Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ

 

34 

 

 

 

 

 

 

 

 

Cədvəl 1.1. 

Qiymətli kağızlar bazarının inkişaf modelləri 

 

Amerikan inkişaf üsulu  Alman inkişaf üsulu 

İnvestisiyaların 

mənbəyi 

Xirici investorlar 

Daxili investorlar 

Əsas  inkişaf  olunan 

təşkilatlar 

İnvestidiya 

bankları, 

investisiya  fondları  və 

digər 

instusional 

investorlar 

Kommersiya bankları 

Tənzimlənmə modeli  Əsasən özünü 

tənzimləyən təşkilatlar 

tərəfindən 

Əsasən dövlət tərəfindən 

Mütəşəkkil  bazarda 

(birjada) 

aparılan 

əməliyyatların nisbəti 

Böyük 

Kiçik 

Emitentlər 

baxımından  bazarın 

strukturu 

Əsasən  dövlət  qiymətli 

kağızları 

Əsasən  korporativ  qiymətli 

kağızlar 

Özəl 

sektorunun 

maliyyələşdirməsi 

baxımından 

Əsasən  pay  qiymətli 

kağızları 

Əsasən borc qiymətli kağızları 

Bazarın strukturu 

 

 

---

 

35 

 

 

 

 

2. Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızlar bazarının fəaliyyətinin təhlili 

və qiymətləndirilməsi 

 

2.1

 

Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızlar bazarının dövlət 

tənzimlənməsi və onun normativ-hüquqi bazasnın təhlili 

 

Azərbaycan  Respublikasında  ölkəmizin  iqtisadiyyatının  inkişafınınn  mühim  

amillərindən  biri  müstəqil  qiymətli  kağızlar  bazarının  fəaliyyət  göstərməsidir.  Bu 

sahədə bir sıra nailiyyətlər əldə edilmişdir. 

Ölkə  iqtisadiyyatında  ayrı-ayrı  sahələr  üzrə  yüksək  səviyyədə  inkişaf  müşahidə 

edilir.Məsələn  milli  valyutanın  sabitliyinə  nail  olunması    inflyasiyanın  templərinin 

azalması,  kiçik  orta  müəssisələrin  özəlləşdirilməsi,  xarici  investisiyaların  axımınin 

çoxalması,  milli  bank  sisteminin  yaradılması  ildən-ilə  ümumi  daxili  məhsulun  və 

sənaye istehsalının göstəricilərinin artması və s. Həmçinin tədavülə  bir sıra qiymətli 

kağızlar  buraxilmişdir.Məsələn  dövlət  qısamüddətli  istiqrazları,  dövlət  özəlləşdirmə 

payları dövlət özəlləşdirmə opsionları, , kredit təşkilatlarının depozit sertifikatları  və 

vekselləri  səhmdar  cəmiyyətlərinin  səhmləri  bunlara  daxildir.Bu  göstərilənlər  bizim 

respublikamızda təkmilləşmiş qiymətli kağızlar bazarının formalaşdırılması üçün  ilk 

addimlardan  biriolmuşdur.  Son  illər  ərzində  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti 

yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən  bir çox normativ-hüquqi 

aktlar  qəbul  olunmuşdur  ki  bunlara  nəzər  salaq.Məsələn  Fond  birjasının  təşkili, 

fəaliyyəti və birja qaydalarına dair tələblər haqqında Əsasnamə və 

Qiymətli  kağızlarla  alqı-satqı  əqdlərinin  qiymətli  kağızlar  bazarının  peşəkar 

iştrakçıları vasitəsi ilə bağlama və qeydiyyatı Qaydaları haqqında Əsasnamə. 

---

 

36 

Həmçinin  qiymətli  kağızlar  bazarında  peşəkar  fəaliyyəti  həyata  keçirən  hüquqi  və 

fiziki  şəxslərin  peşəkar  fəaliyyətinin  növləri  ilə  eyni  zamanda  məşğul  olması  üzrə 

tələblər.Sonra  xarici  hüquqi  və  fiziki  şəxslərin  qiymətli  kağızlar  bazarında  iştirakı 

Qaydaları  Həmçinin  Azərbaycan  Respublikasında  veksellərin  dövriyyəsi  haqqında 

Əsasnamə 

Dövlət özəlləşdirmə opsionlarının buraxılışı, tədavülü və silinməsi Qaydaları; 

Qiymətli kağızlar bazarında peşəkar fəaliyyət növləri ilə məşqul olmaq üçün ixtisas 

şəhadətnaməsinin verilməsi Qaydaları; 

Azərbaycan  Respublikası  ərazisində  emissiya  qiymətli  kağızlarının  buraxılması  və 

qeydiyyatı haqqında Əsasnamə; 

Kredit  təşkilatlarının  depozit  sertifikatlarının  emissiyasının  dövlət  qeydiyyatı  üçün 

ödənilən dövlət rüsumu haqqında təlimat; 

Bütün  növ  qiymətli  kağızlarla  girovun  və  qiymətli  kağızlarla  rəsmiləşdirilmiş  borc 

öhdəliklərinin girovunun dövlət qeydiyyatına alınması Qaydaları; 

Sənədləşdirilmiş emissiya qiymətli kağızların sertifikatlarının məcburi rekvizitləri; 

Dövlət özəlləşdirmə paylarının (çeklərinin) tədavülünün tənzimlənməsi Qaydaları; 

Kredit təşkilatlarının depozit sertifikatları haqqında Əsasnamə; 

Azərbaycan Respublikasında bütün növ lotereyaların buraxılışı, təşkili və keçirilməsi 

Qaydaları; 

Azərbaycan  Respublikasının  dövlət  və  bələdiyyə  qiymətli  kağızlarının  buraxılması, 

yerləşdirilməsi və tədavülü haqqında Qaydalar;  

Azərbaycan  Respublikasında  fəaliyyət  göstərən  investisiya  fondlarının  vahid 

reyestirinin aparılması Qaydaları 

İnvestisiya fondunun idarə edlməsi barədə müqaviləyə dair tələblər; 

İnvestisiya  fondları  ilə  depozitari  arasında  bağlanan  depozitar  müqaviləsinin  əsas 

müddəalarına dair tələblər; 

İnvestisiya fondunun nizamnamə kapitalının formalaşması Qaydaları; 

İnvestisiya  fondunun  ala  biləcəyi  qiymətli  kağızların  növləri,  habelə  fondun 

investisiya portfelinin likvidliyi üzrə tələblər 

---

 

37 

Açıq investisiya fondlarının xalis aktivlərinin qiymətləndirilməsi Qaydaları haqqında 

Əsasnamə də bu siyahıya daxildir. 

Qiymətli  kağız  sahiblərinin  reyestirinin  aparılması  standartlarıda  mövcuddur  ki 

bunlara aşağıdakılar daxildir; 

a)  Kredit  təşkilatları  tərəfindən  qiymətli  kağızlar  bazarında  qiymətli  kağızlarla 

əməliyyatların həyata keçirilməsi haqqında Milli Bankla birgə məktub. 

b) Respublikamızda qiymətli kağızlar bazarında sığorta standartları; 

c)Qiymətli  kağızlar  bazarının  peşəkar  iştirakçılarının  öz-özünü  tənzimləyən 

təşkilatlarının fəaliyyəti Qaydaları; 

d) Depozitar fəaliyyətinin reallaşdırılması standartları; 

  Həmçinin  Qiymətli  kağızlar  üzrə  Dövlət  komitəsi  tərəfindən  Azərbaycan 

Respublikası  Prezidentinə  müxtəlif  normativ-hüquqi  aktların  qəbul  edilməsinə  dair 

təkliflər irəli sürülmüşdür.Buna misal olaraq ―Azərbaycan Respublikasının müəssisə 

və  təşkilatlarının  borclarının  veksellərlə  rəsmiləşdirilməsi  və  veksel  dövriyyəsinin 

inkişaf  edilməsi  tədbirləri  haqqında  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  Fərman 

layihəsi‖ni göstərmək olar. 

     Qiymətli kağızlar bazarının sonrakı inkişafı qiymətli kağızlarda investorların 

maraqlarına,  hüquqlarının  qorunmasına  necə  zəmanət  verilməsindən  asılı 

olacaqdır.QKDK  xırda sahibkarların hüquqlarının müdafiəsi sisteminin yaradılması 

haqqında tədbirlər  işlənib hazırlanmışdır ki, bunların arasında Adminstrativ kodeksə 

dəyişikliklərin  edilməsi,  ―İnvestorların  hüquqlarının  müdafiəsi  haqqında‖  Qanunun 

hazırlanması və qəbul edilməsində iştirakını qeyd etmək olar. 

   Qiymətli  kağızlar  bazarında  onun  açıqlığını  və  şəffaflığını  xarakterizə  edən 

informasiya təminatı sistemi yaradılmadan investorların hüquqlarının müdafiəsi qeyri 

mümkündür.Sivil qiymətli kağızlar bazarı invesrotlara qoyulan investisiyanın riski və 

gətirə  biləcəyi  mənfəət  haqqında  tam  informasiyanı  təmin  etməlidir.Bu  məqsədlə 

QKDK    ardıcıl  olaraq  press-relizlər  buraxır  ,  press-konferensiyalar  keçirir,  kütləvi 

infirmasiya  vasitələrində  qiymətli  kağızlar  bazarı  haqqında  geniş  təbliğat  aparır  və 

---