Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi naxçivan müƏllimlər nistitutu
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mir zaklöçit
surətlə hərcü-mərc ediləcəyini ümid etməzdik» deyə, təhlil edərək nəzmdəki vəznin itməsi, sözlərin yerinə düşməməsi, türk dilinin morfoloji qayda-qanunlarının pozulması, ədəbi dilin normalarına əməl edilməməsi və s. məsələlərin zəif tərcümədən irəli gəlməsini sübut edir! «Mənzumə elmi-əruzə müxalif olduğu kibi, qafiyələr də dürüst degildir. Hərgiz «dairəsindən», «şərdən», «gündən», «atalardan», «atasından», «görürəm» bir-birinə qafiyə ola bilməz. «Dən» qafiyə degil, vəli ancaq şerin nəqəratıdır» (24, 134). Tərcümə məsələlərində Əli bəyin mövqeyi və prinsipi belədir: tərcüməçi müəllif səviyyəsində olmalıdır, əks təqdirdə tərcümə naqis olar; «Hafiz Şirazi kimi bir düha şairin divanını tərcümə edənin heç olmaz isə Hacı Seyid Əzim Şirvani «Seyyid» təxəllüs və Molla Pənah Qarabağı «Vaqif» təxəllüs kimi təbi-şairanəsi gərək ola. Şekspir kimi faciənəvisi tərcümə edən Şiller kimi böyük bir faciənəvis olub, «Maqbet» kimi bir əsəri mahiranə bir surətdə tərcümə eləsin». Deməli, tərcümə üçün yalnız dil bilmək kifayət deyildir, həm də sənətkar olmaq lazımdır. «Tərcüməçinin ən əsas xidməti, həm də ən vacib, ən gərəkli yaradıcılıq xidməti ondan ibarət olmalıdır ki, o, başqa xalqın dilində mövcud olan, lakin mütərcimin dilində bu vaxtadək işlənməmiş ifadə vasitələrini dilə gətirsin. Onları ümumxalqın fəal dilinə salsın, yaxud da dildə belə ifadə vasitələri aşkar etsin. Çünki ədəbi dili yaradıcılıq, bədii yaradıcılıq, müntəzəm olaraq yeni ifadə vasitələrinin kəşfi inkişaf etdirir» (4, 27). Əli bəyin fikrincə, nəzm sahəsində uzun illər «kəsbi-kəmal» etməyincə, o lisanül-qeyb mənanın ruhuna əziyyət verməyə cəsarət etməsinlər» (Lisanül-qeyb» qeyb dili bilən, qeybdən xəbər verən deməkdir. Bu, Ə.Caminin Hafiz Şiraziyə verdiyi addır). Məlumdur ki, Hafizin əsərləri Fet Şenşin (Ftomi) (1820-1892) tərəfindən rus dilinə, Bodenştedt tərəfindən alman dilinə, divanı avstriyalı şərqşünas alim Şvannau Vinsent (Razensvayq) (1791-1865) tərəfindən yenə də alman dilinə çevrilmişdir. Əli bəy həmin
84
tərcümələrin məziyyətini tərcüməçilərin həm Hafizi gözəl anlamasında, həm də öz dillərini mükəmməl bilməsində görürdü. O, Hafizin tərcüməçiləri içərisində Volfqanq Hötenin – «dahiyeyi üzma»nın (çox böyük dahinin) adını xüsusilə qeyd edir və onu tərcümədə faciənəvis Şillerlə müqayisə edir. Əli bəy V.Hötenin alman dilində yazdığı «Hafiznamə» adlı divanından bir rübaini tərcümə edir. Bu mükəmməl tərcümə (Əli bəyin bütün tərcümələri mükəmməldir. Bu, onun yüksək ideyaları kimi uzun müddət inkar edilsə də) çox böyük ideyaya malikdir. O, əslində, məqalə müəllifinin tərcüməçiyə tövsiyəsidir: «Kəlamı bəy və damad və mənanı ərus-gəlin fərz etsək, bunların toyunu, izdivacını ancaq o adam dərk edə bilər ki, Hafizi-Şirazinin qədr-qiymətini bilmiş ola!..». Əsər kəskin bir müraciətlə sona çatır: «Ey cənab M.Ə.R-zadə, siz bu toyun şəşəəsini (dəbdəbəsini –S.H.) türkcədə göstərə bildinizmi?!... Xeyr, sizin tərcüməniz Hafiz üçün toy olmadı, matəm oldu!..». Tərcümə tənqidinə həsr edilmiş «Intiqad» məqaləsinə qədər Əli bəy mət-buatda «Ə.H.», «Ə.Hüseynzadə», «Ə.H.- zadə», «Ə.», «Ə.Həyati» imzaları ilə çı-xış etsə də, həmin əsəri «Əbdül-hafiz» imzası ilə yazmışdır (23, № 129). «Bir əsəri Avropa dillərindən tərcümə əsnasında sözü mənayi-həqiqi və mü-əyyən iləmi tərcümə etməli, yoxsa xalqımızın asan anlaması üçün mənayi-əsliyi təhrifmi etməli?» Bu sual Əli bəy Hüseynzadənin hələ 1905-ci ildə «Həyat» qəzetinin yeddinci nömrəsində «Ə.H.» imzası ilə çap edilmiş «Qəzetəmizin dili haqqında bir neçə söz» adlı məqaləsində qoyulmuşdur. Tərcümədə mənanın saxlanması Əli bəyin prinsiplərindən biri idi. Bunu onun öz tərcümələri ilə bağlı fikirlərindən də bilmək olur: «Keçənlərdə bir məqalədə rusca «Mir zaklöçit» sözünü «sülh əqd etmək» surətilə tərcümə eyləmək istəyirdim. Rüfəqamdan birisi buna etiraz edib dedi ki, böylə tərcümə etsən, kimsə anlamaz. «Sülh etmək» yazmalıdır. Lakin «sülh etməklə» «əqdi-sülh etmək»
85
birmidir? «Sülh etmək» sadəcə barışmaq deməkdir. «Əqdi- sülh» isə qanun və nizam dairəsində, şahidlər hüzurunda əldə kağızlar, əhdnamələr, tərəfeyn tərəfindən imzalanmış şərtnamələr olduğu halda barışmaq deməkdir. Əgər dilimizdə «sülh bağlamaq» demək mümkün olsaydı, əlbəttə, böylə tərcümə edərdim. Fəqət «sülh bağlamaq» təbiri çox qərib görüldüyündən də sözü haqqı ilə tərcümə üçün naçar «əqdi- sülh» ibarəsindən ayrılmadım. Biz mənayı pozamayız» (23, № 7).
Əli bəy tərcümə işində diqqətə xüsusi fikir verir, əsərin mənasının düzgün çatdırılmasında xüsusi çalışqanlıq tələb edir və hətta tarixi saxtalaşdıran əsərlərin tərcümə olunub yayılmasına ciddi şəkildə etiraz edirdi. 1905-ci ildə Qahirədə nəşr edilən «Ictihad» qəzetində italyan şairi Alfyerinin (1749- 1803) «Hökmdar və ədəbiyyat» adlı əsərinin tərcüməsi haqqında Cardi adlı müəllif tərəfindən yazılmış məqalə bu baxımdan onun diqqətini çəkmiş və oradakı Isgəndəriyyə kitabxanasının yandırılması haqqında əsassız fikir böyük etiraza səbəb olmuşdur. Belə ki, məqalədə kitabxananın VII əsrdə Həzrət Ömərin əmrilə ərəb sərkərdəsi Ibn As tərəfindən Misirin fəth edildiyi zaman yandırılması göstərilir və bu məlumat «Ictihad» qəzetinin «vaveyl» deməsinə səbəb olur. Əli bəy qətiyyətlə bildirir ki, həmin mövzuda daha ciddi və həqiqi mənbələr var və məlumatı təkzib etmək olmaz. Doğrudan da, urdu alimi Şibli Nemani (1857-1914), Fransa şərqşünası və din tarixçisi Renan Ernest (1923-1892) Isgən- dəriyyə kitabxanasının yandırılması haqqında Şərq və Qərb qaynaqlarına əsaslanaraq düzgün məlumatlar vermişlər. Kitab- xananın bir qisminin Yuli Sezar dövründə məhv olması, digər hissəsinin isə Konstantinopol imperatoru yunan bütpərəst ədəbiyyatına mənfi münasibətdə olan xristian Feodosi tərəfindən yandırtdırıldığı haqqında qaynaqlar var. Bundan başqa, Renan kitabxananın avropalıların müsəlmanlarla apardığı səlib müharibələri dövründə (1096- 1270)
86 Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|