Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ magġstratura məRKƏZĠ

 

65 

Dövriyyə  kapitalının  normativi  pul  ifadəsi  ilə  müəyyən  edilir.  Normativ 

istehsal xərcləri smetası əsasında hesablanılır. İstehsal xərcləri smetasında məhsul 

buraxılışı  üçün  lazım  olan  xammal,  material,  yanacaq  və  s.  ilə  əlaqədar  xərclər 

göstərilir. 

Müəssisənin dövriyyə vəsaitinə olan tələbatın həcmi normalaşma prosesində, 

yəni dövriyyə vəsaitinin normativi hesablanan zaman müəyyən edilir. 

Normativ  müəssisənin  dövriyyə  vəsaitinə  olan  minimum  zəruri  tələbatını 

təmin  etməlidir.  Çünki  bu  tələbat  müəssisənin  normal  istehsal-maliyyə 

fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə şərait yaradır. 

Hal-hazırda  müəssisələr  dövriyyə  vəsaitinə  olan  optimal  səviyyədə  tələbatın 

müəyyən  edilməsində  maraqlıdırlar.  Bu  tələbat  maksimum  kommersiya 

səmərililiyini təmin edir. 

Müəssisədə  normativi  hesablamaş  üçün  əvvəlcə  norma  hesablanılır  ki,  bu 

göstərici də nisbi göstəricidir və norma gün ilə hesablanılırö 

Normativ – pul vəsaitinin minimum zəruri həcmini ifadə edir. 

Normativ hesablanılır: 

- xammal və əsas matreiallar üzrə; 

- köməkçi materiallar üzrə; 

- yanacaq, enerji üzrə; 

- bitməmiş istehsal üzrə; 

- hazır məhsul üzrə. 

Xammal  və  material  üzrə  normativ  materialların  bir  günlük  xərci  və  ehtiyat 

norması (gün) əsasında hesablanılır. 

Xammal və materialların ehtiyat normasına daxildir: 

1.

 

Nəqliyyat ehtiyat (materialların yolda olma vaxtı); 

2.

 

Materialların boşaldılması, qəbulu və anbara yığılması üçün vaxt (hazırlıq 

üçün vaxt); 

3.

 

Texnoloji ehtiyat; 

4.

 

Cari ambar ehtiyatı; 

5.

 

Sığorta ehtiyatı (50%). 

---

 

66 

Nəqliyyat ehtiyatına aiddir: 

- malların yolda alma vaxtı; 

- ödəmə sənədlərinə tələb olunan vaxt; 

- sənədlərin aksepti üçün vaxt; 

- sənədlərin satıcının və alıcının bankında olma vaxtı. 

 

Müəssisədə istehsal xərcləri smetasının forması 

№ 

Xərc maddələri 

Məbləğ (manat) 

1 

Xammal və əsas materiallar 

360 000 

2 

Köməkçi materiallar 

45 000 

3 

Yanacaq 

90 000 

4 

Enerji 

33 000 

5 

Əsas və əlavə əmək haqqı 

1 45 000 

6 

Sosial sığorta ayırmalar 

11 000 

7 

Amortizasiya 

10 000 

8 

Sair pul xərcləri 

62 000 

9 

İstehsal xərclərinin cəmi 

756 000 

10 

Bitməmiş istehsalın artımı 

9 000 

11 

Əmtəəli məşsulun istehsal maya dəyəri 

747 000 

 

Dövriyyə kapitalının normativi xüsusi və ümumi normativlərə ayrılır. Xüsusi 

normativ  dövriyyəsi  vəsaitinin  ayrı-ayrı  elementləri  üzrə  hesablanılır.  Dövriyyə 

vəsaitinin  ayrı-ayrı  elementləri  üzrə  xüsusi  normativlərin  məbləğlərinin  cəmi 

ümumi  normativi  verir.  Ümumi  normativ  müəssisənin  dövriyyə  vəsaitinə  olan 

ümumi tələbatının həcmini müəyyən edir. 

Dövriyyə  kapitalının  normalaşdırılması  bir  neçə  mərhələni  əhatə  edir. 

Normalaşmanın  Ən  vacib  mərhələsi  ehtiyat  normasının  gün  hesabı  ilə 

hesablanması təşkil edir. 

Müəssisədə  istehsal  prosesi  qeyri-mövsümü  xarakter  daşıyırsa,  normativi  IV 

rübün  istehsal  xərcləri  smetasına,  istehsal  mövsümü  xarakter  daşıyırsa  xərclərin 

həcmi az olan rübün istehsal xərcləri smetasına əsasən hesablanılır. 

Norma  –  əmtəə  –  mal  qiymətlilərinin  ehtiyatının  həcmi  deməkdir.  Norma 

müəssisənin normal işini təmin etməlidir. 

---

 

67 

Norma  –  nisbi  səviyyəni  göstərir,  yəni  gün  və  ya  faizlə  (müəyyən  bazaya 

görə)  müəyyən  edilir.  Norma  material  resurslarının  ehtiyatının  müddətinin 

uzunlüğünü müəyyən edir. 

Norma  istehsal  ehtiyatları,  hazır  məhsul,  gələcək  dövrün  xərcləri  və  hazır 

məhsul üzrə hesablanılır. 

Müəssisədə  gün  hesabı  ilə  ehtiyat  norması  və  bir  günlük  xərc  (əmtəə-mal 

qiymətlilərinin  hər  hansı  bir  növü  üzrə)  əsasında  dövriyyə  vəsaitinin  normativi 

(məbləği) müəyyən edilir. 

İstehsal ehtiyatlırın normalaşdırılması: 

İstehsal ehtiyatlarının ayrı-ayrı növləri üzrə əvvəlcə gün hesabı ilə norma və 

sonra isə normativ (pul ifadəsi ilə) hesablanılır. 

Xammal  və  materiallar  üzrə  normativin  hesablanması  formulası  aşağıdakı 

kimidir: 

H = X * E 

 

X – xammal və material bir günlük xərci; 

E – ehtiyat norması (gün hesabı ilə). 

Xammal  və  materialların  bir  günlük  xərci  rüblük  xərc  məbləğini  rübdəki 

günlərin sayına bölməklə hesablanılır. 

 

Xammal və materiallar üzrə ehtiyat normasına aşağıdakılar daxildir: 

 

 

 

 

 

 

Nəqliyyat  ehtiyatının  təşkili  malların  hərəkət  vaxtı  ilə  sənədlərin  hərəkət 

vaxtının  bir-birinə  uyğun  olmaması  ilə  əlaqədardır.  Belə  ki,  sənədlərin  hərəkət 

Xammal və materiallar üzrə ehtiyat normasının 

elementləri 

Nəqliyyat 

ehtiyatı 

Hazırlıq və 

texnoloji 

ehtiyatı 

Cari ambar 

ehtiyatı 

Sığorta ehtiyatı 

---