Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi naxçivan müƏllimlər nistitutu
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Pisğmo v redaküiö
- Pətiqorski listok
yandırıldığını sübut edir. Əli bəy mətbuatda yalan məlumatlı, saxta tarixli əsərlərin yayılmasına qarşı çıxaraq arzulayır ki: «...biəsil və əsas rəvayətlər rədd olunub həqiqəti göstərən asari-cədidəyi-fənniyyə vücuda gətirilmiş olaydı. «Vaveyl» deyəcək yerdə «Ictihad»a Şibli Nemani və Renan kimi üləma tərəfindən yazılan asarın mütaliəsini tövsiyə edəriz» (23, 13). Tərcümə sənətə, dilə əsaslanmalı, siyasi oyunlara alət edilməməlidir! Bu, Əli bəyin «Rəddi-əracif» (yalan xəbərlərin rəddi) əsərinin əsas ideyalarındandır. Ta-rixdə əsil sənətkarlıq nümunələri olan tərcümələrlə yanaşı, bəd niyyətlərin vasi- təsinə çevrilən tərcümələr də az deyil. Mülayim və ölçülü dil ilə həqiqəti «müdafiə eləmək yolunu tutmuş və bundan başqa da heç bir niyyət göstərməmiş olduğu halda» «Həyat» qəzetinin təcavüzkar və və «şeytankaranə» bir böhtana məruz qalması – on ikinci nömrədə Əbdürrəşid Ibrahimovun «Bizə aid» məqaləsinin erməni millətçiləri tərəfindən qərəzli şəkildə tərcümə edilib rusdilli mətbuatda nəşr olunması belə faktlardandır. Əli bəy belələrini məzhəb qırğınlarına səbəb olmuş yəhudi Makyavull və ərəb Yezidə bənzədir, onların həqiqətdənkənar tərcüməsinin məqsədini göstərir: «Bunların məqsədləri, niyyətləri, bir tərəfdən zikr olunduğu vəchlə rus millətini şaşırtmaq, rusla müsəlman arasına nifaq salmaq və digər tərəfdən də qəzetəmizi bağlatmaq və bu surətlə həq və həqiqətin, nuri-məarifin müsəlmanlar arasında vasiteyi-intişarı olan qəzet kimi bir nemətdən xalqı məhrum etmək və sonra da bundan hasil olan bir zülmətin içində istədikləri müfsidatları (fitnələri –S.H.) bilaxövf icra etmək»... Əli bəy belə tərcümələrə qarşı nə etmək lazım gəldiyini göstərərək qeyd edir ki, təkcə «Həyat» qəzetində bu cür böhtanlara qarşı çıxmaq kifayət deyil, onlara rus dilində cavab vermək lazımdır. Onun bu məqsədi, doğrudan da, həyata keçmiş və «Kaspi» qəzetində (187-ci nömrə) Əli bəyin «Pisğmo v redaküiö» və publisist –həkim Həsənbəy Ağayevin «Perevodı dlə qazetı Baku» məqalələri iftira dolu
87
erməni tərcüməsinə cavab məqsədilə çap etdirilmişdir. «Bizə aid» –adlı məqaləsindəki fikirlərin təhrif edilməsi, sözlərin yanlış tərcüməsini isbat etmək üçün Əhmədbəy Ağayevin isə həmin məqaləni yüksək səviyyədə rus dilinə tərcüməsi «Rassvet» qəzetində (Peterburq, 1905-ci il, № 182) nəşr olunmuşdur. Adi həqiqətlərə ermənilərin fitvası ilə «panislamizm» adı verən «Baku» (№125) və «Pətiqorski listok» (Moskva, № 430) qəzetlərinin yalançı tərcümələrə meydan verməsi «Rəddi-əracif»in əsas tənqid obyektidir: «Mütərcim cənablarının sui-niyyəti olmasa idi, böylə bir tərcüməyə gülməkdən qeyri bir cavab verilməzdi!.. Lakin bu bir şey degil, bundan da betəri var. Bu, heç olmasa təhrifdir, təqliddir. Mütərcim dara düşərsə, cəhalətini, türkcəyə ədəmi-vüqufunu iləri sürər!.. Lakin Moskvada nəşr edilən «Novosti dnə» qəzetəsinə nə deyirsiniz ki, əslən və qətən qəzetəmizin heç bir ibarəsilə, ya cümləsilə münasibət alamayan qayət çirkin bir sözü özündən icad edib bizlərə isnad edərək «yaxşı adımızı yaman eyliyor»... Sonra «Pətiqorski listok» cəridəsi də (25 sentyabr, № 430) «Novosti dnə»nın ağzından bu yalanı qaparaq Şimali Qafqaziyada, ora müsəlmanlarının üzünü qızartacaq surətdə nəşr etməkdən utanmıyor!..» Əli bəy Hüseynzadə bu məqaləsi ilə rəzil və alçaq, «rüş- vətlə yazı yazan» bütün mətbuat orqanlarına münasibət bildirmişdir. «Mənən və hərfiyyən» tərcümələri Əli bəy mükəmməl hesab edir, lakin daha çox məna-məzmun məsələsinə önəm verir, tərcümə mükəmməl olmayanda onun yayılmasının qarşısını almağa çalışırdı. Sözsüz ki, bu mənada, tənqid əsas vasitə idi. O hətta ən yaxın adamları da tənqiddən kənarda qoymurdu. Hətta özünün «meydana gətirdiyi» bir dəyəri – M.Hadini də səhv tərcümə üçün tənqid hədəfi edirdi (23, 116). Əli bəyin fikrincə, tərcümə müəllifinin dilə bələd olmağı azdır, o həm də tərcümə etdiyi əsərin mövzusunu dərindən
88
bilməlidir. M.Hadinin Cəlaləddin Ruminin «Məsnəvi»sini «səhih və dürüst» tərcümə edə bilməməsinin əsas səbəbi də budur. Əli bəy həm M.Hadinin tərcüməsini, həm də öz tərcüməsini verərək aralarındakı fərqi və bununla da çatışmayan cəhətləri göstərir. M.Hadi: «Bir dirəxt baranın müzavicətilə və nəsimi- ənbər şəmimi-baharın əsməsilə şükuftələndi və meyvəbəxş oldu». Əli bəy : «Hər bir ağac ki, tək olmayıb yoldaşlı və cüft (cüt) olur, xoş bir havada başdan-ayağa qədər çiçəklənir»! «Məsnəvi» müəllifi nəbatat elminə mükəmməl şəkildə bələd olduğundan ağac və çiçəklərdəki tozlanma prosesinə işarə etmişdir. Lakin tərcümə müəllifi bitkilərin xüsusiy- yətlərini yetərincə bilmədiyindən beytin mənasını tuta bilmə- mişdir: «Bir elmdə nöqsan məlumat, əlbəttə, eyib deyildir. Ancaq böylə bir nöqsan səbəbinə... Mövlana Cəlaləddin Rumi kibi bir sufiyi-mütəbəhhirin «Məsnəvi»sini səhih və dürüst tərcümə edəmiyorlar». Əli bəy Hüseynzadə tərcümə dilinin çətinliyinə də toxunmuşdur: «Bir də qəzetəmiz namına Kürdəmir fazilindən (M.Hadidən. 1902-ci ildən –Şamaxı zəlzələsindən sonra o, Kürdəmirə köçmüşdür- S.H.) təvəqqə ediyoruz ki, məqaləyi- güzidələrini bir az daha açıq türkcə ilə yazsınlar: «Yazdıqları lisan ilə ancaq bundan beş-on sənə sonra qəzetə çıxarmaq mümkündür, çünki ancaq o vaxta qədər cəmaətimiz öz türkcəsinə bu gündən ziyadə aşina ola bilir. Fəqət bu gün xəlqimiz o dərəcə hazır deyildir». Əslində, tərcümənin məqsədi millətin xeyrinə olan elmi əsərləri başqa dillərdən ana dilinə çevrilməklə ölkəyə yeni elm sahələri gətirməkdir, yəni xalqı elm, fikir, dünyagörüş baxımından irəli aparmaqdır. Tərcümə dili yüksək olmalıdır. Tərcümə müxtəlif xalqlar arasında mədəni əlaqələrin yaranıb inkişaf et-məsinə, onların bir-birini tanımasına, bir- birindən öyrənməsinə səbəb olduğundan «elm və mərifətin»
89 Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|