(H
2
O) = m(məhlul) – m(şəkər) = 250 – 12,5 = 237,5q. 
 
Cavab: m(H
2
O) = 237,5 q, m(şəkər) = 12,5 q. 
 
Məhlulların molyar qatılığı 
  Məsələ  4.  2  l  0,5  M  məhlul  hazırlamaq  üçün  lazım  olan  kalium-hidroksidin 
kütləsini tapın. 
Verilir:                                                            Həlli: 
V(məhlul) = 2 l                               Hesablama üçün düsturda dəyişiklik edək: 
C = 0,5 mol/l                                         C = 
V
M
m

, 
--------------------                                    m(KOH) = C · M(KOH) · V(məhlul) =  
                                                                 =0,5mol/l · 56 q/mol · 2 l = 56 q 
m (KOH) - ? 
                         Cavab: m(KOH) = 56 q. 
 
Maddələrin həllolması ilə bağlı məsələlər 
Bərk  maddələrin  və  mayelərin  həllolması  miqdari  olaraq  həllolma  əmsalı  ilə 
təyin  edilir.  Həllolma  əmsalı,  maddənin  verilmiş  temperaturda  100  q  (1000  ml) 
həlledicidə maksimum həll olan kütləsini göstərir. 
Maddələrin həllolmasının hesablanması zamanı həmçinin həllolma əyrilərindən 
istifadə edilir. 
Məsələ  5.  25
0
C-də  kalium-bromidin  həllolma  əmsalı  68,1-ə  bərabərdir. 
Verilmiş temperaturda 200 q doymuş məhlulun tərkibindəki duzun kütləsini tapın. 
Verilir:                                                               Həlli: 

---

186 
 
m(məhlul) = 200 q                Həllolma əmsalı verilmiş temperaturda 100 q  həlledicidə    
K
h
 (KBr) = 68,1                     həllolan maddənin miqdarını göstərir. Məsələnin şərtinə  
                                    görə 100 qr  suda 68,1 q kalium- bromid həll olur, onda  
                                       alınan məhlulun kütləsi 100 + 68,1 = 168,1q olar. 
m(KBr)- ?             
                                                  Tənasüb qururuq: 
                                                   168,1 q məhlulda – 68,1 q KBr 
                                                    200 q məhlulda -  x q KBr 
                                                     x = 
1
,
168
1
.
68
200

 = 81, 
                                                     m(KBr) =  81 q 
Cavab:  m(KBr) =  81 q. 
 
Kimyəvi tənliklər üzrə hesablamalar 
Reaksiya məhsullarının və ya reaksiyada iştirak edən ilkin maddələrin 
kütlələrinin (maddə miqdarının) hesablanması 
 
Bu  tip  məsələləri  həll  etmək  üçün  onların  həlli  yolunu  seçmək  lazımdır. 
Hesablamaları  aparmaq  üçün  reaksiyaya  girən  maddələrin  miqdarından,  yaxud 
kütlələrindən istifadə etmək olar. 
Məsələlərin izahı zamanı qeyd etmək lazımdır ki, hesablamaların əsasını maddə 
kütləsinin  saxlanması  qanunu  təşkil  edir.  Kimyəvi  tənlikdən  istifadə  etməklə, 
reaksiyada  iştirak  edən  hər  bir  maddənin  kütləsini  hesablamaq  olar.  Kimyəvi 
proseslərin  mahiyyətini  anlamaq  üçün  kimyəvi  reaksiyada  iştirak  edən  maddələrin 
miqdarını  hesablamaq  lazımdır.  Məsələn  sinkin  oksidləşməsi  reaksiyasının  tənliyini 
yazaq və reaksiyada iştirak edən maddələrin mol miqdarını göstərək: 
2Zn + O
2
 → 2ZnO     

---