22
www.kitabxana.net
–
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011
www.kitabxana.net
–
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011
istəyirdim. Fikirləşirdim ki, itlər və atlar insanın verdiyi ayrı-ayrı əmrləri anlaya bilirlər. Bəzi
quşlar, məsələn, tutuquşu isə hətta bütöv sözləri və cümlələri təkrarlayır. İnsan ağlı nə qədər
ibtidai və cilalanmamış olsa da, hər halda şüursuz məxluqların bacardıqlarından böyük şeylərə
qadirdir.
Vəhşi o qədər miskin və zavallı vəziyyətdə idi ki, mənə „Odisseya”dakı zəiflikdən can verən
qoca və xəstə iti-Arqusu xatırlatdı. Öz-özlüyümdə onu Arqus adlandırdım və heç olmazsa, adını
öyrətməyi qərara aldım. Lakin nə qədər çalışsam da, hər dəfə uğursuzluğa düçar olurdum. Bütün
cəhdlərim boşa gedirdi. Səbrliliyim, sərtliyim, onu nəyəsə məcbur etməyə çalışmağım heç bir
fayda vermirdi. Hərəkətsizliyi, donuq baxışları ilə tamam başqa bir aləmdə idi. Az qala qulağına
qışqırdığım sözlərin heç birini eşitmirdi. O, yaxında dayanmışdı, amma həm də çox uzaqda idi.
O, elə bil lavadan düzəldilmiş balaca, dağılıb getməkdə olan sfinks kimi qumun üzərində
uzanmışdı və göylərin sübh şəfəqlərini qürub qızartıları ilə əvəz etməsinə laqeydliklə baxırdı.
Qəti əmin idim: vəhşi nə istədiyimi başa düşməyə bilməzdi. Yadıma efioplarla bağlı bir məsələ
düşdü. Onlar meymunların yalnız işə buyrulmamaq üçün qəsdən danışmadıqlarına ürəkdən
inanırlar. Arqusun sükutunu da mən həmin qorxu və inamsızlıqla izah edirdim. Sonra ağlıma
daha qeyri-adi fikirlər gəldi. Bəlkə biz Arqusla tamamilə başqa-başqa dünyanın adamlarıyıq, hər
şeyi eyni şəkildə qəbul etsək də bütün bunlar Arqusda tamamilə fərqli asossasiya doğurur? Bəlkə
də onun təsəvvüründə heç bir şey mövcud deyil, sadəcə bunların yerini ani təəssüratların
başgicəlləndirici və arasıkəsilməz oyunu tutur? Fikirləşdim ki, bu yaddaş və zaman
anlayışlarının itirildiyi bir dünya ola bilər. İsimlərin mövcud olmadığı, yalnız fellərin və hər
hansı şəkilçi qəbul etməyən epitetlərin işləndiyi bir dili təsəvvürümdə canlandırmağa çalışdım.
Beləcə günlər, onların ardınca isə illər biri-birini əvəz edirdi. Və bir səhər xoşbəxtliyə bənzəyən
hadisə baş verdi. Yağış yağdı, arasıkəsilməz və güclü yağış...
Gecələr səhrada hava bəzən soyuq olur. Həmin gecə isə elə bil tonqal qalanmışdı. Qarabasmanın
təsiri ilə düşünürdüm ki, məni bu qızmar səhradan götürüb aparmaq üçün üstümə böyük bir çay
axır (bir zamanlar o çaydan tutduğum balığı qaytarıb yenidən suya atmışdım). Sarı qumda uzanıb
başımı qara daşın üstünə qoymuşdum. Xəyalımdakı çayın mənə yaxınlaşmasını, məni ağuşuna
alıb aparmasını gözləyirdim. Göy üzünün birdən-birə açılması və yağışın şıdırğı səsi xəyallarımı
yarıda qırdı. Lüt anadangəlmə halda daldalandığım mağaradan bayıra çıxdım. Artıq dan
sökülürdü. Özlərini məndən heç də az xoşbəxt hiss etməyən tayfa əhli çılpaq bədənlərinin yağış
damlaları ilə təmasından az qala dəli olmaq dərəcəsinə gəlmişdilər. Arqus ilahi lütfə nail olmuş
Kibela kahinləri kimi gözlərini səmaya zilləyərək yavaşca zarıyırdı. Onun sifətindən üzü aşağı
axan damlaların yalnız yağış suyu deyil, həm də göz yaşı olduğunu sonralar öyrənə bildim.
Arqus!-deyə üzümü ona tərəf tutub qışqırdım: - Arqus!
23
www.kitabxana.net
–
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011
www.kitabxana.net
–
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011
Və elə bu zaman Arqus sevinc içərisində sanki çoxdan yerini unutduğu, itirdiyi bir şeyi tapıbmış
kimi dalbadal bu sözləri dedi: Arqus! Ulissin iti. Sonra isə mənə baxmadan əlavə etdi: Zibilliyə
atılmış köpək.
Biz reallığı çox asanlıqla qəbul edirik. Bəlkə də ona görə ki, intuitiv şəkildə heç nəyin əslində
mövcud olmadığının fərqindəyik. Arqusdan „Odisseya” haqqında nə bildiyini soruşdum.
Yunanca danışmağa çətinlik çəkirdi. Sualımı bir də təkrarlamalı oldum.
Çox az şey bilirəm,- dedi. -Hətta ən istedadsız rapsoddan da az! Bu dastanı yazdığım dövrdən
min yüz ildən də çox vaxt keçib.
IV
Hər şey elə həmin gün aydın oldu. Sən demə Ölməzlər troqloditlərin özləri, boz-bulanıq sulu
qumlu irmaq isə atlının axtardığı həmin çay imiş. Şöhrəti Qanqa qədər gedib çıxan Şəhər doqquz
əsr bundan əvvəl dağıdılıbmış. Onun qalıqlarından, tör-töküntülərindən elə həmin yerdə
içərisində olduğum əcaib tikilini ucaltmışdılar. Bu artıq Şəhər deyil, ona parodiya idi. Bu
dünyanı idarə edən ağılsız allahların şərəfinə tamam baş-ayaq ucaldılmış bir məbəd də sayıla
bilərdi. Bizə bəlli olan bir şey vardısa o da həmin allahların insanlara bənzəməmələri idi.
Gördüyüm tikili isə Ölümsüzlərin əllərinin toxunduğu sonuncu rəmz idi. Bundan sonra yeni
mərhələ başlanırdı. Artıq hər cür iş və hərəkətin mənasızlığı fikrinə gələn Ölümsüzlər bütün
vaxtlarını yalnız fikirləşməyə, yalnız ətraf aləmin seyrinə dalmağa sərf etmişdilər. Onlar əzəmətli
tikilini başa çatdırmış, sonra isə yerli-dibli unutmuşdular. Məhz bu səbəbdən də yaşamaq üçün
təkrar mağaralara qayıtmışdılar. Sonra bütünlüklə inzivaya çəkilərək ətraf aləmi dərk etmək
qabiliyyətini itirmişdilər.
Bütün bunları Homer körpə uşağa nağıl danışırmış kimi mənə danışdı. Özünün qocalıqdakı
həyatını anlatdı. Ulissin səyahətinə bənzəyən son səyahətindən, dənizin mövcudluğundan
xəbərsiz qalan, əti duzlamadan yeyən, avarın nə olduğunu bilməyən adamları axtarıb tapmaq
arzusundan söhbət açdı. Yüz ildən çox Ölümsüzlər Şəhərində yaşamışdı. Şəhər dağıdılandan
sonra həyətində dayandığım əcaib tikilinin inşası da onun ideyası olmuşdu. Burada qeyri-adi nə
isə axtarmağa lüzum yoxdur. Homerin əvvəlcə Troya müharibəsini, sonra isə siçanlarla
qurbağaların savaşını tərənnüm etməsi tarixdən bəllidir. O da eyni ilə əvvəlcə Kainatı, sonra isə
Xaosu yaradan Allah kimi hərəkət etmişdi.
Ölməzlərin həyatı başdan-başa boşluqdan ibarətdir. Əslində insandan başqa bütün canlı varlıqlar
ölümsüzdürlər. Çünki onların ölüm haqqında təsəvvürləri yoxdur. Özünü ölümsüz hiss etmək isə
həm ilahi duyğudur, həm də dəhşətdir, ağlasığmaz bir şeydir. Mən fikir vermişəm ki, dini