Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi naxçivan müƏllimlər nistitutu
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
tərcümə edilən əsərin mənsub olduğu dilin) özünəməxsusluğu bilinməlidir. Tərcümə məsuliyyətli işdir. Başqa xalqın ədəbi nümunəsi onun vasitəsilə milli xəzinəyə gətirilir. Orijinal tərcümələr başqa dil vasitəsilə edilən tərcümələrin dəyərini aşağı salır. Böyük tərcüməçilər sətri tərcümənin köməyi ilə meydana çıxan tərcümələrin əsil həqiqi tərcümə olmadığını göstərirlər. Sətri tərcümə işi ilə məşğul olanlar «təsadüfi tamaşaçı» mövqeyində dayanırlar. Doğrudur, sətri tərcüməni tamamilə lazımsız bir iş hesab etmək olmaz. Ondan nəsr tərcümələrində istifadə edilir. «Inkaredilməz bir həqiqətdir ki, bədii əsərlərin milli ədəbiyyata gətirilməsinin ən qısa, ən doğru, ən etibarlı və səmərəli yolu orijinaldan tərcümə yoludur. Başqa bir dil vasitəsilə tərcümə olunan əsərlərin, necə deyərlər, mənzili yaxın, ömrü qısa olur» (4, 12). Hər bir elmin irəli getməsi üçün praktik işlər əsas mənbə və şərtlərdəndir. Ümumiyyətlə, təcrübə kamilliyə aparan vasitədir. Bu baxımdan, istedadla əməyin nəticəsi olan tərcümə işi önəmli məsələdir. Tərcüməçi hər hansı bir əsərin ikinci müəllifi hesab edilir. Türk dillərində ilk tərcümə nümunələri «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanında «Qurani- Kərim»in «Ixlas» surəsinin və 1333-cü ilə aid olan Quran əlyazmasında türkcəyə sətiraltı tərcümələrdir. «VII əsrdə ərəblərin Azərbaycana gəlişi, yerli xalqın islam dinini qəbul etməsi, bu dinin müqəddəs kitabı olan «Qurani-Kərim»in öyrənilməsi tərcümə sənətinin yaranmasını şərtləndirən başlıca amil oldu. Ərəb dilində nazil olan Quranın dili möcüzəli sayıldığı üçün o, islam dininin yayıldığı bütün ölkələrdə, o sıradan, Azərbaycanda bir müddət yalnız ərəbcə yayılmağa və öyrənilməyə başlandı. Lakin çox keçmədi ki, Quranın yerli şəhərlərdəki mədrəsələrdə tədrisi zamanı, istər- istəməz, onun tam olmasa da, ayrı-ayrı surə və ayələrinin ilk öncə şifahi, sonra isə yazılı tərcümələri ortaya çıxdı» (32, 3). Ilk Azərbaycan tərcü-mələri ərəb və ya fars dilindən çevirmələr olmuşdur. XIX yüzilə qədərki tərcümə nümunələri
81
bunu sübut edir. XIX yüzildən başlayaraq rus dilindən tərcümə nümunələri yayılmağa başlayır. XX yüzilin əvvəlindən isə Avropa dillərindən tərcümə nümunələri çoxalır. Bu baxımdan, Əli bəy Hüseynzadə və onun redaktorluq etdiyi «Füyuzat» jurnalı yaddaqalan bir fəaliyyət göstərmişdir. Əli bəy tərcümə sənətini ona görə qiymətləndirir ki, o, türk dilindən başqa dil bilməyənləri dünya xalqlarının ədəbi nümunələri ilə tanış edir, bu isə bilgi və zövq məsələsidir. O, «Ingilis əşarı türk dilində və «Şilyon məhbusu» adlı məqaləsində tərcümə məsələlərinə toxunaraq görkəmli türk şairi və jurnalisti Abdulla Cövdətin (1869-1938) tərcümə etdiyi «Şilyon məhbusu» (Lord Corc Bayron) əsərindən bəhs edir. C.Bayronun bu poemasının tərcümələri içərisində bu tərcüməyə xüsusi münasibətin səbəbini Əli bəy belə izah edir: «Bayronun əşarını əvvəlcə rus və Avropa dillərində mütaliə etmiş idim. Lakin heç bir vaxt o əşari-büləndamal məzkur dillərdə mənə öz dilimizdə olduğu qədər zövq və ləzzət verməmiş idi. Mən bu andakı zövq və məmnuniyyətimi tərif edəməm!..» Tərcümə nümunələri ədəbi dilin inkişafında mühüm rol oynayaraq onun leksik tərkibinin genişlənib zənginləşməsinə imkan yaradır. Müxtəlif dövrlərə aid olan tərcümələr həmin dövrün ədəbi dil xüsusiyyətlərini, orfoqrafiyasını öyrənmək baxımından faydalı mənbələrdən hesab edilir. «Bayronun əşarını türkcə oxumaq nə böyük nemət, nə böyük səadət!» (24, 141) deyən Əli bəy «əslindən heç bir vəchlə geri qalmayan» çevirmələrə üstünlük verir. «Hər hansı bir bədii əsəri elə-belə, kor-koranə, ucdantutma tərcümə etmək, orijinala da, doğma dilə, doğma mədəniyyətə də qəsd etmək deməkdir. Belə başabəla tərcümə doğma dili korlayır, son dərəcə mənasız, dolaşıq ifadələr, birləşmələrlə onu zibillyəir və quru, cansıxıcı edir, bədiiliyini, gözəlliyini aşağı salır (4,27). Nəzm tərcümələrində o, «kəlamı bəyəndirmək»
82
yolunu tutur və bu mənada A.Cövdətin tərcüməsini bəyənir. «Bütün bir ruhu istemal edən» sözlər müəllifi Bayron o cür yüksək tərcüməyə layiqdir. Əli bəy Bayrona son dərəcə nəzakət və ehtiramla yanaşır, onun türklər haqqında aşağıdakı fikrini nümunə göstərərək haqpərəst və öz ruhuna tərcüman» (A.Cövdət) olan şairi yüksək qiymətləndirir: «Türklər nə aldadıcıdırlar, nə alçaqdırlar, nə də qatildirlər, etiqadsızları ehraqi-binnar etməzlər. Daima inkivizisiyonsuz olaraq öz bir olan allahlarına sadiqdirlər» (24, 142). Əli bəy Bayronun «Şilyon məhbusu» poemasının A.Cövdət tərəfindən nəsrlə tərcüməsində bir təbiilik görür, çünki «Britaniya şairinin fikrinə görə, kəlam mövzusunda təbiilik mətlub isə, qafiyələrə əsla ehtiyac yoxdur». Avropa şairlərini gah nəzm, gah da nəsrlə tərcümə edən A.Cövdətin qələmi vasitəsilə çevrilmiş «Şilyon məhbusu» əsər qəhrəmanının bütün hiss və duyğularını, müəllifin məqsədini layiqincə əks etdirdiyi üçün qiymətlidir. Ə.Hüseynzadənin «Intiqad» (23, № 129) məqaləsi tərcümə məsələlərindəki çatışmazlıqların tənqidinə həsr olunub. Əsərdə M.Ə.Rəsulzadənin müəllifliyi ilə «Irşad» qəzetinin beşinci nömrəsində «Hafizdən tərcümə» başlıqlı şerin çevirisindəki hərc-mərclikdən danışılır. Əsərdə şer tərcüməsi sənətinə layiq olmayan cəhətlər, misraların müqayisəli tərcüməsi zamanı özünü göstərən yanlışlıqlar ön plana çəkilir. Baxmayaraq ki, Ə.Hüseynzadə ilə M.Ə.Rəsulzadə məsləkdaş şəx-siyyətlər idilər, sənət məsələ- lərində birincinin son dərəcə obyektivliyi ikincinin tən-qidinin təbiiliyinə əsas verir. «Ə.Hüseynzadə tənqiddə və satirik əsərlərdə subyektivizmə mənfi münasibət bəsləyirdi. O belə hesab edirdi ki, şəxsi mülahizələrə görə, bu və ya digər müəllifi gülünc yerə qoymaq ciddi ədəbiyyat üçün nöqsandır» (6, 240). Ə.Hüseynzadə «Hafizdən tərcümə»də birinci misradan başlayaraq sonuncu misraya qədər» Hafiz əşarının heç bir
83 Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|