24
www.kitabxana.net
–
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011
www.kitabxana.net
–
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011
baxışların çoxluğuna və müxtəlifliyinə baxmayaraq ölümsüzlüyə inam hissinə son dərəcə nadir
hallarda təsadüf olunur. İudeylər, xristianlar və müsəlmanlar ölümsüzlük fikrini qəbul edirlər.
Lakin özlərinin ilk, maddi, yer üzündəki həyatlarına həddindən artıq önəm vermələri yalnız bu
həyata ürəkdən inandıqlarını göstərir. Bütün qalan ayinlər isə kimlərisə bu dünyadakı həyat üçün
mükafatlandırmaq, yaxud cəzalandırmaq məqsədi güdür. Hindistanın bəzi dini cərəyanlarında
təsadüf olunan girdab anlayışı mənə daha xoş gəlir. Bu girdabda başlanğıc və son yoxdur. Hər
bir həyat özündən əvvəlkinin davamıdır, eyni zamanda özündən sonrakının rüşeymlərini
daxilində yaşadır. Onlardan heç biri tamın, bütövün mücəssəməsi kimi çıxış edə bilməz. Əsrlərin
təcrübəsindən yararlanan Ölümsüzlər respublikası dözümlülük, hər şeyə laqeyd, hətta deyərdim
ki, nifrətamiz münasibət məsələsində kamilliyin zirvəsinə yüksəlmişdi. Onlar başa düşürdülər ki,
sonu olmayan həyatlarında hər kəs hər şeylə üzləşə bilər. Özlərinin keçmiş, yaxud gələcək yaxşı
əməlləri sayəsində hər biri sonda mərhəmət və şəfqətə layiq görülə bilər. Lakin eyni zamanda
onların hər biri keçmiş, yaxud gələcəkdəki rəzillik və yaramazlıqları ucbatından istənilən
xəyanət və alçaq əməli də törətməyə hazır idi. Qumar oyunlarında tək və cüt çox vaxt demək olar
ki, bərabər sayda düşərək bir-birlərini tamamladıqları kimi Ölümsüzlərdə də istedad və
qabiliyyətsizlik qarşılıqlı şəkildə biri-birlərini islah və məhv edirdi. Bu baxımdan bəlkə də
zövqsüz bir əsər olan „Sid haqqında nəğmə” „Ekloq”lardakı yeganə bir epitetin, yaxud Hekalitin
hansısa sentensiyalarının qarşılığı idi. İlk baxışdan nəzərə çarpmayan adi şəklin doğurduğu ani
bir fikir də hər şeyi çox gözəl gizlədə, yaxud anlaşılması çətin olan bir müəmmanı asanlıqla
açıqlaya bilər. Mən keçmişdə törətdikləri naqis əməllər sonrakı əsrlərdə xeyirxahlıq kimi
dəyərləndirilən adamlar tanıyıram. Əgər hər şeyə bu bucaq altında yanaşsaq, o zaman bütün
hərəkətlərimiz ədalətlidir, eyni zamanda onların heç bir dəyəri yoxdur. Deməli belə çıxır ki, nə
mənəvi, nə əxlaqi, nə də rasional meyarlar mövcuddur. Homer „Odisseya”nı qələmə almışdı.
Lakin şəraitin çoxsaylı və sonu görünməyən kombinasiyalar yaratdığı sərhədsiz zaman
genişliyində kiminsə, nə vaxtsa yeni bir „Odisseya” müəllifi olması imkanı həmişə qüvvədə
qalır. Burada hər bir adam bir heçlikdir, eyni zamanda hər bir Ölümsüz dünyadakı bütün
insanlardır. Korneli Aqrippi dediyi kimi, mən-allaham, mən-qəhrəmənam, mən-filosofam, mən-
şeytanam, mən-bütün dünyayam! Əslində isə bu bir mən kimi mənim olmadığımı söyləməyin ən
usandırıcı yoludur.
Dünyaya hər şeyin nə isə başqa bir şeylə qarşılıq verildiyi sistem kimi baxmağı təlqin edən bu
görüşlər Ölümsüzlərə güclü təsir göstərmişdi. Onlar ilk növbədə şəfqət hissini itirmişdilər. Mən
çayın qarşı sahilindəki daş karxanaları haqqında danışmışdım. Ölümsüzlərdən biri sürüşüb
oradakı ən dərin çalaya düşmüşdü. Aydın məsələdir ki, onun əzilməsi, yaxud ölməsi qeyri-
mümkün idi. Əvəzində isə susuzluqdan dəhşətli əzab çəkirdi. Lakin yalnız aradan yetmiş il
25
www.kitabxana.net
–
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011
www.kitabxana.net
–
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011
keçəndən sonra bu zavallının xilası üçün həmin çalaya kəndir sallamaq fikri kiminsə ağlına
gəlmişdi. Ölümsüzləri öz şəxsi taleləri də maraqlandırmırdı. Onların bədəni sanki müti bir ev
heyvanına çevrilmişdi. Bu heyvanın ölməməsi üçün ayda bir neçə saatlıq yuxu, bir udum su və
bir tikə ət yetərli idi. Amma Ölümsüzləri tərkidünya adamlar sırasına yazmağa tələsməyin.
Onların fikirləşməkdən duyduqları həzz qədər ikinci güclü bir həzz yox idi. Odur ki, bütün
vaxtlarını bu işə sərf edirdilər. Hərdən nə isə fövqəladə hadisələr Ölümsüzləri ətraf aləmə
qaytarırdı. Dünyanın əzəli sevinc mənbələrindən biri olan yağışın yağdığı həmin sübh vaxtında
olduğu kimi... Ancaq belə istisnalar çox nadir hallarda baş verirdi. Ölümsüzlər illərlə bir
vəziyyətdə qalmağı bacarırdılar. Yadımdadır ki, onlardan biri heç zaman uzandığı yerdən ayağa
qalxmırdı. Hətta quşlar sinəsində yuva qurmuşdu.
Əksliklərlə uzlaşmayan heç bir şeyin mövcud olmaması haqqındakı doktrina nəzəri cəhətdən o
qədər də əhəmiyyətli deyil. Lakin yalnız bu doktrina sayəsində biz Ölümsüzlər X əsrin
başlanğıcında, yaxud da sonunda Yer üzünə yayılmağa başladıq. Bizim məntiq yolu ilə
gəldiyimiz nəticə bundan ibarət idi: əgər suyu ölümsüzlük bəxş edən çay varsa, deməli suyu
həmin ölümsüzlüyü yuyub aparan çay da mövcuddur. Yer üzərindəki çaylar sonsuz sayda deyil.
Dünyanı gəzib dolaşan Ölümsüz bütün çayları sınaqdan çıxarır. Beləcə, biz ölümsüzlüyü yuyub
təmizləyən çay axtarırıq.
Ölüm (yaxud ölümün daim xatırlanması) insanların ürəyini ülvi hisslərlə doldurur, həyatı
qiymətli nemətə çevirir. Mövcudluğun əbədi olmadığını dərk edən insanlar özlərini buna uyğun
aparırlar. Onlar atdıqları hər addımın sonuncu ola biləcəyini anlayırlar. Elə bir sima yoxdur ki,
onun cizgiləri insanın yuxuda gördüyü və tezliklə unutduğu digər simalar kimi yaddaşlardan
silinməsin. Öləri insanlarda hər şeyin yerinin heç nə ilə doldurulmsı mümkün olmayan əvəzsiz
dəyəri var. Ölümsüzlərdə isə bunun əksinə olaraq hər bir hərəkət (və hər bir fikir) artıq keçmişdə
itib-batanların, yaxud gələcəkdə insanı dəli həddinə çatıracaq dərəcədə baş verənlərin əks-
sədasıdır. Elə bir şey yoxdur ki, heç nəyi göstərməkdən usanmayan güzgülərdə artıq onun əksi
olmasın. Ölümsüzlər üçün heç nə bir dəfə olmur, heç nə öz ələdüşməzliyi ilə qiymətli deyil.
Qəm, qüssə, adət-ənənələrin müqəddəsləşdirdiyi kədər Ölümsüzlər üzərində ağalıq edə bilmir.
Biz Homerlə Tanjer qapıları önündə ayrıldıq. Deyəsən, heç vidalaşmaq da yadımıza düşmədi.
V
Mən yeni çarlıqları və imperiyaları gəzib dolaşdım. 1066-cı ildə Stemford körpüsündə
vuruşurdum. Amma kimin tərəfində olduğumu xatırlamıram. Ya orada öz ölümünü tapan