Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti

TƏHSİLİN İNFORMATLAŞMASININ NƏZƏRİ VƏ METODOLOJİ ƏSASLARI 
 
 
Təhsildə İKT 
30 
Dünyada geniş zolaqlı İnternet abunə sayı 429.195 milyon ikən Avropada bu göstərici 
110,5 milyondur. Geniş zolaqlı İnternet istifadə nisbətində Danimarka 37% ilə ilk sırada gəlir. 
Türkiyədə  isə  nisbət  10%-dən  aşağıdır.  Azərbaycanda  isə  geniş  zolaqlı  İnternet  istifadə 
edənlərin sayı 37544-dir (Dünya İnternet istifadə statistikaları, 2009). Bütün bu statistikalara 
baxmayaraq,  indiki  dövrdə  artıq  texnologiya  istifadəsi  deyil  texnologiyanın  necə  istifadə 
edildiyi əhəmiyyət daşımaqdadır. Bu isə istifadə uçurumu anlayışını gündəmə gətirmişdir. 
1. İSTIFADƏ UÇURUMU 
İstifadə  uçurumu  əhatəli  və  dərinlikli  bir  bölünməyə  işarə  etməkdədir.  Rəqəmsal 
təcrübəm  əskikliyi,  rəqəmsal  mühitə  müraciətdə  təcrübəsizlik,  kompüterlərə  qarşı  duyulan 
narahatlıq;  kompüterə,  ya  da  İnternetə  müraciətin  əskikliyi;  rəqəmsal  sahələrin  istifadə 
asanlığı  daşımaması,  şəxslərin  təhsil  səviyyəsinin  bu  sahədə  aşağı  olması,  ictimai  dəstəyin 
əskikliyi;  istifadə imkanı əskikliyi fərdlər arasında istifadə uçurumu yaradan faktorlar olaraq 
təyin  olunmuşdur  (Dijk,  2003).  Rəqəmsal  texnologiyaların  sürətlə  dəyişməsi  və  yaşanan 
informasiya  partlaması  qarşısında  müasir  dövrdə  fərdlərin  və  təşkilatların  rəqəmsal 
kompetensiya qazanmasının vacibliyi gündəmə gəlmişdir (Norris, 2001). 
2. RƏQƏMSAL YETKİNLİK 
Rəqəmsal  olaraq  yetkin  və  uyğun  hala  gəlmək,  rəqəmsal  texnologiyaların 
potensiallarından  ən  yaxşı  şəkildə  faydalanmaq  mənasını  verməkdədir.  Rəqəmsal 
texnologiyalar, fərdlərin informasiya cəmiyyətində iştirakçı rol oynamalarını və özlərini ifadə 
etmək  üçün  yeni  bacarıqlar  əldə  etmələrini  zəruri  etmiş  və  hətta  onlara  müxtəlif  imkanlar 
vermişdir.  Başqa  sözlə,  rəqəmsal  texnologiyalara  sahib  olma  və  istifadə  edə  bilmənin 
xaricində  rəqəmsal  kompetensiya  əhəmiyyət  qazanmışdır.  Bu  işdə,  kompetensiya  sözü, 
fərdlərin özləri üçün əhəmiyyətli olan şeylərin fərqində olma və əhəmiyyətli olan işləri etmə; 
fərdlərin  öz  həyatları  və  ətraflar  mühitləri  üzərində  idarə  sahibi  olma  bacarığı  mənasında 
istifadə  edilməkdədir.  Kompetensiya,  fərdlərin  öz  öyrənmə  xüsusiyyətlərini  idarə  edə 
bilmələri  üçün  lazımlı  bilik,  bacarıq  və  qabiliyyətlərin  inkişaf  etdirilməsi  olaraq  təyin 
olunarkən (Harvey, 2004), rəqəmsal kompetensiya, şəxslərin həyat bacarıqlarını inkişaf etdir-
mək  və  informasiya  cəmiyyətində  tutumlarını  gücləndirmək  üçün  rəqəmsal  texnologiyaları 
səmərəli  istifadə  etmə  qabiliyyətlərinə  işarə  etməkdədir  (Maşının,  2006).  Rəqəmsal 
kompetensiya, geniş mənada diapazon genişliyinə müraciəti və müraciətlə bərabər, rəqəmsal 
texnologiyaların  insanların  həyatlarına  verdiyi  dəyərlərlə  yaxından  əlaqəli  olan  rəqəmsal 
savadlılıq  təhsilini  də  ehtiva  etməkdədir.  Ən  əhəmiyyətlisi  də,  rəqəmsal  kompetensiya 
bacarıqları naşılıqdan professional "rəqəmsal vətəndaş" anlayışına və "yetkinləşmiş yenilikçi" 

---

TƏHSİLİN İNFORMATLAŞMASININ NƏZƏRİ VƏ METODOLOJİ ƏSASLARI 
 
 
Təhsildə İKT 
31 
anlayışına  doğru  irəliləməyi  ehtiva  edən  praqmatik  və  davam  etdirilə  bilən  prosesləri  tələb 
etməkdədir. Ancaq, rəqəmsal texnologiyaların istifadəsi yalnız müraciət və istifadə imkanları 
ilə ölçülməməlidir. Rəqəmsal kompetensiya, rəqəmsal texnologiyaları çox sayda emal olunan 
informasiyanın  daxilindən  ehtiyac  duyulan  informasiyanı  əldə  etmə  vasitəsi  olaraq  istifadə 
edib,  əldə  edilən  informasiyanı  anlama,  qiymətləndirmə  və  yeni  informasiya  istehsal  etmə 
bacarıqlarını da ehtiva etməkdədir. Rəqəmsal kompetensiya rəqəmsal savadlılığı və rəqəmsal 
iştirakçılığı  da  ehtiva  edir.  Rəqəmsal  savadlılıq  əslində,  ənənəvi  savadlılıq  ilə  bənzər 
xüsusiyyətlər daşımaqdadır. Ənənəvi olaraq "savadlılığa" sahib olmaq bir fərdin müəyyən bir 
mədəniyyətdə paylaşılan dili oxuyub yaza bilməsi mənasını verməkdədir. Olduqca geniş bir 
diapazon  daxilində  baxa  biləcəyimiz  rəqəmsal  savadlılıq,  rəqəmsal  mətnlərin  oxunub 
yazılmasından  başlayıb,  başqa  sözlə,  texnoloji  vasitələri  istifadə  edə  bilmək  və  bunların 
vasitəsilə  ünsiyyət  qura  bilmək  üçün  lazımlı  olan  əsas  bacarıqlara  sahib  olmaq  mənasını 
verməkdədir.  Rəqəmsal  savadlılıq  eyni  zamanda  texnologiyaların  və  kütləvi  informasiya 
vasitələrinin dünyaya necə təsir etdiyini bilmək  mənasına da gəlməkdədir. Fərdlər, rəqəmsal 
texnologiyalar  vasitəsi  ilə,  ya  da  başqa  şəkillərdə  çox  müxtəlif  fəaliyyətlərə  və  ictimai 
dərnəklərə  qatıla  bilər.  Rəqəmsal  savadlılığa  sahib  olmaq  təsirli  və  məntiqli  bir  rəqəmsal 
iştirakçı ola bilmək üçün lazımlı bir komponentdir. 
Rəqəmsal olaraq  yetkin olmaq, həm  fərdlərin, həm də cəmiyyətlərin gələcəyinə təsir 
edəcək.  Fərdlər  baxımından  informasiya  cəmiyyətləri  üçün  qaçınılmaz  bir  zərurət  ikən, 
cəmiyyətlər  üçün  rəqəmsal  uçurumun  aradan  qaldırılması  mənasını  verməkdədir.  Rəqəmsal 
kompetensiya  fərdlərin  yalnız  iş  bazarındakı rəqabət gücün təsir etməklə kifayətlənmir eyni 
zamanda statuslarını və aldıqları ödənişə də təsir etməkdədir. Başqa sözlə hesabatda rəqəmsal 
texnologiya  xidmətlər  sektorunun  gənclərə  məşğulluq  yaradacağı,  istehsalı,  ixracatı  və 
"ictimai aidiyyət" artıracağı və bu yolla əsas inkişaf problemlərinə həll tapıla biləcəyi də ifadə 
edilməkdədir. 
Rəqəmsal kompetensiya həyat boyu öyrənmə üçün də bir yol açmaqdadır. Həyat boyu 
öyrənmə  "fərdi,  ictimai,  vətəndaşlıq,  ya  da  işlə  əlaqədar  məlumat,  bacarıq,  anlayış  və 
imkanların  inkişaf  etdirilməsi  məqsədilə  icra  edilən,  həyat  boyunca  davam  edən  və  bir 
davamlılıq  göstərən,  formal,  ya  da  informal  hər  cür  öyrənmə  fəaliyyətidir"  (European 
Commission, 2003). Həyat boyu öyrənmə, fərdlərin həyat boyunca içində olacaqları hər cür 
rol, mühit və ətraf üçün ehtiyac duyacaqları bütün bilik, dəyər və bacarıqları təmin etmələrinə 
imkan verən bir müddətdir. Rəqəmsal kompetensiya anlayışı, rəqəmsal savadlılıq, bilik əldə 
etmə bacarığı və həyat boyu öyrənmə anlayışlarını da ehtiva edən bir sarmala bənzədilə bilər. 

---